Hoa tự Mậu Tiên, người huyện Phương Thành, quận Phạm Dương [1]. Cha là Trương Bình, được làm đến Ngư Dương quận thái thú nhà Tào Ngụy. Hoa sớm mồ côi, nhà nghèo, tự chăn dê kiếm sống, được người cùng quận là Lư Khâm xem trọng. Đồng hương là Lưu Phóng cũng khen tài của Hoa, gả con gái làm vợ ông. [Tấn thư 1]
Người quận Trần Lưu là Nguyễn Tịch gặp Hoa, khen ông có tài vương tá, do vậy mà Hoa bắt đầu nổi tiếng. Phạm Dương quận thú Tiên Vu Tự tiến cử Hoa làm Thái thường bác sĩ. Lư Khâm kể về Hoa với quyền thần Tư Mã Chiêu, nên ông được chuyển làm Hà Nam doãn thừa; ông chưa nhận chức, được trừ làm Tá trước tác lang. Ít lâu sau, Hoa được thăng làm Trưởng sử, kiêm Trung thư lang. Biểu tấu của Hoa trong các buổi triều nghị, phần nhiều được thi hành, nên được thực sự nhận chức Trung thư lang. Nhà Tấn soán ngôi nhà Ngụy, Hoa được bái làm Hoàng môn thị lang, phong tước Quan nội hầu. [Tấn thư 2]
Hoa nhớ dai biết nhiều, việc trong phạm vi bốn bể đều như ngón tay hiểu rõ lòng bàn tay. Tấn Vũ đế thường hỏi về chế độ cung thất nhà Hán và đường lối kiến trúc của cung Kiến Chương [2], Hoa đối đáp trôi chảy, người nghe quên cả mỏi mệt; ông lại vạch đất vẽ hình, mọi người đều chăm chú mà nhìn, khiến đế rất lấy làm lạ. Người đương thời sánh Hoa với Tử Sảnnước Trịnh. Mấy năm sau, Hoa được bái làm Trung thư lệnh, hậu gia Tán kỵ thường thị. Gặp lúc mẹ mất, Hoa thương xót quá độ, đế giáng chiếu khuyên nhủ, rồi ép ông quay lại làm việc. [Tấn thư 3]
Ủng hộ đánh Đông Ngô
Ban đầu, Vũ đế ngầm cùng Dương Hỗ bàn mưu đánh Đông Ngô, nhưng quần thần phần nhiều cho rằng không thể, chỉ có Hoa tán thành kế ấy. Sau đó, Hỗ bệnh nặng, đế sai Hoa đến thăm ông ta, hỏi kế đánh Ngô. [Tấn thư 4][Tấn thư 5]
Hỗ mất, triều đình lấy Đỗ Dự thay thế ông ta. Năm Hàm Ninh thứ 5 (279), tờ biểu xin đánh Ngô của Đỗ Dự đến vào lúc Hoa đang chơi cờ với đế, ông đẩy bàn cờ sang một bên, chắp tay nói: “Bệ hạ thánh vũ, nước giàu binh mạnh, Ngô chúa dâm ngược, tru sát hiền năng. Bây giờ đánh dẹp hắn, có thể không vất vả mà xong, xin chớ lấy làm ngờ!” Đế nhận lời. [Tấn thư 6][Thông giám 1]
Nước Tấn cất đại binh đánh Ngô (279), đế lấy Hoa làm Độ chi thượng thư, phụ trách vận chuyển lương thảo, trù tính kế hoạch. [Tấn thư 7][Thông giám 2] Bấy giờ mọi người đều cho rằng không thể khinh suất tiến quân, Hoa một mình kiên trì ý kiến, cho rằng tất thắng. Tháng 3 ÂL năm Thái Khang đầu tiên (280), chiến sự còn chưa có kết quả, bọn Giả Sung tâu xin giết Hoa để tạ thiên hạ; Vũ đế nói: “Đây là ý của ta, Hoa chỉ là đồng ý với ta mà thôi.” Trong tháng ấy, Ngô Mạt đế Tôn Hạo xin hàng. Tháng 5 ÂL, triều đình giáng chiếu khẳng định công lao bày mưu từ đầu và trù hoạch chiến dịch của Hoa, cho ông tiến phong Quảng Vũ huyện hầu, tăng ấp vạn hộ, phong 1 con trai làm Đình hầu, thực ấp 1500 hộ, còn ban cho ông 1 vạn xúc lụa sống (quyên). [Tấn thư 8][Thông giám 3]
Bị gian thần gièm pha
Hoa đã có thanh danh hiển hách ở đời, khiến mọi người tin phục, được giao việc biên soạn sử nhà Tấn và hiến chương của lễ nghi; ông đã sửa đổi tăng giảm nhiều vấn đề. Đường thời chiếu thư đều do Hoa soạn thảo, tiếng tăm càng vượng, có uy vọng của bậc tể tướng. Tuân Úc tự nhận mình xuất thân đại tộc, cậy được đế sủng tín, thêm căm ghét Hoa, luôn tìm cơ hội ly gián, muốn đẩy Hoa ra ngoài trấn. Gặp dịp đế hỏi Hoa: “Có thể gởi gắm hậu sự cho ai?” Hoa đáp: “Vừa là người tài đức vừa là bậc chí thân, chẳng ai bằng Tề vương (Tư Mã) Du.” Lời này trái ý với đế, bị xem là ngỗ ngược, nên mục đích ly gián của Tuân Úc đạt được. Tháng giêng ÂL năm Thái Khang thứ 3 (282), triều đình đưa Hoa ra làm Trì tiết, Đô đốc U Châu chư quân sự, lĩnh quan Hộ Ô Hoàn hiệu úy, An bắc tướng quân. Hoa vỗ về người cũ, chiêu nạp người mới đến quy phụ, khiến các tộc thiểu số cảm ơn. Các tộc Mã Hàn, Tân Di vốn tựa núi giáp biển, cách châu hơn 4000 dặm, có 20 bộ lạc nhiều đời chưa quy phụ, đều sai sứ triều cống. Vì vậy các tộc thiểu số ở xa thần phục, biên cảnh không lo, nhiều năm được mùa, binh mã cường thịnh. [Tấn thư 9][Thông giám 4]
Triều thần muốn trưng Hoa về làm tể tướng, còn muốn cho ông tiến hiệu Nghi đồng. Khi xưa Hoa phản đối Vũ đế muốn trưng Phùng Khôi làm quan, em Khôi là Đảm rất được đế tin sủng. Đảm thường hầu đế, gặp dịp nhàn rỗi bàn việc đời Ngụy – Tấn, nhân đó nói rằng: “Thần trộm nghĩ Chung Hội làm phản, phần nhiều là do Thái Tổ (tức Tư Mã Chiêu).” Đế đổi sắc mặt, nói: “Khanh nói gì vậy!?” Đảm lột mũ lạy rằng: “Thần cho rằng người đánh xe giỏi ắt biết sức lực của 6 ngựa mà giữ dây căng chùng, người cai trị giỏi ắt hiểu năng lực của quan lại mà khống chế thích hợp. Thế nên Trọng Do bởi hơn người mà bị ức chế, Nhiễm Cầu nhờ nhường nhịn mà được trọng dụng, 8 vương của Hán Cao Tổ nhận tin sủng mà bị diệt vong [3], các tướng của Quang Vũ đế chịu kềm kẹp mà được trọn vẹn. Chẳng phải sự khác biệt ở thói nhân – bạo của bề trên hay tính khôn – ngu của bề dưới, mà là sự đè – nâng hay việc trao – lấy tạo nên như vậy. Tài năng và kiến thức của Chung Hội có hạn, Thái Tổ tâng bốc thái quá, khen mưu kế của hắn, nâng tiếng tăm của hắn, giao phó trọng quyền, gởi gắm đại binh, khiến Hội cho rằng tính toán không sai sót, công lao không thể thưởng, nên mới làm phản đấy. Xưa nếu Thái Tổ dùng tài vặt của hắn, khống chế về lễ tiết, để kềm nén hắn về quyền thế, uốn nắn hắn về lề lối, thì tâm làm loạn không có lý do gì sanh ra, việc làm loạn cũng không có lý do gì tạo nên vậy.” Đế nói: “Đúng!” Đảm dập đầu nói: “Bệ hạ đã đồng ý với lời của thần, nên chuẩn bị ngay đi [4], không để cho loại như Hội lại gây tai vạ.” Đế hỏi: “Bây giờ còn có người như Hội à?” Đảm nài đế đuổi hết mọi người đi rồi mới nói: “Bề tôi bày mưu cho bệ hạ, được tuyên dương công lớn với thiên hạ, người trong nước chẳng ai không biết, kẻ ấy đảm nhiệm những việc trấn giữ một phương và thống lãnh quân đội, đều là nỗi lo của bệ hạ đấy.” Đế im lặng. [Tấn thư 10][Thông giám 5]
Ít lâu sau, triều đình trưng Hoa làm Thái thường [5]. Do cây xà trên mái Thái miếu bị gãy, Hoa bị miễn quan. Cho đến khi Vũ đế mất, Hoa chỉ có thể dùng tư cách Liệt hầu để vào chầu. [Tấn thư 11]
Giữa vòng xoáy nội loạn
Tấn Huệ đế nối ngôi (290), triều đình lấy Hoa làm Thái tử thiếu phó. [Tấn thư 12][Thông giám 6] Hoa cùng Vương Nhung, Bùi Giai, Hòa Kiệu đều có đức cao vọng trọng, nên bị quyền thần Dương Tuấn nghi kỵ, không được tham dự triều chánh. Đến khi Tuấn bị giết (291), triều đình bàn việc phế con gái của Tuấn là Hoàng thái hậu Dương Chỉ. Mọi người đều theo ý của hoàng hậu Giả Nam Phong, đề nghị phế Dương thái hậu làm thứ nhân. Chỉ có Hoa đề nghị theo lối nhà Hán phế Triệu Phi Yến, biếm danh xưng thái hậu làm Vũ hoàng hậu, cho ở cung riêng; triều đình không nghe. [Tấn thư 13][Thông giám 7]
Tháng 3 ÂL năm ấy, Sở vương Tư Mã Vĩ nhận mật chiếu của Giả hậu, ra tay giết chết bọn Thái tể Nhữ Nam vương Tư Mã Lượng, Thái bảo Vệ Quán, thành ra trong ngoài triều đình nhiễu loạn, không ai biết phải làm gì. Hoa sai hoạn quan Đổng Mãnh đề nghị Giả hậu giết Vĩ để phòng ngừa hắn ta thâu tóm quyền lực; Giả hậu cũng muốn trừ khử Vĩ, nên đồng ý. Hoa bày cho Giả hậu sai Điện trung tướng quân Vương Cung đem Sô ngu phiên tuyên bố Vĩ giả mạo chiếu chỉ, khiến quân đội của Vĩ tan rã, hắn ta đành bó tay chịu chết. [Tấn thư 14][Thông giám 8] Hoa nhờ công bày mưu, được bái Hữu quang lộc đại phu, Khai phủ nghi đồng tam tư, Thị trung, Trung thư giám, Kim chương tử thụ; ông cố từ chối Khai phủ. [Tấn thư 15]
