^ Ha ilarom han Artikulo 82: "Opisyal nga pinulungan" han Konstitusyon han Brunei, Minalayo an opisyal nga pinulungan.
^ Ha ilarom han Artikulo 82: "Opisyal nga pinulungan" han Konstitusyon han Brunei, gingagamit an Ininglis ha opisyal nga mga dokumento (bilinggwal it mga opisyal nga dokumento; Minalayo ngan Ininglis).[9]
An Brunei, nga an opisyal nga pagtawag Nasod han Brunei, an Urukyan hin Kamurayaw[10] (Minalayo: Negara Brunei Darussalam, Jawi: نڬارا بروني دارالسلام), usá nga soberano nga estado nga nahamutang ha amihan nga labnasan han purô han Borneo ha Timugan nga Asya. Gawas han labnasan hini ngan han Dagat han Salatan nga Tsina, ginpalibotan an nasod han Malaysiano nga estado han Sarawak. Ginbahin iní hin duhá ka báhin han Sarawak nga distrito han Limbang. An Brunei amo la an soberano nga estado nga nahamutang hin bug-os ha purô han Borneo; an nahabilin han teritoryo han purô nabahinbahin han mga nasod han Malaysia ngan Indonesia. An kamolupyohan han Brunei 423,196 han 2016.[11]
Ha gihataasi nga pagkakusog han Imperyo Bruneihanon, hi Sultan Bolkiah (naghadì 1485–1528) ginsiríng nga amo an nagdumara han kadam-an nga mga rehiyon han Borneo, upod an yanâ-nga-adlaw nga Sarawak ngan Sabah, pati gihapon an Kapurupod'an Sulu nga naatubang han dumagsaan nga punto han Borneo, Seludong (an yanâ-nga-adlaw nga Manila), ngan an mga kapurupod'an nga naatubang tikang han kanawayan nga dapit han Borneo. An estado nga pandagat ginbisita han Expedisyon ni Magallanes han Espanya didâ han 1521 ngan nakig-away ini patok han Espanya didâ han 1578 nga Gera Katchila.
Didâ han ika-19 nga gatostuig, an Imperyo Bruneihanon nagtikang pagluya. Ginhatag han Sultanato an Sarawak (Kuching) kan James Brooke ngan ginhimò hiyá nga Busag nga Rajah, ngan ginhatag hiní an Sabah ngadto han Britániko nga North Borneo Chartered Company. Han 1888, an Brunei nagín usá nga Britániko nga protektorado ngan ginbutangan hin Britániko nga residente nga amo an kolonyal nga nagdudumara han 1906. Katapos han pag-okupar han mga Haponés han Ikaduha nga Gera han Kalibotan, han 1959 mayda bag-o nga konstitusyon nga ginsurat. Han 1962, usá nga armado nga rebelyon patok han monarkiya napirde pinaagi hin pagbulig han mga Britániko.[12]
Nakakuhà an Brunei han paglugaríng hiní tikang han Reino Unido didâ han 1 Enero 1984. An pagtubò ha ekonomiiya dida han mga dekada han mga 1990 ngan mga 2000, upod han pagtikahitaas han GDP hin 56% tikang 1999 tubtub 2008, nagbag-o han Brunei ngadto hin industrialisado nga nasod. Nagkaada ini hin karikohan tikang hin extensibo nga mga larangan hin petroleo ngan natural gas. An Brunei mayda han ikaduhá-nga-gihataasi nga Human Development Index ha mga nasod han Timugan nga Asya, sunod han Singgapura, ngan ginkaklasipika iní nga "napadukwag nga nasod".[13] Sumala han International Monetary Fund (IMF), ginranggo an Brunei nga ikalimá ha kalibutan ha gross domestic product per capita ha purchasing power parity. Ginbanabana han IMF han 2011 nga an Brunei usá hin duhá nga nasod (Libya an ikaduhá nga nasod) nga mayda utang-nga-públiko nga 0% han nasodnon nga GDP. Ginranggo gihapon han Forbes an Brunei nga ikalimá nga girikohi nga nasod tikang hin 182 ka nasod, nga nabatakán han mga larangan hin petroleo ngan natural gas hiní.[14]
Etimolohiya
Sumala ha leyenda, gintúkod an Brunei ni Awang Alak Betatar, nga ha urhe nagin Sultan Muhammad Shah. Nagbalhin hiyá tikang ha Garang ha Distrito han Temburong[15] ngadto han estero han Salog Brunei, nga diín nadiskubre an Brunei. Sumala ha leyenda, ha paglugsong niya, sinmiríng hiyá, Baru nah (kun ighubad "¡ada na!" o "didâ"), nga diin nagtikang an ngaran nga "Brunei".[16] Hiyá an syahan nga Muslim nga namunò han Brunei.[17] Ugsa han paghataas han Imperyo Bruneihanon ha ilarom han Muslim nga Dinastiya Bolkiah, gintutuohan nga an Brunei nailarom anay hin mga Buddhista nga mga namuno.[18]
Ginbag-ohan iní hin ngaran nga "Barunai" han ika-14 ng gatostuig, posible nga naimpluwensya han Sanskrit nga pulong "varuṇ" (वरुण), nga nangangahulongan "mandarágat".[19] An pulong nga "Borneo" amo gihapon an gintikangan. Didâ han bug-os nga ngaran han nasod nga Negara Brunei Darussalam, an darussalam (Inarabo: دار السلام) nangangahulogan nga "urukyan hin kamurayaw", samtang an negara nangangahulohgan nga "nasod" ha Minalayo.
An gisayohi nga nahabutang nga pagdokumenta han Katundan mahitungod han Brunei an ginsurat han Italyano nga hi Ludovico di Varthema, nga nagsiríng gihapon nga an "Bruneihanon nga katawhan mayda maburubusag nga panit kaysa han mga katawhan nga iya ginkatapo ha Kapurupod'an Maluku". Didâ han iya pagdokumento han 1550;
Inmulpot kami ha purô han Bornei (Brunei o Borneo), nga hirayo tikang han Maluch mga duhá ka gatos ka milyas, ngan nasabtan gihapon namon nga iní baga hin darudako kaysa han usá ngan haruhamubo. Mga pagano an katawhan ngan mga tawo hin maupay an kaburut-on. An ira kapanit maburubusag kaysa han iba....dinhi hini nga purô maupay an pagdumara han pagkamatadong...[20]
An sistema hin politika han Brunei ginpapamunuan han konstitusyon ngan han nasodnon nga tradisyon han Malayo nga Islamiko nga Monarkiya (Melayu Islam Beraja; MIB). An tuló nga bahin han MIB naglalakip hin Malayo nga kultura, Islamiko nga relihiyon, ngan an batakan ha politika ha ilarom han monarkiya.[21] Mayda ini sistema hin balaod nga nahibase ha Inglis nga common law, bisan man kun an Islamiko nga balaod (shariah) labaw hini hin pirá nga mga kaso.[22] Mayda parlamento an Brunei kundi waray piniliay, an kataposan nga piniliay ginbuhat han 1962.[23]
![Kahamutang han Brunei (lunghaw) ha ASEAN (masirom nga abuhon) — [Legend]](Paypay:Location_Brunei_ASEAN.svg)
