Phùng Hưng

Phùng Hưng
馮興
Tượng đồng Phùng Hưng tại đền thờ Cam Lâm, Hà Nội
Thủ lĩnh An Nam thời Bắc thuộc
Tiền nhiệmMai Hắc Đế
Kế nhiệmPhùng An
Thông tin chung
Sinh?
Đường Lâm, An Nam đô hộ phủ
Mất?
Tống Bình, An Nam
Hậu duệPhùng An
Thụy hiệu
Bố Cái Phu Hựu Chương Tín Sùng Nghĩa Đại vương (布盖孚祐彰信崇義大王)
Gọi tắt: Bố Cái Đại vương (布盖大王)

Phùng Hưng (chữ Hán: 馮興; ? – ?), nổi tiếng với tôn hiệu Bố Cái Đại Vương (chữ Hán: 布盖大王), là thủ lĩnh khởi nghĩa chống lại ách đô hộ An Nam của nhà Đường năm 791, thời Bắc thuộc lần thứ ba (602–905) trong lịch sử Việt Nam.

Nguồn gốc tôn hiệu

Tôn hiệu phổ biến của Phùng Hưng, Bố Cái Đại Vương (布盖大王), được coi là một trong những trường hợp sử dụng chữ Nôm bản địa cổ nhất hiện còn lưu truyền.[1][2] Việt điện u linh tập (1329) giải nghĩa hai chữ Bố Cái (布盖) là "bố mẹ", vì theo quốc tục mà đặt vậy. Các bộ chính sử về sau như Đại Việt sử ký toàn thư (1697) đời Hậu LêKhâm định Việt sử Thông giám cương mục (1859) đời Nguyễn đều dẫn cổ sử mà khẳng định tương tự. Trong Việt-Nam cổ văn học sử (1942), Nguyễn Đổng Chi nhận thấy sự tương đồng giữa danh hiệu trên và những từ chỉ đấng sinh thành trong tiếng Mường Lào như bọ "bố" và cày "mẹ".[3]

Tuy nhiên, tồn tại một luồng ý kiến trái chiều tới từ một số nhà ngôn ngữ học – tiêu biểu gồm có A.G. HaudricourtMei Tsu-Lin – cho rằng hai chữ kia đáng ra phải được hiểu là "bua/vua lớn" dựa trên bằng chứng ngữ âm tiếng Hán trung cổ và rằng cách đọc "bố cái" rõ ràng lệch thời.[4][2] Nhận xét về giả thuyết của Haudricourt, sử gia Keith W. Taylor trong công trình The Birth of Vietnam (1983) cho rằng đề xuất đó tuy "khá hợp lý và thú vị", song cũng phải chú ý rằng Việt điện u linh tập, vốn được soạn gần thời gian xảy ra sự kiện hơn, minh giải danh hiệu kia là "bố mẹ".[5] Dù vậy, trong một bài đăng sau đó trên tạp chí The Vietnam Forum (1986), Taylor rút lại nhận định của mình và cho rằng suy đoán của Haudricourt khá thuyết phục.[6]

Năm 1994, Nguyễn Tài Cẩn phản bác giả thuyết "bua/vua cái" trong một bài báo ngôn ngữ học viết bằng tiếng Nga, đọc trước hội thảo khoa học tại Sankt-Peterburg. Theo đó, hai luận điểm chính mà ông đưa ra là: (1) lý giải chữ "cái" ở đây là "lớn" không thích hợp về mặt ngữ nghĩa, bởi vì từ này thường được dùng cho các sự vật có tính đối lập nghĩa "lớn – nhỏ" hoặc "mẹ – con"; và (2) "bố mẹ" hoàn toàn có thể mang nghĩa "thủ lĩnh, lãnh đạo" mà không cần phải lập luận dựa trên sự thay đổi cách đọc chữ 布, sở dĩ vì hiện tượng lấy danh từ chỉ người bề trên để nói bóng về thủ lĩnh xuất hiện khá phổ biến trong các ngôn ngữ ở Đông Dương.[a][2]