Giả Mật cùng Giả hậu bàn bạc, cho rằng Hoa xuất thân sĩ tộc cấp thấp, nho nhã có mưu lược, tiến không có nỗi lo uy hiếp bề trên, lui lại được mọi người trông ngóng, muốn vào ông coi giữ triều đình, hỏi han chánh sự. Nhưng họ nghi ngờ chưa quyết, nên hỏi Bùi Ngỗi, Ngỗi vốn xem trọng Hoa, rất tán thành việc này. Hoa bèn tận trung khuông phò, chắp vá bổ khuyết; bấy giờ Hoa, Ngỗi và Giả Mô đồng lòng phụ chánh, dẫu triều đình của hoàng đế hôn ám và hoàng hậu bạo ngược, nhưng tình hình trong nước vẫn an định. Giả hậu tính hung hăng, ghen ghét, nhưng biết kính trọng Hoa. [Tấn thư 16][Thông giám 9] Sau đó, triều đình luận công huân trước sau, cho Hoa tiến phong Tráng Vũ quận công. Hoa từ chối hơn 10 lần, có chiếu thúc dục, mới nhận. [Tấn thư 17] Năm Nguyên Khang thứ 6 (296), Hoa được thay Hạ Bi vương Tư Mã Hoảng làm Tư không, lĩnh Trứ tác (tức là nhận nhiệm vụ biên soạn quốc sử). [Tấn thư 18][Thông giám 10]
Cùng năm, triều đình kết luận Triệu vương Tư Mã Luân quấy nhiễu Quan Trung, khiến các tộc Đê, Khương nổi dậy, bèn lấy Lương vương Tư Mã Dung thay thế. Một trong những người tố cáo Luân là Ung Châu thứ sử Giải Hệ và em trai Hệ là Ngự sử trung thừa Giải Kết dâng biểu đề nghị giết thân tín của Luân là Tôn Tú để xoa dịu các tộc Đê, Khương. Hoa nghe theo, bèn thông báo với Tư Mã Dung; Dung nhận lời, nhưng bạn của Tôn Tú là Tân Nhiễm nói với Dung rằng: “Đê Khương tự phản, không phải Tú gây ra.” Nên Tú thoát chết. Luân về Lạc Dương, siểm nịnh Giả hậu, cầu chức Lục thượng thư sự, rồi lại cầu chức Thượng thư lệnh’ Hoa và Bùi Ngỗi đều kiên quyết không đồng ý, nên bị oán hờn. Luân, Tú ghét Hoa như thù. [Tấn thư 19][Thông giám 11]
Năm thứ 8 (298), thủ lãnh người Đê là Tề Vạn Niên nổi dậy ở Quan Trung, chư tướng nối nhau thất bại. Trung thư lệnh Trần Chuẩn và Hoa cho rằng quân đội của Lương vương không dùng được, kiến nghị lấy Mạnh Quán cầm quân đánh dẹp. Quán đem theo quân Túc vệ, kết hợp với quân đội Quan Trung, giao chiến mười mấy trận, bắt sống Vạn Niên, dẹp xong cuộc khởi nghĩa. [Tấn thư 20][Thông giám 12]
Tháng 11 ÂL năm thứ 9 (299), xung đột giữa phe họ Giả và Thái tử Tư Mã Duật trở nên gay gắt, Thái tử tả vệ soái Lưu Biện hỏi Hoa có phải Giả hậu muốn phế thái tử hay không, ông đáp: “Không nghe thấy!” Biện trách Hoa nói không thật lòng, ông hỏi lại: “Giả như có việc ấy, anh muốn làm như thế nào?” Biện nói: “Đông cung hiền tài như rừng, 4 soái có tinh binh vạn người. Ngài giữ nhiệm vụ của A hành [6], nếu được lệnh của ngài, hoàng thái tử nhân buổi chầu mà vào nắm việc của thượng thư, vậy thì phế Giả hậu mang đến thành Kim Dung, chỉ cần 2 tên hoạn quan là làm được.” Hoa nói: “Nay thiên tử đang khỏe mạnh, thái tử là con của ông ấy, tôi lại không được nhận lệnh trở thành A hành, đột ngột làm việc này, là không còn vua – cha gì nữa, mà là đem sự bất hiếu tỏ với thiên hạ. Dẫu cho thành công, không tránh được tội, huống hồ ngoại thích cầm quyền đầy triều, oai phong nào chỉ một người, làm sao an lành được!?” [Tấn thư 21][Thông giám 13] Tháng 12 ÂL, Giả hậu bày ra chứng cứ phản nghịch của Tư Mã Duật, triều thần không ai dám nói gì, chỉ có Hoa can rằng: “Đây là đại họa của nước. Từ thời Hán Vũ đế về sau, mỗi khi phế truất chánh đích, luôn dẫn đến loạn lạc. Vả lại nước nhà mới được thiên hạ, mong bệ hạ xét rõ.” Triều thần nghị luận đến chiều chưa quyết, Giả hậu thấy bọn Hoa kiên định không giết thái tử, sợ có biến, nên dâng biểu xin miễn Tư Mã Duật làm thứ nhân; triều đình giáng chiếu đồng ý. [Tấn thư 22][Thông giám 14]
Tháng 4 ÂL năm Vĩnh Khang đầu tiên (300), Triệu vương Tư Mã Luân, Tôn Tú sắp dấy binh tấn công Giả hậu. Vào đêm trước giờ hành động, Tú sai Tư Mã Nhã thông báo với Hoa; ông biết bọn họ ắt làm việc soán ngôi, bèn cự tuyệt hợp tác. Nhã giận nói: “Đao sắp kề cổ, còn nói năng như vậy!” rồi đi mà không ngoảnh lại. Hoa đang ngủ trưa, chợt mơ thấy mái nhà vỡ ra, tỉnh dậy lấy làm khó chịu. Quả nhiên đêm ấy bọn Luân, Tú đã bắt được Giả hậu, muốn thừa cơ diệt trừ đại thần trong triều, đồng thời báo oán ngày trước, bèn dùng chiếu thư giả lừa bắt Hoa cùng bọn Bùi Ngỗi, anh em Giải Hệ, Giải Kết. Hoa sắp chết, hỏi Trương Lâm rằng: “Khanh muốn hại trung thần à?” Lâm xưng mình có chiếu thư, hỏi vặn lại: “Khanh làm tể tướng, coi việc thiên hạ, thái tử bị phế, không thể tử tiết, sao vậy?” Hoa nói: “Cuộc nghị luận ở Thức Càn là bằng chứng cụ thể của việc tôi can ngăn, chứ chẳng phải không can ngăn.” Lâm nói: “Can không được nghe, sao không rời chức?” Hoa không thể đáp lại. Chốc lát sau, sứ giả đến, nói: “Có chiếu chém ngài.” Hoa nói: “Bề tôi là lão thần của tiên đế, lòng trung như son. Bề tôi không sợ chết, chỉ sợ vương thất gặp nạn, vạ không thể lường được.” Rồi Hoa bị giết ở phía nam đường ngựa chạy của tiền điện, hưởng thọ 69 tuổi, còn bị tru di tam tộc. Nghe tin, trong ngoài triều đình chẳng ai không thương xót. [Tấn thư 23][Thông giám 15]
Tính cách
Thiếu thời, Hoa học rộng biết nhiều, văn chương ôn hòa và đẹp đẽ, bản chất thông minh và lắm tài, đối với sấm vĩ, tướng số thì chẳng sách nào không xem qua. Hoa sớm biết tu dưỡng bản thân cẩn thận, hành vi đều hợp với lễ giáo; thấy mạnh mẽ đảm nhận việc có nghĩa, dốc lòng giúp đỡ người gặp nạn. Độ lượng và kiến thức của Hoa, người đương thời hiếm ai nắm bắt được. [Tấn thư 24]
Sau khi thành đạt, Hoa ưa chuộng nhân tài, tiến cử không mỏi; thậm chí kẻ sĩ phục vụ các hào tộc và xuất thân thấp kém chỉ cần có 1 sở trường nào đó, ông liền than thở khen ngợi, khiến tiếng tăm của anh ta được lưu truyền. [Tấn thư 25]
Hoa vốn yêu sách vở, vào ngày mất, nhà không có tài sản, chỉ có văn sử chất đầy rương. Hoa từng dọn nhà, dùng 30 cỗ xe để chở sách. Bí thư giám Chí Ngu biên soạn công văn, đều nhờ tư liệu mà Hoa cất giữ. Sử cũ cho biết: việc kỳ - bí trên đời, hiếm có người biết, đều được ghi chép ở chỗ Hoa. Do vậy Hoa được khen là “bác vật hiệp văn” (tạm dịch: kiến thức quảng bác), đời không ai sánh được. [Tấn thư 26]
Anh em Lục Cơ (con Lục Kháng) có chí khí cao vời, tự nhận là hào tộc ở Đông Ngô, không phục nhân sĩ Trung Nguyên, mới gặp Hoa cứ ngỡ quen biết từ lâu, khâm phục đức vọng và phong phạm của ông, lấy lễ dành cho bậc thầy mà đối đãi. Sau khi Hoa mất, Cơ làm Vịnh đức phú để truy điệu ông. [Tấn thư 27]
Hậu sự
Sau khi Tư Mã Luân, Tôn Tú đền tội (301), Tề vương Tư Mã Quýnh cầm quyền, Chí Ngu gởi thư kể cho Quýnh biết lời nhận xét của Hoa về cha của Quýnh là Tề vương Tư Mã Du khi xưa. Vì thế Quýnh kiến nghị bình phản cho Hoa, triều thần nghị luận không ngừng, phần nhiều cho rằng Hoa bị oan. Đến khi Trường Sa vương Tư Mã Nghệ cầm quyền (302), quan viên nước Tráng Vũ là Trúc Đạo đến gặp Nghệ xin khôi phục tước vị cho Hoa, nhưng cuộc tranh luận vẫn kéo dài. [Tấn thư 28]
Năm Thái An thứ 2 (303), triều đình giáng chiếu bình phản cho Hoa, khôi phục chức tước Thị trung, Trung thư giám, Tư không công, Quảng Vũ hầu cùng tài sản, ấn thụ, phù sách đã bị tịch thu, sai sứ giả cúng tế. [Tấn thư 29]
Hậu duệ
Hoa có 2 con trai là Y và Vĩ, đều gặp nạn cùng cha.
Trương Y tự Ngạn Trọng, tính khiêm tốn, cung kính, có tác phong của cha, được làm đến Tán kỵ thường thị.
Trương Vĩ học rộng, biết thiên văn, được làm đến Tán kỵ thị lang. [Tấn thư 30]
Con Y là Trương Dư tự Công An, được tập tước của ông nội. Khi gia đình gặp nạn, Dư muốn lánh đến Hưng Cổ, chưa đến nơi thì được triệu về. Dư tiếp tục phục vụ nhà Đông Tấn, được làm đến Thừa tướng duyện, Thái tử xá nhân. [Tấn thư 31][Lương thư 1]
Vũ khố bị cháy, Hoa sợ có người thừa cơ làm loạn, phái binh giữ vững rồi mới chữa cháy, khiến các thứ bảo vật nhiều đời như kiếm chém rắn của Hán Cao Tổ, đầu của Vương Mãng, guốc của Khổng tử,... đều chịu thiêu rụi. Bấy giờ Hoa thấy kiếm xuyên qua mái nhà mà bay đi, không rõ hướng nào. [Tấn thư 32]
Đất phong của Hoa là quận Tráng Vũ có cây dâu hóa làm cây bách, người hiểu biết lấy làm điểm chẳng lành. Nhà của Hoa và nơi làm việc là Trung thư tỉnh mấy lần xuất hiện yêu quái. Con trai nhỏ của Hoa là Trương Vĩ lấy cớ chòm sao Trung Đài phân tán, khuyên Hoa rời chức. Hoa không nghe, nói: “Đạo trời sâu xa, chỉ nên sửa đức để ứng phó mà thôi. Chẳng bằng lặng lẽ để đợi, để chờ mệnh trời.” [Tấn thư 33]
Thời Huệ đế, có người tìm được lông chim dài 3 trượng, cho Hoa xem. Hoa thấy, kêu lên thảm thiết: “Đây là lông chim le biển, xuất hiện thì thiên hạ loạn đấy.” Lục Cơ từng đãi Hoa món cá muối, khi ấy khách đã ngồi đầy chỗ, Hoa nổi giận nói: “Đây là thịt rồng đấy.” Mọi người chưa tin, Hoa nói: “Thử đem rượu đắng tưới lên, ắt có điều lạ.” Làm thế thì có ánh sáng ngũ sắc nổi lên. Cơ quay về hỏi chủ món cá muối, người ấy nói: “Dưới đống rơm trong vườn tìm được con cá trắng, hình dáng khác thường, lấy ướp muối, quá ngon, nên đem tặng.” Vũ khố canh giữ rất nghiêm, bên trong chợt có tiếng trĩ kêu. Hoa nói: “Đây là rắn hóa làm trĩ đấy.” Mở cửa ra thì thấy bên cạnh con trĩ quả nhiên có da rắn. Bờ đê huyện Lâm Bình, quận Ngô bị vỡ, lộ ra cái trống đá, dùi nện không ra tiếng. Đế đem hỏi Hoa, ông nói: “Có thể lấy gỗ Đồng ở Thục Trung, khắc làm hình cá, gõ thì kêu vậy.” Người ta làm theo lời Hoa, quả nhiên tiếng trống vang xa vài dặm. [Tấn thư 34]
Khi xưa nước Ngô hãy còn, khoảng giữa sao Đẩu và sao Ngưu luôn có khí tím, người biết đạo thuật đều cho rằng đất Ngô cường thịnh, chưa thể tính được, chỉ có Hoa cho là không đúng. Đến khi nước Ngô đã mất, khí tím càng sáng. Hoa nghe nói người quận Dự Chương là Lôi Hoán tinh thông Tinh tượng, bèn đòi Hoán đến gặp, đuổi mọi người đi mà nói rằng: “Hãy cùng quan sát thiên văn, để biết may rủi tương lai.” Nhân lúc lên lầu ngắm sao, Hoán nói: “Kẻ hèn xem xét lâu rồi, chỉ ở khoảng giữa Đẩu và Ngưu có khí lạ.” Hoa hỏi: “Là điềm lành à?” Hoán đáp: “Tinh khí của bảo kiếm, thấu lên đến tận trời.” Hoa nói: “Anh nói hợp đấy. Tôi thời trẻ có thầy tướng nói, tôi ngoài 60 tuổi, lên đến tam công, sẽ được bảo kiếm để đeo. Lời ấy hiệu nghiệm thay.” Hoa nhân đó hỏi rằng: “Ở quận nào?” Hoán đáp: “Huyện Phong Thành, quận Dự Chương.” Hoa nói: “Tôi muốn anh chịu khuất làm quan tể, bí mật tìm kiếm, có được không?” Hoán nhận lời. Hoa rất vui, bổ nhiệm Hoán làm Phong Thành huyện lệnh. Hoán đến huyện, đào nền nhà ngục, xuống đất hơn 4 trượng, thấy 1 cái hộp đá, chiếu sáng phi thường, bên trong có 1 cặp kiếm, đều khắc chữ, một gọi Long Tuyền, một gọi Thái A. Đêm ấy, khí ở khoảng giữa sao Đẩu và Ngưu không thấy được nữa. Hoán lấy đất dưới ngọn Bắc Nham ở vùng núi phía tây huyện Nam Xương để lau kiếm, ánh sáng tỏa ra chói lọi. Hoán lấy chậu lớn chứa đầy nước, đặt kiếm lên trên, người nhìn vào bị ánh sáng làm cho lóa mắt. Hoán sai sứ gởi 1 thanh kiếm cho Hoán, giữ lại 1 thanh để đeo. Có người hỏi Hoán rằng: “Được đôi mà giữ lại một. Có phải là lừa dối Trương công hay không?” Hoán đáp: “Bản triều sắp loạn, Trương công sắp gặp vạ. Kiếm này sẽ treo trên cây cạnh mộ quân chủ nước Từ đấy. Đồ vật linh dị, cuối cùng sẽ biến đi, không chịu mãi mãi phục tòng người ta.” Hoa được kiếm, trân trọng nó, luôn đặt bên chỗ ngồi. Hoa cho rằng đất Nam Xương không bằng đất đỏ Hoa Âm, trả lời thư của Hoán rằng: “Xem kỹ hoa văn trên kiếm, là Can Tương đấy, Mạc Tà sao lại không đến? Tuy nhiên, thần vật trời sanh, cuối cùng sẽ hội họp mà thôi.” Rồi lấy 1 cân đất Hoa Âm gởi cho Hoán. Hoán đổi đất để lau kiếm, ánh sáng càng thêm chói lọi. Hoa bị hại, kiếm không rõ ở đâu. Hoán mất, con là Lôi Hoa được làm châu tòng sự, đem kiếm đi ngang bến Bình Duyên, kiếm chợt nhảy khỏi thắt lưng mà nhào xuống nước. Lôi Hoa sai người lặn xuống nước để tìm, không thấy kiếm, chỉ thấy 1 cặp rồng đều dài vài trượng, cuộn mình nổi lên hoa văn. Người ấy sợ hãi, quay trở về. Chốc lát sau, dưới sông có ánh sáng rực rỡ, sóng nước sôi trào, thế là mất kiếm. Lôi Hoa than rằng: “Lời cha tôi nói về sự biến đi, lời Trương công bàn về sự hội họp, bây giờ ứng nghiệm rồi!” [Tấn thư 35]
Tác phẩm
Hoa còn chưa nổi tiếng, làm bài Tiêu liêu phú (phú Chim ri) để tỏ lòng. [Tấn thư 36] Bài phú được đời sau chọn đưa vào Chiêu Minh văn tuyển quyển 13, xem toàn văn tại đây.
Hoa sợ gia tộc của Giả hậu cường thịnh, làm bài Nữ sử châm (女史箴) để khuyên khéo (phúng). [Tấn thư 37] Văn bản gốc ngày nay không còn, nhưng tác phẩm đã được đời sau dùng để giáo dục phụ nữ cung đình, vẽ thành tranh để minh họa, gọi là Nữ sử châm đồ (女史箴图). Ngày nay vẫn còn 1 bộ gồm 12 cuộn (trường quyển) không hoàn chỉnh của họa sĩ Cố Khải Chi nhà Đông Tấn, được trưng bày ở bảo tàng Anh. Có thuyết cho rằng triều đình Đông Tấn thực hiện bộ tranh này sau cái chết của Tấn Hiếu Vũ đế. Các thế hệ sau không ngừng mô phỏng bộ tranh này, bảo tàng Cố cung cũng có 1 phiên bản đời Tống, tương truyền là thủ bút của Tống Huy Tông.
Hoa trước tác Bác vật chí 10 thiên, cùng văn chương lưu hành ở đời. [Tấn thư 38] Ngày nay những tác phẩm này vẫn còn. Bác vật chí được đưa vào Tứ khố toàn thư, có 10 quyển, xem toàn văn tại đây. Văn thơ của Hoa được đưa vào Trương Mậu Tiên tập, thuộc bộ tùng thư Hán Ngụy lục triều bách tam gia tập (汉魏六朝百三家集); xem Trương Mậu Tiên tập tại đây.