Sử liệu

Việt điện u linh tập (1392) của Lý Tế Xuyên là tác phẩm có soạn niên sớm nhất đề cập đến Phùng Hưng. Tuy nhiên, thông tin về thân thế và sự nghiệp của ông trong tác phẩm này thực chất được dẫn lại từ một tác phẩm khác, đã thất lạc, có nhan đề là Giao Châu ký (交州記), do một tác giả họ Triệu thời Đường biên soạn.[b] Theo một số nhà nghiên cứu, người họ Triệu này nhiều khả năng là Triệu Xương – viên quan giữ chức Đô hộ An Nam sau cái chết của người tiền nhiệm Cao Chính Bình.[7][8][9] Nhìn chung, đoạn nói về Phùng Hưng trong Việt điện u linh tập chủ yếu giải thích sự phát triển tục thờ phượng ông trên đất An Nam tự cổ chí kim, và những thông tin này hầu như được Lý Tế Xuyên và các soạn giả đời sau thêm thắt vào.[9]

Đáng chú ý, về thông tin của cuộc khởi nghĩa, các nguồn chính sử cận thời của Trung Quốc như Cựu Đường thư (945), Tân Đường thư (1054) và Tư trị thông giám (k. 1084) đều không thấy nói gì đến Phùng Hưng mà chỉ ghi nhận một thủ lĩnh An Nam tên là Đỗ Anh Hàn (杜英翰) dấy binh làm phản.[10][‡ 1][‡ 2][‡ 3] Về vấn đề này, Keith W. Taylor cho rằng "hoặc là người Đường không hiểu rõ về bản chất của cuộc khởi nghĩa chống lại họ, hoặc là họ muốn xóa bỏ cái tên Phùng Hưng khỏi lịch sử."[11]

Tiểu sử

Nơi sinh chính xác của Phùng Hưng, tức địa danh Đường Lâm được nhắc đến trong Việt điện u linh tập, hiện là một chủ đề gây nhiều tranh cãi trong giới Việt sử học. Tuy theo truyền thống thường được coi là gần làng cổ Đường Lâm ở Sơn Tây, Hà Nội ngày nay, tồn tại các giả thuyết trái chiều cho rằng Đường Lâm trong cổ sử nằm xa hơn về phía nam, có thể là tọa lạc ở Thanh Hóa[12] hoặc Hà Tĩnh.[13][14]

Phụ chú

  1. ^ Ông có liệt kê ví dụ một số cụm danh ngữ chỉ thủ lĩnh sau đây để củng cố lập luận của mình: tiếng Rụcpư kavêl (n.đ.'cha làng'), tiếng Khmerme sroc (n.đ.'mẹ làng'); tiếng Bahnarbốc tơm (n.đ.'ông già'); tiếng Lachipô mie nhu (n.đ.'bố mẹ già'), v.v.
  2. ^ Có hai dị bản về tên của soạn giả này: bản A.47 chép Triệu Công (趙公), bản A.751 chép Triệu Vương (趙王).[7]

Tham khảo

Cổ sử

  1. ^ Cựu Đường thư, Quyển 13:
    "己未,安南首領杜英翰叛,攻都護府,都護高正平憂死。" [Kỷ Mùi, thủ lĩnh An Nam là Đỗ Anh Hàn làm phản, tấn công đô hộ phủ, đô hộ Cao Chính Bình lo sợ mà chết]
  2. ^ Tân Đường thư, Quyển 7:
    "四月,安南首領杜英翰反,伏誅。" [Tháng 4, thủ lĩnh An Nam là Đỗ Anh Hàn làm phản, lãnh án tử.]
  3. ^ Tư trị thông giám, Quyển 233:
    "安南都護高正平重賦斂,夏,四月,群蠻酋長杜英翰等起兵圍都護府,正平以憂死。" [Đô hộ An Nam là Cao Chính Bình thu thuế nặng, hè tháng 4, tù trưởng của bọn man Đỗ Anh Hàn khởi binh vây hãm đô hộ phủ, Chính Bình vì vậy lo sợ mà chết.]

Hiện đại

  1. ^ Đào 1975, tr. 42.
  2. ^ a b c Nguyễn 1996.
  3. ^ Nguyễn 1970, tr. 43.
  4. ^ de Francis 1977, tr. 22.
  5. ^ Taylor 1983, tr. 204, chú thích 96.
  6. ^ Taylor 1986.
  7. ^ a b Lý 1961, tr. 26, 154.
  8. ^ Phạm 2009, tr. 53.
  9. ^ a b Taylor 1983, tr. 331.
  10. ^ Phạm 2009, tr. 54.
  11. ^ Taylor 1983, tr. 332.
  12. ^ Lê 2011.
  13. ^ Đào 2005, tr. 75.
  14. ^ Trần 2021a.