Tuyên Hòa thư phổ quyển 13 ghi nhận 2 tác phẩm thảo thư của Hoa là Đắc thư thiếp và Văn thì thiếp, xem danh mục tại đây.
^Tấn thư quyển 36, liệt truyện 6, Trương Hoa truyện: Trương Hoa, tự Mậu Tiên, Phạm Dương Phương Thành nhân dã. Phụ Bình, Ngụy Ngư Dương quận thú. Hoa thiếu cô bần, tự mục dương, đồng quận Lư Khâm kiến nhi khí chi. Hương nhân Lưu Phóng diệc kì kỳ tài, dĩ nữ thê yên.
^Trương Hoa truyện: Trần Lưu Nguyễn Tịch kiến chi, thán viết: “Vương tá chi tài dã!” Do thị thanh danh thủy trứ. Quận thú Tiên Vu Tự tiến Hoa vi Thái thường bác sĩ. Lư Khâm ngôn chi vu Văn đế, chuyển Hà Nam doãn thừa, vị bái, trừ Tá trước tác lang. Khoảnh chi, thiên Trưởng sử, kiêm Trung thư lang. Triều nghị biểu tấu, đa kiến thi dụng, toại tức chân. Tấn thụ thiện, bái Hoàng môn thị lang, phong Quan nội hầu.
^Trương Hoa truyện: Hoa cường ký mặc thức, tứ hải chi nội, nhược chỉ chư chưởng. vũ đế thường vấn Hán cung thất chế độ cập Kiến Chương thiên môn vạn hộ, Hoa ứng đối như lưu, thính giả vong quyện, họa địa thành đồ, tả hữu chúc mục. đế thậm dị chi, thì nhân bỉ chi Tử Sản. sổ tuế, bái Trung thư lệnh, hậu gia Tán kỵ thường thị. Tao mẫu ưu, ai hủy quá lễ, trung chiếu miễn lệ, bức lệnh nhiếp sự.
^Trương Hoa truyện: Sơ, đế tiềm dữ Dương Hỗ mưu phạt ngô, nhi quần thần đa dĩ vi bất khả, duy Hoa tán thành kì kế. Kì hậu, Hỗ tật đốc, đế khiển Hoa nghệ Hỗ, vấn dĩ phạt Ngô chi kế, ngữ tại Hỗ truyện.
^Tấn thư quyển 34, liệt truyện 4, Dương Hỗ truyện: Đế dĩ kì bệnh, bất nghi thường nhập, khiển Trung thư lệnh Trương Hoa vấn kì trù sách. Hỗ viết: “Kim chúa thượng hữu thiện đại chi mĩ, nhi công đức vị trứ. Ngô nhân ngược chánh dĩ thậm, khả bất chiến nhi khắc. Hỗn nhất lục hợp, dĩ hưng văn giáo, tắc chủ tề Nghiêu Thuấn, thần đồng tắc khế, vi bách đại chi thịnh quỹ. Như xá chi, nhược Tôn Hạo bất hạnh nhi một, Ngô nhân canh lập lệnh chủ, tuy bách vạn chi chúng, Trường Giang vị khả nhi việt dã, tương vi hậu hoạn hồ!” Hoa thâm tán thành kì kế. Hỗ vị Hoa viết: “Thành ngô chí giả, tử dã.”
^Tấn thư quyển 34, liệt truyện 4, Đỗ Dự truyện: Thì đế dữ Trung thư lệnh Trương Hoa vi kì, nhi Dự biểu thích chí. Hoa thôi bình liễm thủ viết: “Bệ hạ thánh minh thần vũ, triều dã thanh yến, quốc phú binh cường, hào lệnh như nhất, Ngô chủ hoang dâm kiêu ngược, tru sát hiền năng, đương kim thảo chi, khả bất lao nhi định.” Đế nãi hứa chi.
^Trương Hoa truyện: Cập tương đại cử, dĩ Hoa vi Độ chi thượng thư, nãi lượng kế vận tào, quyết định miếu toán.
^Trương Hoa truyện: Chúng quân kí tiến, nhi vị hữu khắc hoạch, Giả Sung đẳng tấu tru Hoa dĩ tạ thiên hạ. Đế viết: “Thử thị ngô ý, Hoa đãn dữ ngô đồng nhĩ.” Thì đại thần giai dĩ vi vị khả khinh tiến, Hoa độc kiên chấp, dĩ vi tất khắc. Cập Ngô diệt, chiếu viết: “Thượng thư, Quan nội hầu Trương Hoa, tiền dữ cố Thái phó Dương Hỗ cộng sáng đại kế, toại điển chưởng quân sự, bộ phân chư phương, toán định quyền lược, vận trù quyết thắng, hữu mưu mô chi huân. Kì tiến phong vi Quảng Vũ huyện hầu, tăng ấp vạn hộ, phong tử nhất nhân vi Đình hầu, thiên ngũ bách hộ, tứ quyên vạn thất.
^Trương Hoa truyện: Hoa danh trọng nhất thế, chúng sở thôi phục, Tấn sử cập nghi lễ hiến chương tịnh chúc vu Hoa, đa sở tổn ích. Đương thì chiếu cáo giai sở thảo định, thanh dự ích thịnh, hữu đài phụ chi vọng yên. Nhi Tuân Úc tự dĩ đại tộc, thị đế ân thâm, tăng tật chi, mỗi tý gian khích, dục xuất hoa ngoại trấn. Hội đế vấn Hoa: “Thùy khả thác kí hậu sự giả?” Đối viết: “Minh đức chí thân, mạc như Tề vương Du.” Kí phi thượng ý sở tại, vi vi ngỗ chỉ, gian ngôn toại hành. Nãi xuất Hoa vi Trì tiết, Đô đốc U Châu chư quân sự, lĩnh Hộ Ô Hoàn hiệu úy, An bắc tướng quân. Phủ nạp tân cựu, Nhung Hạ hoài chi. Đông Di Mã Hàn, Tân Di chư quốc y sơn đái hải, khứ châu tứ thiên dư lý, lịch thế vị phụ giả nhị thập dư quốc, tịnh khiển sử triều hiến. Vu thị Viễn Di tân phục, tứ cảnh vô ngu, tần tuế phong nhẫm, sĩ mã cường thịnh.
^Trương Hoa truyện: Triều nghị dục trưng Hoa nhập tướng, hựu dục tiến hiệu Nghi đồng. Sơ, Hoa hủy trưng sĩ Phùng Khôi vu đế, Đảm tức Khôi chi đệ dã, thâm hữu sủng vu đế. Đảm thường thị đế, tòng dung luận Ngụy Tấn sự, nhân viết: “Thần thiết vị Chung Hội chi hấn, pha do Thái Tổ.” Đế biến sắc viết: “Khanh hà ngôn tà!” Đảm miễn quan tạ viết: “Thần ngu nhũng cổ ngôn, tội ứng vạn tử. nhiên thần vi ý, do hữu khả thân.” Đế viết: “Hà dĩ ngôn chi.” Đảm viết: “Thần dĩ vi thiện ngữ giả tất thức lục bí doanh súc chi thế, thiện chánh giả tất thẩm quan phương khống đái chi nghi, cố Trọng Do dĩ kiêm nhân bị ức, Nhiễm Cầu dĩ thối nhược bị tiến, Hán Cao bát vương dĩ sủng quá di diệt, Quang Vũ chư tướng do ức tổn khắc chung. Phi thượng hữu nhân bạo chi thù, hạ hữu ngu trí chi dị, cái ức dương dữ đoạt sử chi nhiên nhĩ. Chung Hội tài kiến hữu hạn, nhi Thái Tổ khoa tưởng thái quá, gia kì mưu du, thịnh kì danh khí, cư dĩ trọng thế, ủy dĩ đại binh, cố sử Hội tự vị toán vô di sách, công tại bất thưởng, chu trương bạt hỗ, toại cấu hung nghịch nhĩ. Hướng lệnh Thái Tổ lục kì tiểu năng, tiết dĩ đại lễ, ức chi dĩ quyền thế, nạp chi dĩ quỹ tắc, tắc loạn tâm vô do nhi sanh, loạn sự vô do nhi thành hĩ.” Đế viết: “Nhiên.” Đảm kê thủ viết: “Bệ hạ kí dĩ nhiên vi thần chi ngôn, nghi tư kiên băng chi tiềm, vô sử như Hội chi đồ phục trí phúc tang.” Đế viết: “Đương kim khởi hữu như Hội giả hồ?” Đảm viết: “Đông Phương Sóc hữu ngôn ‘đàm hà dung dịch’; Dịch viết ‘thần bất mật tắc thất thân’.” Đế nãi bình tả hữu viết: “Khanh cực ngôn chi.” Đảm viết: “Bệ hạ mưu mô chi thần, trứ đại công vu thiên hạ, hải nội mạc bất văn tri, cư phương trấn tổng nhung mã chi nhâm giả, giai tại bệ hạ thánh lự hĩ.” Đế mặc nhiên.
^Trương Hoa truyện: Khoảnh chi, trưng Hoa vi Thái thường. Dĩ thái miếu ốc đống chiết, miễn quan. Toại chung đế chi thế, dĩ Liệt hầu triều kiến.
^Trương Hoa truyện: Huệ đế tức vị, dĩ Hoa vi Thái tử thiếu phó,...
^Trương Hoa truyện: ...dữ Vương Nhung, Bùi Giai, Hòa Kiệu câu dĩ đức vọng vi Dương Tuấn sở kị, giai bất dữ triều chánh. Cập Tuấn tru hậu, tương phế Hoàng thái hậu, hội quần thần vu triều đường, nghị giả giai thừa vọng phong chỉ, dĩ vi “Xuân Thu tuyệt Văn Khương, kim thái hậu tự tuyệt vu tông miếu, diệc nghi phế truất”. Duy Hoa nghị dĩ vi “phu phụ chi đạo, phụ bất năng đắc chi vu tử, tử bất năng đắc chi vu phụ, Hoàng thái hậu phi đắc tội vu tiên đế giả dã. Kim đảng kì sở thân, vi bất mẫu vu thánh thế, nghi y Hán phế Triệu thái hậu vi Hiếu Thành hậu cố sự, biếm thái hậu chi hiệu, hoàn xưng Vũ hoàng hậu, cư dị cung, dĩ toàn quý chung chi ân”. Bất tòng, toại phế thái hậu vi thứ nhân.