Thư mục

Cổ sử

  • “卷13”  [Quyển 13]. 舊唐書 [Cựu Đường thư] (bằng tiếng Trung) – qua Wikisource.
  • “卷007”  [Quyển 7]. 新唐書 [Tân Đường thư] (bằng tiếng Trung) – qua Wikisource.
  • “卷233”  [Quyển 233]. 資治通鑑 [Tư trị thông giám] (bằng tiếng Trung) – qua Wikisource.
  • Lý, Tế Xuyên (1961) [1372]. Việt-điện u-linh tập. Lê Hữu Mục biên dịch. Sài Gòn: Khai-Trí.
  • Việt sử tiêu án, Soạn giả Ngô Thì Sĩ, Dịch giả Hội Việt Nam Nghiên cứu Liên Lạc Văn Hóa Á Châu, Nhà xuất bản Văn Sử 1991
  • An Nam chí lược, soạn giả Lê Tắc, Nhà xuất bản Viện đại học Huế, 1961
  • Đại Việt Sử ký Toàn thư
  • Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục

Hiện đại

Read other articles:

Kathryn Bigelow ai Premi Oscar 2010 Oscar al miglior film 2010 Oscar al miglior regista 2010 Kathryn Ann Bigelow (San Carlos, 27 novembre 1951) è una regista, sceneggiatrice e produttrice cinematografica statunitense. È stata la quarta donna candidata e la prima donna a vincere il premio Oscar al miglior regista,[1] riconoscimento ottenuto nel 2010 per aver diretto e prodotto il film The Hurt Locker, ottenendo anche il premio Oscar al miglior film per il medesimo. Nel 2013 riceve un...

 

Gurjara-Pratihara dynasty The origin of the Gurjara-Pratihara dynasty of India is a topic of debate among historians. The rulers of this dynasty used the self-designation Pratihara for their clan, but have been described as Gurjara by their neighbouring kingdoms. Only one particular inscription of a feudatory ruler named Mathanadeva mentions him as a Gurjara-Pratihara. According to one school of thought, Gurjara was the name of the territory (see Gurjara-desha) originally ruled by the Pratiha...

 

Lambang 1788-1811 Finlandia Lama (bahasa Finlandia: Vanha Suomi; bahasa Rusia: Ста́рая Финля́ндия, tr. Staraya Finlyandiya; bahasa Swedia: Gamla Finland) merupakan nama dari wilayah yang dimenangkan oleh Rusia dari Swedia pada Perang Utara Raya (1700–1721) dan Perang Rusia-Swedia. Finlandia Lama digabungkan dengan Provinsi Viipuri yang otonom di Keharyapatihan Finlandia, pada tahun 1812. Referensi Viipurin läänin liittäminen muun Suomen yhteyteen, A. Danielss...

District of Constanța Mamaia Beach (in September 2013) Mamaia (Romanian pronunciation: [maˈmaja]) is a resort on the Romanian Black Sea shore and a district of Constanța. Considered to be Romania's most popular resort,[1] Mamaia is situated immediately north-east of Constanța's city center. It has almost no full-time residents, being populated mostly during the summer. Mamaia lies on a strip of land 8 km (5 mi) in length and only 300 m (330 yd) in width...

 

Untuk pengertian lain, lihat Cenrana (disambiguasi). Sungai Cenranaᨔᨘᨂᨕᨗ ᨌᨛᨋᨊ Versi Indonesia ᨔᨒᨚ ᨌᨛᨋᨊ Versi BugisSalo Cenrana, Cenrana RiverEtimologidari Bahasa Bugis Salo berarti Sungai dan Cenrana merupakan nama daerahLokasiNegara IndonesiaProvinsiSulawesi SelatanKabupatenMaros & BoneCiri-ciri fisikHulu sungai  - lokasiDesa Laiya, Kecamatan Cenrana, Kabupaten Maros Muara sungai  - lokasiDesa Swadaya, Kecamatan Libureng,...