^Trương Hoa truyện: Sở vương Vĩ thụ mật chiếu sát Thái tể Nhữ Nam vương Lượng, Thái bảo Vệ Quán đẳng, nội ngoại binh nhiễu, triều đình đại khủng, kế vô sở xuất. Hoa bạch đế dĩ “Vĩ kiểu chiếu thiện hại nhị công, tướng sĩ thương tốt, vị thị quốc gia ý, cố tòng chi nhĩ. Kim khả khiển Sô ngu phiên sử ngoại quân giải nghiêm, lí tất phong mĩ.” Thượng tòng chi, Vĩ binh quả bại.
^Trương Hoa truyện: Cập Vĩ tru, Hoa dĩ thủ mưu hữu công, bái Hữu quang lộc đại phu, Khai phủ nghi đồng tam tư, Thị trung, Trung thư giám, Kim chương tử thụ. Cố từ Khai phủ.
^Trương Hoa truyện: Giả Mật dữ hậu cộng mưu, dĩ Hoa thứ tộc, nho nhã hữu trù lược, tiến vô bức thượng chi hiềm, thối vi chúng vọng sở y, dục ỷ dĩ triều cương, phóng dĩ chánh sự. Nghi nhi vị quyết, dĩ vấn Bùi Ngỗi, Ngỗi tố trọng Hoa, thâm tán kì sự. Hoa toại tận trung khuông phụ, di phùng bổ khuyết, tuy đương ám chủ ngược hậu chi triều, nhi hải nội yến nhiên, Hoa chi công dã. Giả hậu tuy hung đố, nhi tri kính trọng Hoa.
^Trương Hoa truyện: Cửu chi, luận tiền hậu trung huân, tiến phong Tráng Vũ quận công. Hoa thập dư nhượng, trung chiếu đôn thí, nãi thụ.
^Trương Hoa truyện: Sổ niên, đại Hạ Bi vương Hoảng vi Tư không, lĩnh Trứ tác.
^Trương Hoa truyện: Sơ, Triệu vương Luân vi Trấn tây tướng quân, nạo loạn Quan Trung, Đê Khương phản bạn, nãi dĩ Lương vương Dung đại chi. Hoặc thuyết Hoa viết: “Triệu vương tham muội, tín dụng Tôn Tú, sở tại vi loạn, nhi Tú biến trá, gian nhân chi hùng. Kim khả khiển Lương vương trảm Tú, ngải Triệu chi bán, dĩ tạ Quan Hữu, bất diệc khả hồ!” Hoa tòng chi, Dung hứa nặc. Tú hữu nhân Tân Nhiễm tòng tây lai, ngôn vu Dung viết: “Đê Khương tự phản, phi Tú chi vi.” Cố đắc miễn tử. Luân kí hoàn, siểm sự Giả hậu, nhân cầu Lục thượng thư sự, hậu hựu cầu Thượng thư lệnh. Hoa dữ Bùi Ngỗi giai cố chấp bất khả, do thị trí oán, Luân, Tú tật Hoa như cừu.
^Tấn thư quyển 60, liệt truyện 30, Mạnh Quán truyện: Đê soái Tề Vạn Niên phản vu Quan Trung, chúng sổ thập vạn, chư tướng phúc bại tương kế. Trung thư lệnh Trần Chuẩn, giám Trương Hoa, dĩ Triệu, Lương chư vương tại Quan Trung, ung dung quý thích, tiến bất tham công, thối bất cụ tội, sĩ tốt tuy chúng, bất vi chi dụng, chu xử tang bại, chức thử chi do, thượng hạ ly tâm, nan dĩ thắng địch. Dĩ Quán trầm nghị, hữu văn vũ tài dụng, nãi khải Quán thảo chi. Quán sở lĩnh Túc vệ binh, giai nghiêu tiệp dũng hãn, tịnh thống Quan Trung sĩ tốt, thân đương thỉ thạch, đại chiến thập sổ, giai phá chi, sanh cầm Vạn Niên, uy nhiếp Đê Khương.
^Trương Hoa truyện: Cập Giả hậu mưu phế thái tử, Tả vệ soái Lưu Biện thậm vi thái tử sở tín ngộ, mỗi hội yến, Biện tất dự yên. Lũ kiến Giả Mật kiêu ngạo, thái tử hận chi, hình vu ngôn sắc, Mật diệc bất năng bình. Biện dĩ Giả hậu mưu vấn Hoa, Hoa viết: “Bất văn.” Biện viết: “Biện dĩ hàn tụy, tự Tu Xương tiểu lại thụ công thành bạt, dĩ chí kim nhật. Sĩ cảm tri kỷ, thị dĩ tận ngôn, nhi công canh hữu nghi vu Biện tà!” Hoa viết: “Giả lệnh hữu thử, quân dục như hà?” Biện viết: “Đông cung tuấn nghệ như lâm, tứ suất tinh binh vạn nhân. Công cư A hành chi nhâm, nhược đắc công mệnh, hoàng thái tử nhân triều nhập lục thượng thư sự, phế Giả hậu vu Kim Dung thành, lưỡng hoàng môn lực nhĩ.” Hoa viết: “Kim thiên tử đương dương, thái tử, nhân tử dã, ngô hựu bất thụ A hành chi mệnh, hốt tương dữ hành thử, thị vô kì quân phụ, nhi dĩ bất hiếu kì thiên hạ dã. Tuy năng hữu thành, do bất miễn tội, huống quyền thích mãn triêu, uy bính bất nhất, nhi khả dĩ an hồ!”
^Trương Hoa truyện: Cập đế hội quần thần vu Thức Càn điện, xuất thái tử thủ thư, biến kì quần thần, mạc cảm hữu ngôn giả. Duy Hoa gián viết: “Thử quốc chi đại họa. Tự Hán Vũ dĩ lai, mỗi phế truất chánh đích, hằng chí tang loạn. Thả quốc gia hữu thiên hạ nhật thiển, nguyện bệ hạ tường chi.” Thượng thư tả bộc xạ Bùi Ngỗi dĩ vi nghi tiên kiểm hiệu truyền thư giả, hựu thỉnh bỉ giáo thái tử thủ thư, bất nhiên, khủng hữu trá vọng. Giả hậu nãi nội xuất thái tử tố khải sự thập dư chỉ, chúng nhân bỉ thị, diệc vô cảm ngôn phi giả, nghị chí nhật tây bất quyết, hậu tri Hoa đẳng ý kiên, nhân biểu khất miễn vi thứ nhân, đế nãi khả kì tấu.
^Trương Hoa truyện: Cập Luân, Tú tương phế Giả hậu, Tú sử Tư Mã Nhã dạ cáo Hoa viết: “Kim xã tắc tương nguy, Triệu vương dục dữ công cộng khuông triêu đình, vi bá giả chi sự.” Hoa tri Tú đẳng tất thành soán đoạt, nãi cự chi. Nhã nộ viết: “Nhận tương gia cảnh, nhi thổ ngôn như thử!” bất cố nhi xuất. Hoa phương trú ngọa, hốt mộng kiến ốc hoại, giác nhi ác chi. Thị dạ nạn tác, trá xưng chiếu triệu Hoa, toại dữ Bùi Ngỗi câu bị thu. Hoa tương tử, vị Trương Lâm viết: “Khanh dục hại trung thần da?” Lâm xưng chiếu cật viết: “Khanh vi tể tương, nhâm thiên hạ sự, thái tử chi phế, bất năng tử tiết, hà dã” Hoa viết: “Thức Càn chi nghị, thần gián sự cụ tồn, phi bất gián dã.” Lâm viết: “Gián nhược bất tòng, hà bất khứ vị?” Hoa bất năng đáp. Tu du, sử giả chí viết: “Chiếu trảm công.” Hoa viết: “Thần tiên đế lão thần, trung tâm như đan. Thần bất ái tử, cụ vương thất chi nan, họa bất khả trắc dã.” Toại hại chi vu tiền điện mã đạo nam, di tam tộc, triều dã mạc bất bi thống chi. Thì niên lục thập cửu.
^Trương Hoa truyện: Hoa học nghiệp ưu bác, từ tảo ôn lệ, lãng thiệm đa thông, đồ vĩ phương kĩ chi thư mạc bất tường lãm. Thiếu tự tu cẩn, tạo thứ tất dĩ lễ độ. Dũng vu phó nghĩa, đốc vu chu cấp. Khí thức hoằng khoáng, thì nhân hãn năng trắc chi.
^Trương Hoa truyện: Hoa tính hảo nhân vật, dụ tiến bất quyện, chí vu cùng tiện hậu môn chi sĩ hữu nhất giới chi thiện giả, tiện tư ta xưng vịnh, vi chi duyên dự.
^Trương Hoa truyện: Nhã ái thư tịch, thân tử chi nhật, gia vô dư tài, duy hữu văn sử dật vu ki khiếp. Thường tỉ cư, tái thư tam thập thừa. Bí thư giám Chí Ngu soạn định quan thư, giai tư Hoa chi bổn dĩ thủ chánh yên. Thiên hạ kì bí, thế sở hi hữu giả, tất tại Hoa sở. Do thị bác vật hiệp văn, thế vô dữ bỉ.
^Trương Hoa truyện: Sơ, Lục Cơ huynh đệ chí khí cao sảng, tự dĩ Ngô chi danh gia, sơ nhập Lạc, bất thôi Trung Quốc nhân sĩ, kiến Hoa nhất diện như cựu, khâm Hoa đức phạm, như sư tư chi lễ yên. Hoa tru hậu, tác lụy, hựu vi Vịnh đức phú dĩ điệu chi.
^Trương Hoa truyện: Hậu Luân, Tú phục tru, Tề vương Quýnh phụ chánh, Chí Ngu trí tiên vu Quýnh viết: “Gian vu Trương Hoa một hậu nhập trung thư tỉnh, đắc Hoa tiên đế thì đáp chiếu bổn thảo. Tiên đế vấn Hoa khả dĩ phụ chánh trì trọng phó dĩ hậu sự giả, Hoa đáp: ‘Minh đức chí thân, mạc như tiên vương, nghi lưu dĩ vi xã tắc chi trấn.’ Kì trung lương chi mưu, khoản thành chi ngôn, tín vu u minh, một nhi hậu chương, dữ cẩu thả tùy thì giả bất khả đồng thế nhi luận dã. Nghị giả hữu trách hoa dĩ Mẫn Hoài thái tử chi sự bất kháng tiết đình tranh. Đương thử chi thì, gián giả tất đắc vi mệnh chi tử. Tiên thánh chi giáo, tử nhi vô ích giả, bất dĩ trách nhân. Cố Yến Anh, Tề chi chánh khanh, bất tử Thôi Trữ chi nạn; Quý Tráp, Ngô chi tông thần, bất tranh nghịch thuận chi lý. Lý tận nhi vô sở thi giả, cố thánh giáo chi sở bất trách dã.” Quýnh vu thị tấu viết: “Thần văn hưng vi kế tuyệt, thánh vương chi cao chánh; biếm ác gia thiện, Xuân Thu chi mĩ nghĩa. Thị dĩ Vũ vương phong Tỷ Can chi mộ, biểu Thương Dung chi lư, thành u minh chi cố hữu dĩ tương thông dã. Tôn Tú nghịch loạn, diệt tá mệnh chi quốc, tru cốt ngạnh chi thần, dĩ chước tang vương thất; tứ kì ngược lệ, công thần chi hậu, đa kiến mẫn diệt. Trương Hoa, Bùi Ngỗi các dĩ kiến đạn thủ tru vu thì, Giải Hệ, Giải Kết đồng dĩ cao dương tịnh bị kì hại, Âu Dương Kiến đẳng vô tội nhi tử, bách tính liên chi. Kim bệ hạ canh nhật nguyệt chi quang, bố duy tân chi mệnh, nhiên thử đẳng chư tộc vị mông ân lí. Tích Loan Khích hàng tại tạo đãi, nhi Xuân Thu truyện kì vi; U vương tuyệt công thần chi hậu, khí hiền giả tử tôn, nhi thi nhân dĩ vi thứ. Thần bị thiểm tại chức, tư nạp ngu thành. Nhược hợp thánh ý, khả lệnh quần quan thông nghị.” Nghị giả các hữu sở chấp, nhi đa xưng kì oan. Tráng Vũ quốc thần Trúc Đạo hựu nghệ Trường Sa vương, cầu phục Hoa tước vị, y vi giả cửu chi.
^Trương Hoa truyện: Thái An nhị niên, chiếu viết: “Phu ái ác tương công, nịnh tà xú chánh, tự cổ nhi hữu. Cố Tư không, Tráng Vũ công Hoa kiệt kì trung trinh, tư dực triều chánh, mưu mô chi huân, mỗi sự lại chi. Tiền dĩ Hoa bật tể chi công, nghi đồng phong kiến, nhi Hoa cố nhượng chí vu bát cửu, thâm trần đại chế bất khả đắc nhĩ, chung hữu điên bại nguy nhục chi lự, từ nghĩa khẩn thành, túc khuyến viễn cận. Hoa chi chí tâm, thệ vu thần minh. Hoa dĩ phạt Ngô chi huân, thụ tước vu tiên đế. Hậu phong kí phi quốc thể, hựu bất nghi dĩ tiểu công du tiền đại thưởng, Hoa chi kiến hại, câu dĩ gian nghịch đồ loạn, lạm bị uổng tặc. Kì phục Hoa Thị trung, Trung thư giám, Tư không công, Quảng Vũ hầu cập sở một tài vật dữ ấn thụ, phù sách, khiển sử điếu tế chi.”
^Trương Hoa truyện: Y tự Ngạn Trọng, hảo học, khiêm kính hữu phụ phong, lịch vị Tán kỵ thường thị. Vĩ nho bác, hiểu thiên văn, Tán kỵ thị lang. Đồng thì ngộ hại.
^Trương Hoa truyện: Y tử Dư, tự Công An, tập Hoa tước. Tị nạn quá giang, tích Thừa tướng duyện, Thái tử xá nhân.
^Trương Hoa truyện: Vũ khố hỏa, Hoa cụ nhân thử biến tác, liệt binh cố thủ, nhiên hậu cứu chi, cố luy đại chi bảo cập Hán Cao trảm xà kiếm, Vương Mãng đầu, Khổng tử kịch đẳng tận phần yên. Thì Hoa kiến kiếm xuyên ốc nhi phi, mạc tri sở hướng.
^Trương Hoa truyện: Sơ, Hoa sở phong Tráng Vũ quận hữu tang hóa vi bách, thức giả dĩ vi bất tường. Hựu Hoa đệ xá cập Giám tỉnh sổ hữu yêu quái. Thiếu tử Vĩ dĩ trung đài tinh sách, khuyến Hoa tốn vị. Hoa bất tòng, viết: “Thiên đạo huyền viễn, duy tu đức dĩ ứng chi nhĩ. Bất như tĩnh dĩ đãi chi, dĩ sĩ thiên mệnh.”
^Trương Hoa truyện: Huệ đế trung, nhân hữu đắc điểu mao tam trượng, dĩ kì Hoa. Hoa kiến, thảm nhiên viết: “Thử vị hải phù mao dã, xuất tắc thiên hạ loạn hĩ.” Lục Cơ thường hướng Hoa trả, vu thì tân khách mãn tọa, Hoa phát khí, tiện viết: “Thử long nhục dã.” Chúng vị chi tín, Hoa viết: “Thí dĩ khổ tửu trạc chi, tất hữu dị.” Kí nhi ngũ sắc quang khởi. Cơ hoàn vấn trả chủ, quả vân: “Viên trung mao tích hạ đắc nhất bạch ngư, chất trạng thù thường, dĩ tác trả, quá mĩ, cố dĩ tương hiến.” Vũ khố phong bế thậm mật, kì trung hốt hữu trĩ cẩu. Hoa viết: “Thử tất xà hóa vi trĩ dã.” Khai thị, trĩ trắc quả hữu xà thuế yên. Ngô quận Lâm Bình ngạn băng, xuất nhất thạch cổ, chùy chi vô thanh. Đế dĩ vấn Hoa, Hoa viết: “Khả thủ Thục Trung đồng tài, khắc vi ngư hình, khấu chi tắc minh hĩ.” Vu thị như kì ngôn, quả thanh văn sổ lí.
^Trương Hoa truyện: Sơ, Ngô chi vị diệt dã, Đẩu Ngưu chi gian thường hữu tử khí, đạo thuật giả giai dĩ Ngô phương cường thịnh, vị khả đồ dã, duy Hoa dĩ vi bất nhiên. Cập Ngô bình chi hậu, tử khí dũ minh. Hoa văn Dự Chương nhân Lôi Hoán diệu đạt vĩ tượng, nãi yếu Hoán túc, bình nhân viết: “Khả cộng tầm thiên văn, tri tương lai cát hung.” Nhân đăng lâu ngưỡng quan, Hoán viết: “Phó sát chi cửu hĩ, duy Đẩu Ngưu chi gian pha hữu dị khí.” Hoa viết: “Thị hà tường dã?” Hoán viết: “Bảo kiếm chi tinh, thượng triệt vu thiên nhĩ.” Hoa viết: “Quân ngôn đắc chi. Ngô thiếu thì hữu tướng giả ngôn, ngô niên xuất lục thập, vị đăng tam sự, đương đắc bảo kiếm bội chi. Tư ngôn khởi hiệu dữ!” Nhân vấn viết: “Tại hà quận?” Hoán viết: “Tại Dự Chương Phong Thành.” Hoa viết: “Dục khuất quân vi tể, mật cộng tầm chi, khả hồ?” Hoán hứa chi. Hoa đại hỉ, tức bổ Hoán vi Phong Thành lệnh. Hoán đáo huyền, quật ngục ốc cơ, nhập địa tứ trượng dư, đắc nhất thạch hàm, quang khí phi thường, trung hữu song kiếm, tịnh khắc đề, nhất viết Long Tuyền, nhất viết Thái A. Kì tịch, Đẩu Ngưu gian khí bất phục kiến yên. Hoán dĩ Nam Xương tây sơn bắc nham hạ thổ dĩ thức kiếm, quang mang diễm phát. Đại bồn thịnh thủy, trí kiếm kì thượng, thị chi giả tinh mang huyễn mục. Khiển sử tống nhất kiếm tịnh thổ dữ Hoa, lưu nhất tự bội. Hoặc vị Hoán viết: “Đắc lưỡng tống nhất, trương công khởi khả khi hồ?” Hoán viết: “Bổn triều tương loạn, Trương công đương thụ kì họa. Thử kiếm đương hệ Từ quân mộ thụ nhĩ. Linh dị chi vật, chung đương hóa khứ, bất vĩnh vi nhân phục dã.” Hoa đắc kiếm, bảo ái chi, thường trí tọa trắc. Hoa dĩ Nam Xương thổ bất như Hoa Âm xích thổ, báo Hoán thư viết: “Tường quan kiếm văn, nãi Can Tương dã, Mạc Tà hà phục bất chí? Tuy nhiên, thiên sanh thần vật, chung đương hợp nhĩ.” Nhân dĩ Hoa Âm thổ nhất cân trí Hoán. Hoán canh dĩ thức kiếm, bội ích tinh minh. Hoa tru, thất kiếm sở tại. Hoán tốt, tử Hoa vi châu tòng sự, trì kiếm hành kinh Duyên Bình tân, kiếm hốt vu yêu gian dược xuất đọa thủy, sử nhân một thủy thủ chi, bất kiến kiếm, đãn kiến lưỡng long các trường sổ trượng, bàn oanh hữu văn chương, một giả cụ nhi phản. Tu du quang thải chiếu thủy, ba lãng kinh phí, vu thị thất kiếm. Hoa thán viết: “Tiên quân hóa khứ chi ngôn, Trương công chung hợp chi luận, thử kì nghiệm hồ!” Hoa chi bác vật đa thử loại, bất khả tường tái yên.
^Trương Hoa truyện: Sơ vị tri danh, trước Tiêu liêu phú dĩ tự ký.
^Trương Hoa truyện: Hoa cụ hậu tộc chi thịnh, tác ‘Nữ sử châm’ dĩ vi phúng.
^Trương Hoa truyện: Hoa trứ Bác vật chí thập thiên, cập văn chương tịnh hành vu thế.