 

Artikel ini bukan mengenai September Song. SeptemberSingel oleh Earth, Wind & Firedari album The Best of Earth, Wind & Fire, Vol. 1Sisi-BLove's Holiday, Can't Hide LoveDirilis15 September 1978Format7, 12GenreR&B, diskoDurasi3:35LabelColumbiaPenciptaMaurice White, Al McKay, Allee WillisProduserMaurice White September adalah lagu Earth, Wind & Fire yang ditulis oleh Maurice White, Al McKay, dan Allee Willis. Lagu ini direkam saat sesi album I Am dan dirilis dalam bentuk singel p...

Raidió Teilifís Éireann (RTÉ)JenisKorporasi hukumIndustriSiaranDidirikan1 Juni 1960KantorpusatDonnybrook, Dublin, IrlandiaWilayah operasiRepublik Irlandia,Irlandia Utara (melalui analog dicurahkan dari RoI, layanan satelit dan kabel),Seluruh dunia (melalui layanan internet, satelit, digital dan analog)TokohkunciTom Savage, Ketua Noel Curran, Direktur-Umum[1]JasaLayanan televisi dan radio Penerbitan transmisi dan penerbitan elektronik (teleteks dan web) layanan telekomunikasi komer...

 

Kuala Lumpur Kepong BerhadJenisPerusahaan publik terbatasKode emitenMYX: 2445ISINMYL2445OO004IndustriPerkebunan (bisnis inti), manufaktur (berbasis sumber daya), properti, ritelPendahuluThe Kuala Lumpur Rubber Company, Limited (KLR) (1906–1960)Kuala Lumpur-Kepong Amalgamated Limited (KLKA) (1960–1973)[1]Didirikan1906KantorpusatWisma Taiko, No. 1, Jalan S.P. Seenivasagam, 30000 Ipoh, Perak, MalaysiaTokohkunciR. M. Alias, KetuaLee Oi Hian, CEOPendapatan MYR 7,490.6 juta (2010)&...

 

City in Georgia, United StatesDublin, GeorgiaCityDublin City Hall FlagSealNickname: The Emerald CityLocation in Laurens County and the state of GeorgiaCoordinates: 32°32′26″N 82°54′14″W / 32.54056°N 82.90389°W / 32.54056; -82.90389CountryUnited StatesStateGeorgiaCountyLaurensIncorporatedDecember 9, 1812Government • MayorJoshua Kight • City managerJosh Powell (interim)Area[1] • City16.401 sq mi (42....

U.S. energy company NuStar Energy L.P.Company typePublicTraded asNYSE: NSIndustryOil and Gasoline, TransportationFoundedApril 16, 2001HeadquartersSan Antonio, TexasUnited StatesKey peopleBrad Barron (President & CEO)Tom Shoaf (CFO)[1]ProductsPetrochemicalRevenue $1.9 billion USD (2018)Websitewww.nustarenergy.com NuStar Energy L.P. is a publicly traded master limited partnership. The company is one of the largest independent liquids terminal and pipeline operators in the natio...

 

Peta menunjukan lokasi Hinunangan Hinunangan adalah munisipalitas yang terletak di provinsi Leyte Selatan, Filipina. Pada tahun 2010, munisipalitas ini memiliki populasi sebesar 28.515 jiwa atau 6.532 rumah tangga. Pembagian wilayah Secara administratif Hinunangan terbagi menjadi 40 barangay, yaitu: Barangay JumlahPenduduk(2007) Barangay JumlahPenduduk(2007) Ambacon 637 Patong 706 Badiangon 647 799 Bangcas A 668 Pondol 957 Bangcas B 903 Salog 349 Biasong 609 Salvacion 519 Bugho 961 San Pablo ...

 

Questa voce è orfana, ovvero priva di collegamenti in entrata da altre voci. Inseriscine almeno uno pertinente e utile e rimuovi l'avviso. Segui i suggerimenti del progetto di riferimento. Bill Souter Nazionalità  Scozia Calcio Ruolo Difensore Termine carriera 1966 Carriera Squadre di club1 19??-1953 Broughtly Athletic? (?)1953-1957 Burnley0 (0)1957-1960 Chester City51 (1)1960-1963 Bangor City? (?)1963-1966 Colwyn Bay? (?) 1 I due numeri indicano le presenze e le r...

Burbo Bank Offshore Wind FarmCountryUnited KingdomLocationBurbo Flats in Liverpool Bay at the entrance to the River Mersey, MerseysideCoordinates53°29′00″N 3°10′00″W / 53.4833°N 3.1667°W / 53.4833; -3.1667StatusOperationalCommission date2007Owner(s)ØrstedWind farm TypeOffshoreMax. water depth0.5 to 13 m (1 ft 8 in to 42 ft 8 in)Rotor diameter107 m (351 ft)Power generation Units operatio...

 

First day of Lent in Western Christianity This article is about the day of fasting. For other uses, see Ash Wednesday (disambiguation). Ash WednesdayA cross marked in ash on a worshipper's foreheadObserved byMany Western ChristiansTypeChristianObservancesHoly Mass, Divine Service, Holy Qurbana, Service of worshipFasting and abstinencePlacing of ashes on the headDate46 days before Easter Sunday2023 date22 February2024 date14 February2025 date5 March2026 date18 February...

 

Seorang wanita belanja-jendela Belanja-jendela, terkadang disebut lihat-lihat saja, mengacu pada aktivitas di mana konsumen menelusuri atau memeriksa barang dagangan toko sebagai bentuk waktu luang atau perilaku pencarian eksternal tanpa niat untuk membeli saat ini. Bergantung pada individu, belanja-jendela bisa menjadi hobi atau digunakan untuk mendapatkan informasi tentang perkembangan produk, perbedaan merek, atau harga jual.[1] Perkembangan belanja-jendela sebagai bentuk rekreasi ...

  此條目介紹的是2012年在上海创办的一家民营新闻媒体。关于1946年在上海创刊的一份周刊,请见「观察 (杂志)」。关于2013年在上海创办、原名「上海觀察」的网络应用程序,请见「上觀新聞」。关于“观察者”的其他含义,请见「观察者」。 此條目過於依赖第一手来源。 (2021年1月17日)请補充第二手及第三手來源,以改善这篇条目。 观察者网观察者网首页在2019年7月...

 

Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus. Cet article ne cite pas suffisamment ses sources (octobre 2015). Si vous disposez d'ouvrages ou d'articles de référence ou si vous connaissez des sites web de qualité traitant du thème abordé ici, merci de compléter l'article en donnant les références utiles à sa vérifiabilité et en les liant à la section « Notes et références ». En pratique : Quelles sources sont attendues ? C...

 

Federasi Sepak Bola BhutanAFCDidirikan1983; 41 tahun lalu (1983)Kantor pusatStadion Changlimithang, ThimphuBergabung dengan FIFA2000Bergabung dengan AFC1993Bergabung dengan SAFF2000PresidenDasho Ugyen Tsechup DorjiWebsitewww.bhutanfootball.org Federasi Sepak bola Bhutan (Dzongkha: འབྲུག་རྐང་རིལ་ཚོགས་སྡེ།), adalah badan pengendali sepak bola di Bhutan, mengendalikan tim nasional Bhutan. Didirikan pada tahun 1983, dan telah menjadi anggota FIFA...

圣罗莎-达塞拉Santa Rosa da Serra市镇圣罗莎-达塞拉在巴西的位置坐标:19°31′48″S 45°57′57″W / 19.53°S 45.9658°W / -19.53; -45.9658国家巴西州米纳斯吉拉斯州面积 • 总计296.342 平方公里(114.418 平方英里)人口 • 總計3,261人 • 密度11人/平方公里(28.5人/平方英里) 圣罗莎-达塞拉(葡萄牙语:Santa Rosa da Serra)是巴西米纳斯吉拉斯州�...

 

Park and cultural precinct in Luwan District, Shanghai, China Outside of the Canidrome 1930s The Shanghai Culture Plaza precinct (simplified Chinese: 文化广场; traditional Chinese: 文化廣場; pinyin: Wénhuà Guǎngchǎng) is a park and cultural precinct in Shanghai's Luwan District, in the former French Concession of Shanghai, China. The area began as the Canidrome (simplified Chinese: 逸园跑狗场; traditional Chinese: 逸園跑狗場; pinyin: Yíyuán Pǎo...