^Tư trị thông giám quyển 80, Tấn kỷ 2, Thế Tổ Vũ hoàng đế thượng chi hạ Hàm Ninh ngũ niên (Kỷ hợi, năm 279): Đế phương dữ Trương Hoa vi kì, Dự biểu thích chí, Hoa thôi bình liễm thủ viết: “Bệ hạ thánh vũ, quốc phú binh cường, ngô chủ dâm ngược, tru sát hiền năng. Đương kim thảo chi, khả bất lao nhi định, nguyện vật dĩ vi nghi!” Đế nãi hứa chi.
^Tư trị thông giám quyển 80, năm 279: Dĩ Hoa vi Độ chi thượng thư, lượng kế vận tào.
^Tư trị thông giám quyển 81, Tấn kỷ 3, Thế Tổ Vũ hoàng đế trung Thái Khang nguyên niên (Canh tý, năm 280): Tam nguyệt,... Ngô chi vị hạ dã, đại thần giai dĩ vi vị khả khinh tiến, độc Trương Hoa kiên chấp dĩ vi tất khắc. Giả Sung thượng biểu xưng: “Ngô địa vị khả tất định, phương hạ, Giang, Hoài hạ thấp, tật dịch tất khởi, nghi triệu chư quân hoàn, dĩ vi hậu đồ. Tuy yêu trảm Trương Hoa bất túc dĩ tạ thiên hạ.” Đế viết: “Thử thị ngô ý, Hoa đãn dữ ngô đồng nhĩ.” Tuân Úc phục tấu, nghi như Sung biểu, đế bất tòng... Ngũ nguyệt,... Canh thìn,... Thượng thư Quan nội hầu Trương Hoa tiến phong Quảng Vũ huyện hầu, tăng ấp vạn hộ.
^Tư trị thông giám quyển 81, Tấn kỷ 3, Thế Tổ Vũ hoàng đế trung Thái Khang tam niên (Nhâm dần, năm 282): Chánh nguyệt,... Thượng thư Trương Hoa, dĩ văn học tài thức danh trọng nhất thì, luận giả giai vị Hoa nghi vi tam công. Trung thư giám Tuân Úc, Thị trung Phùng Đảm dĩ phạt Ngô chi mưu thâm tật chi. Hội đế vấn Hoa: “Thùy khả thác hậu sự giả?” Hoa đối dĩ “minh đức chí thân, mạc như Tề vương.” Do thị ngỗ chỉ, Úc nhân nhi trấm chi. Giáp ngọ, dĩ Hoa đô đốc U Châu chư quân sự.
^Tư trị thông giám quyển 81, năm 282: Hoa chí trấn, phủ tuần Di Hạ, dự vọng ích chấn, đế phục dục chinh chi. Phùng Đảm thị đế, tòng dung ngữ cập Chung Hội, Đảm viết: “Hội chi phản, pha do Thái Tổ.” Đế biến sắc viết: “Khanh thị hà ngôn tà!” Đảm miễn quan tạ viết: “Thần văn thiện ngự giả tất tri lục bí hoãn cấp chi nghi, cố Khổng tử dĩ Trọng Do kiêm nhân nhi thối chi, Nhiễm Cầu thối nhược nhi tiến chi. Hán Cao Tổ tôn sủng ngũ vương nhi di diệt, Quang Vũ ức tổn chư tương nhi khắc chung. Phi thượng hữu nhân bạo chi thù, hạ hữu ngu trí chi dị dã, cái ức dương dữ đoạt sử chi nhiên nhĩ. Chung Hội tài trí hữu hạn, nhi Thái Tổ khoa tưởng vô cực, cư dĩ trọng thế, ủy dĩ đại binh, sử Hội tự vị toán vô di sách, công tại bất thưởng, toại cấu hung nghịch nhĩ. Hướng lệnh Thái Tổ lục kì tiểu năng, tiết dĩ đại lễ, ức chi dĩ uy quyền, nạp chi dĩ quỹ tắc, tắc loạn tâm vô do sanh hĩ.” Đế viết: “Nhiên.” Đảm kê thủ viết: “Bệ hạ kí nhiên thần chi ngôn, nghi tư kiên băng chi tiềm, vật sử như hội chi đồ phục trí khuynh phúc.” Đế viết: “Đương kim khởi phục hữu như Hội giả tà?” Đảm nhân bình tả hữu nhi ngôn viết: “Bệ hạ mưu họa chi thần, trứ đại công vu thiên hạ, cư phương trấn, tổng nhung mã giả, giai tại bệ hạ thánh lự hĩ.” Đế mặc nhiên, do thị chỉ, bất chinh Hoa.
^Tư trị thông giám quyển 82, Tấn kỷ 4, Thế Tổ Vũ hoàng đế hạ Vĩnh Hi nguyên niên (Canh tuất, năm 290): Thu, bát nguyệt, Nhâm ngọ,... Tiền Thái thường Trương Hoa vi Thiếu phó,...
^Tư trị thông giám quyển 82, Tấn kỷ 4, Hiếu Huệ hoàng đế thượng chi thượng Nguyên Khang nguyên niên (Tân hợi, năm 291): Giả hậu kiểu chiếu, sử Hậu quân tướng quân Tuân Khôi tống thái hậu vu Vĩnh Ninh cung, đặc toàn thái hậu mẫu Cao Đô quân Bàng thị chi mệnh, thính tựu thái hậu cư. Tầm phục phúng quần công, hữu tư tấu viết: “Hoàng thái hậu âm tiệm gian mưu, đồ nguy xã tắc, phi tiến hệ thư, yếu mộ tướng sĩ, đồng ác tương tể, tự tuyệt vu thiên. Lỗ hầu tuyệt Văn Khương, Xuân Thu sở hứa. cái phụng tổ tông, nhâm chí công vu thiên hạ, Bệ hạ tuy hoài vô dĩ chi tình, thần hạ bất cảm phụng chiếu.” Chiếu viết: “Thử đại sự, canh tường chi.” Hữu tư hựu phụng: “Nghi phế hoàng thái hậu vi Tuấn Dương thứ nhân.” trung thư giam Trương Hoa nghị: “Hoàng thái hậu phi đắc tội vu tiên đế, kim đảng kì sở thân, vi bất mẫu vu thánh thế, nghi y Hán phế Triệu thái hậu vi Hiếu Thành hậu cố sự, biếm hoàng thái hậu chi hiệu, hoàn xưng Vũ hoàng hậu, cư dị cung, dĩ toàn thủy chung chi ân.”
^Tư trị thông giám quyển 82, năm 291: Tam nguyệt,... Hội thiên minh, Thái tử thiếu phó Trương Hoa sử Đổng Mãnh thuyết Giả hậu viết: “Sở vương kí tru nhị công, tắc thiên hạ uy quyền tận quy chi hĩ, nhân chủ hà dĩ tự an! Nghi dĩ vĩ chuyên sát chi tội tru chi.” Giả hậu diệc dục nhân thử trừ Vĩ, thâm nhiên chi. Thị thì nội ngoại nhiễu loạn, triều đình hung cụ, bất tri sở xuất. Trương Hoa bạch đế, khiển Điện trung tướng quân Vương Cung kế Sô ngu phiên xuất huy chúng viết: “Sở vương kiểu chiếu, vật thính dã!” Chúng giai thích trượng nhi tẩu. Vĩ tả hữu vô phục nhất nhân, quẫn bách bất tri sở vi, toại chấp chi, hạ đình úy. Ất sửu, trảm chi.
^Tư trị thông giám quyển 82, năm 291: Lục nguyệt,... Giả Mật dữ hậu mưu, dĩ Trương Hoa thứ tính, vô bức thượng chi hiềm, nhi nho nhã hữu trù lược, vi chúng vọng sở y, dục ủy dĩ triêu chánh. Nghi vị quyết, dĩ vấn Bùi Ngỗi tán thành chi. Nãi dĩ Hoa vi Thị trung, Trung thư giam, Ngỗi vi thị trung, hựu dĩ An nam tướng quân Bùi Giai vi Trung thư lệnh, gia Thị trung, dữ Hữu bộc xạ Vương Nhung tịnh quản cơ yếu. Hoa tận trung đế thất, di phùng khiển khuyết, Giả hậu tuy hung hiểm, do tri kính trọng hoa; Giả Mô dữ Hoa, Ngỗi đồng tâm phụ chánh, cố sổ niên chi gian, tuy ám chủ tại thượng, nhi triều dã an tĩnh, Hoa đẳng chi công dã.
^Tư trị thông giám quyển 82, Tấn kỷ 4, Hiếu Huệ hoàng đế thượng chi thượng Nguyên Khang lục niên (Bính thìn, năm 296): Xuân, chánh nguyệt... Hạ Bi Hiến vương Hoảng hoăng. Dĩ Trung thư giám Trương Hoa vi Tư không.
^Tư trị thông giám quyển 82, năm 296: Chánh nguyệt,... Chinh tây đại tướng quân Triệu vương Luân tín dụng bế nhân Lang Tà Tôn Tú, dữ Ung Châu thứ sử Tế Nam Giải Hệ tranh quân sự, canh tương biểu tấu, Âu Dương Kiến diệc biểu Luân tội ác. Triều đình dĩ Luân nạo loạn Quan Hữu, chinh Luân vi Xa kỵ tướng quân, dĩ Lương vương Dung vi Chinh tây đại tướng quân, Đô đốc Ung, Lương nhị châu chư quân sự. Hệ dữ kì đệ Ngự sử trung thừa Kết, giai biểu thỉnh tru Tú dĩ tạ Đê, Khương; Trương Hoa dĩ cáo Lương vương Dung, sử tru chi, Dung hứa nặc. Tú hữu nhân Tân Nhiễm vi chi thuyết Dung viết: “Đê, Khương tự phản, phi Tú chi tội.” Tú do thị đắc miễn. Luân chí Lạc Dương, dụng Tú kế, thâm giao Giả, Quách, Giả hậu đại ái tín chi, Luân nhân cầu Lục thượng thư sự, hựu cầu Thượng thư lệnh; Trương Hoa, Bùi Ngỗi cố chấp dĩ vi bất khả, Luân, Tú do thị oán chi.
^Tư trị thông giám quyển 82, Tấn kỷ 4, Hiếu Huệ hoàng đế thượng chi thượng Nguyên Khang bát niên (Mậu ngọ, năm 298): Trương Hoa, Trần Chuẩn dĩ Triệu vương, Lương vương, tương kế tại Quan Trung, giai ung dung kiêu quý, sư lão vô công, nãi tiến Mạnh Quán trầm nghị hữu văn vũ tài dụng, sử thảo Tề Vạn Niên. Quán thân đương thỉ thạch, đại chiến thập sổ, giai phá chi.
^Tư trị thông giám quyển 83, Tấn kỷ 5, Hiếu Huệ hoàng đế thượng chi hạ Nguyên Khang cửu niên (Kỷ mùi, năm 299): Đông, thập nhất nguyệt,... Vu thì triều dã hàm tri Giả hậu hữu hại thái tử chi ý, Trung hộ quân Triệu Tuấn thỉnh thái tử phế hậu, thái tử bất thính. Tả vệ soái Đông Bình Lưu Biện, dĩ Giả hậu chi mưu vấn Trương Hoa, Hoa viết: “Bất văn.” Biện viết: “Biện tự Tu Xương tiểu lại, thụ công thành bạt dĩ chí kim nhật. Sĩ cảm tri kỷ, thị dĩ tận ngôn, nhi công canh hữu nghi vu Biện tà!” Hoa viết: “Giả lệnh hữu thử, quân dục như hà?” Biện viết: “Đông cung tuấn nghệ như lâm, tứ soái tinh binh vạn nhân; công cư A hành chi nhâm, nhược đắc công mệnh, hoàng thái tử nhân triêu nhập lục thượng thư sự, phế Giả hậu vu Kim Dung thành, lưỡng hoàng môn lực nhĩ.” Hoa viết: “Kim thiên tử đương dương, thái tử, nhân tử dã, ngô hựu bất thụ A hành chi mệnh, hốt tương dữ hành thử, thị vô quân phụ nhi dĩ bất hiếu kì thiên hạ dã. Tuy năng hữu thành, do bất miễn tội. Huống quyền thích mãn triêu, uy bính bất nhất, thành khả tất hồ?”
^Tư trị thông giám quyển 83, năm 299: thập nhị nguyệt,... Nhâm tuất, đế hạnh Thức Càn Điện, triệu công khanh nhập, sử hoàng môn lệnh Đổng Mãnh dĩ thái tử thư cập thanh chỉ chiếu kì chi viết: “Duật thư như thử, kim tứ tử.” Biến kì chư công vương, mạc hữu ngôn giả. Trương Hoa viết: “Thử quốc chi đại họa, tự cổ dĩ lai, thường nhân phế truất chánh đích dĩ trí tang loạn. thả quốc gia hữu thiên hạ nhật thiển, nguyện bệ hạ tường chi!” Bùi Ngỗi dĩ vi nghi tiên kiểm giáo truyền thư giả, hựu thỉnh bỉ giác thái tử thủ thư, bất nhiên, khủng hữu trá vọng. Giả hậu nãi xuất thái tử khải sự thập dư chỉ, chúng nhân bỉ thị, diệc vô cảm ngôn phi giả. Giả hậu sử Đổng Mãnh kiểu dĩ Trường Quảng công chúa từ bạch đế viết: “Sự nghi tốc quyết, nhi quần thần các bất đồng, kì bất tòng chiếu giả, nghi dĩ quân pháp tòng sự.” Nghị chí nhật tây, bất quyết. Hậu kiến Hoa đẳng ý kiên, cụ sự biến, nãi biểu miễn thái tử vi thứ nhân, chiếu hứa chi.
^Tư trị thông giám quyển 83, Tấn kỷ 5, Hiếu Huệ hoàng đế thượng chi hạ Vĩnh Khang nguyên niên (Canh thân, năm 300): Tứ nguyệt,... Triệu vương Luân, Tôn Tú tương thảo Giả hậu, cáo Hữu vệ thứ phi đốc Lư Hòa, Hòa tòng chi, kì dĩ quý tị bính dạ nhất trù, dĩ cổ thanh vi ứng. Quý tị, Tú sử Tư Mã Nhã cáo Trương Hoa viết: “Triệu vương dục dữ công cộng khuông xã tắc, vi thiên hạ trừ hại, sử Nhã dĩ cáo.” Hoa cự chi. Nhã nộ viết: “Nhận tương gia cảnh, do vi thị ngôn tà!” Bất cố nhi xuất... Luân âm dữ Tú mưu soán vị, dục tiên trừ triều vọng, thả báo túc oán, nãi chấp Trương Hoa, Bùi Ngỗi, Giải Hệ, Giải Kết đẳng vu điện tiền. Hoa vị Trương Lâm viết: “Khanh dục hại trung thần tà?” Lâm xưng chiếu cật chi viết: “Khanh vi tể tướng, thái tử chi phế, bất năng tử tiết, hà dã?” Hoa viết: “Thức Càn chi nghị, thần gián sự cụ tồn, khả phúc án dã.” Lâm viết: “Gián nhi bất tòng, hà bất khứ vị?” Hoa vô dĩ đối. Toại giai trảm chi, nhưng di tam tộc.
^Lương thư quyển 7, liệt truyện 1, Hoàng hậu truyện – Thái Tổ Trương hoàng hậu: ...Phụ Mục Chi... (Mục Chi) tằng tổ Dư tọa Hoa tru, tỉ Hưng Cổ, vị chí triệu hoàn. Cập quá giang, vi Thừa tướng duyện, Thái tử xá nhân.
^Thái Tổ Trương hoàng hậu: Thái Tổ Hiến hoàng hậu Trương thị, húy Thượng Nhu, Phạm Dương Phương Thành nhân dã... Phụ Mục Chi, tự Tư Tĩnh, Tấn Tư không Hoa lục thế tôn.
^Nam sử quyển 12, liệt truyện 2, Hậu phi truyện hạ – Lương Văn Hiến Trương hoàng hậu: Lương Văn Hiến Trương hoàng hậu húy Thượng Nhu, Phạm Dương Phương Thành nhân dã... Phụ Mục Chi... Mục Chi tự Tư Tĩnh, Tấn Tư không Hoa lục thế tôn.
Hình tượng trong văn hóa
Trong tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa của tác giả La Quán Trung, Hoa là nhân vật nhỏ, xuất hiện ở hồi 120, miêu thuật tình tiết Hoa đang chơi cờ với Vũ đế thì gặp lúc biểu xin đánh Ngô của Đỗ Dự gởi về; nội dung tương đồng với chánh sử.
Trong tiểu thuyết Lưỡng Tấn diễn nghĩa (两晋演义) của tác giả Thái Đông Phiên, Hoa xuất hiện từ hồi 4 đến hồi 11. Hình tượng của Hoa được xây dựng sát với chánh sử.
^ Cung Kiến Chương là quần thể kiến trúc gồm nhiều đền đài, vườn tược và tường bao, được xây dựng vào đời Hán Vũ đế. Nhằm thuận tiện đi lại, Vũ đế xây dựng nhiều con đường thông với cung Vị Ương.
^ Tấn thư, tlđd chép là “bát vương.” Thông giám, tlđd chép là “ngũ vương.” Hán Cao Tổ phong vương cho 8 công thần khác họ Lưu là Yên vương Tang Đồ, Hàn vương Tín, Lương vương Bành Việt, Triệu vương Trương Nhĩ, Sở vương Hàn Tín, Hoài Nam vương Anh Bố, Yên vương Lư Oản và Trường Sa vương Ngô Nhuế. Trương Nhĩ và Ngô Nhuế mất sớm, 6 người còn lại đều bị kết tội mưu phản, hoặc bị sát hại (Tang Đồ, Bành Việt, Hàn Tín, Anh Bố) hoặc phải bỏ trốn sang Hung Nô (Hàn vương Tín, Lư Oản). Con Trương Nhĩ là Trương Ngao bị truất vương tước vì môn khách âm mưu hành thích Cao Tổ. Nước Trường Sa nhỏ bé, con Ngô Nhuế là Ngô Thần lại có công lừa giết Anh Bố, nên truyền được cả thảy 5 đời, 45 năm (202 TCN – 157 TCN).
^ Nguyên văn: 思坚冰之渐/tư kiên băng chi tiệm (tư: nghĩa; kiên băng: băng dày; tiềm: cao vòi vọi). Xuất xứ: Kinh Dịch, quẻ Thuần Khôn, hào từ Sơ lục: Lý sương, kiên băng chí (lý: dẫm; chí: đến). Lời giảng của Nguyễn Hiến Lê: Đây là hào âm đầu tiên trong quẻ. Âm thì lạnh, nên Chu Công ví với sương lạnh mới kết lại thì thành sương, rồi lần lần, lạnh hơn, nước sẽ đông lại thành băng. Hào này có hàm cái ý phải thận trọng từ bước đầu. Tiểu tượng truyện không giảng thêm, còn Văn ngôn truyện thì khuyên ta: “Nhà nào tích lũy điều lành thì tất có thừa phúc (để đến đời sau); nhà nào tích lũy điều chẳng lành thì tất có thừa tai vạ (để đến đời sau). Như việc bề tôi giết vua, con giết cha, nguyên do không ở trong một buổi sớm chiều; tất dần dà có từ lâu rồi, mà người ta không biết lo toan từ sớm vậy” (tích thiện chí gia tất hữu dư khách, tích bất thiện chi gia tất hữu dư ương: Thần thí kỳ quân, tử thí kỳ phụ, phi nhất triều nhất tịch chi cố, kỳ sở do lai giả tiệm hĩ. Do biện chi bất tảo biện dã).”
^ Thái thường là 1 trong Cửu khanh (còn lại là Quang lộc huân, Vệ úy, Tông chánh, Thái phó, Đình úy, Đại hồng lư, Đại tư nông, Thiếu phủ), chủ quản lễ nghi tế tự thần Xã Tắc và tông miếu, các buổi triều hội và tang lễ. Thái thường là chức quan lớn nhưng ít quyền lực thực tế.
^ A hành (阿衡) là danh xưng của thầy dạy thái tử đời Thương. Đến đời Xuân Thu, A hành còn được dùng để gọi quan viên nhận trách nhiệm bảo hộ và dạy dỗ ấu quân.