Lần đầu tiên, trận phòng thủ Brest được biết đến trong báo cáo của Sư đoàn bộ binh số 45 gửi Bộ tư lệnh Tập đoàn quân số 4 (Đức Quốc xã) mà một trong các bản sao của nó bị quân đội Liên Xô thu giữ trong đống giấy tờ hỗn độn tại kho văn khố Sư đoàn bị bỏ lại trong thành phố Livny tháng 2 năm 1942. Vào cuối thập niên 1940, rải rác trên các tờ báo Liên Xô đã xuất hiện một số bài viết đầu tiên về trận phòng thủ Brest nhưng thường là các tin tức không xác minh được. Năm 1951, trong khi phân tích các mảnh vỡ tại các cổng trại của Brest, người ta đã được tìm thấy bản "Mệnh lệnh số 1" và cho đến nay, đây là văn kiện viết tay duy nhất bằng tiếng Nga về trận đánh này được soạn thảo vào thời điểm đó và còn lưu giữ được.
Năm 1957, nhà báo, nhà sử họcSergey Sergeyevich Smirnov sau nhiều cuộc điều tra đã công bố những chương đầu tiên của cuốn sáchPháo đài Brest[2]. Ông đã điều tra rất kỹ về số phận của những chiến sĩ Hồng quân tham gia bảo vệ pháo đài, về những người đã ngã xuống ngoài chiến trường, về những người đã chết trong trại tập trung của phát xít Đức, về những người còn sống sót sau chiến tranh.
Thực chất sức kháng cự mãnh liệt của lực lượng đồn trú trong pháo đài Brest không gây nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến bước tiến của Quân đội Đức Quốc xã trong thời gian đầu cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, căn cứ vào việc quân Đức bỏ mặc pháo đài nằm phía sau tiền tuyến sau một tuần tấn công và đánh chiếm. Tuy nhiên, Bộ Tổng tư lệnh tối cao Liên Xô đã nhận thức được tầm quan trọng của sự kháng cự quyết liệt của quân đội và nhân dân Liên Xô trước sức tấn công của quân phát xít xâm lược và đã lưu ý đến cuộc phòng thủ này vào tháng 11 khi nhận được báo cáo tình báo từ hậu tuyến của quân Đức chuyển về.[3]
Có điều, cuộc chiến đấu anh hùng của các chiến sĩ pháo đài Brest không được phổ biến rộng rãi cho đến khi Iosif Stalin qua đời. Sau chiến tranh, những chiến sĩ Hồng quân còn sống sót trong các trại tập trung của phát xít Đức lại bị cơ quan NKVD của Beria gán cho tội "làm phản", "cộng tác với địch" và phải chịu cảnh đày ải trong các trại tập trung "vì lý do họ đã bị quân thù bắt làm tù binh" (theo Chỉ thị số 270). Sau khi Stalin chết, các chiến sĩ bảo vệ pháo đài Brest cuối cùng đã được trả tự do và được vinh danh. Ngày 22 tháng 6 năm 1956, Trong dịp kỷ niệm 15 năm ngày nổ ra cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, cơ quan truyền thông chính thức của Liên Xô - Gosteleradio - mới nhận định rằng, những người lính Soviet bảo vệ pháo đài Brest là điển hình của chủ nghĩa anh hùng và tổ chức cuộc phòng thủ pháo đài trong vòng một tháng, trong vòng vây của quân Đức. Tuy nhiên, ở thời điểm đó, dư luận phương Tây cho rằng đây chỉ là chuyện tưởng tượng. Đến nay, người Nga đã chứng minh được sự thật lịch sử và vẫn giữ quan điểm của mình. Một bài viết của Tatyana Shvetsova cho đài phát thanh Tiếng nói Nước Nga vẫn khẳng định: "Ngay cả sau khi chiến đấu trong vòng một tháng, pháo đài Brest vẫn tiếp tục kháng cự, đã giam chân một bộ phận đáng kể lực lượng của kẻ thù và làm cho chúng mệt mỏi"[4].
Năm 1974, Nhà xuất bản Cầu Vồng đã phát hành tác phẩm Tên anh chưa có trong danh sách của nhà văn Xô Viết Boris Vasilyev. Tác phẩm nói về nhân vật Pluzhnikov, người lính duy nhất còn lại của Hồng quân ở Brest bị bắt sau 9 tháng ẩn trốn và chiến đấu dưới các hàm ngầm của pháo đài. Khi các sĩ quan Đức Quốc xã hỏi anh về tên tuổi, cấp bậc, chức vụ, Nikolai Pluzhnikov chỉ trả lời ngắn gọn: "Tôi - người lính Nga !" và chết. Năm 1975, Nhà hát quốc gia Moskva mang tên "Lenkom" đã chuyển thể tác phẩm này thành vở kịch cùng tên do nghệ sĩ công huân Mark Zakharov đạo diễn.
Năm 1995, Hãng "Mosfilm" tiếp tục xây dựng bộ phim "Tôi - người lính Nga" (Я - русский солдат) dài 100 phút. Bộ phim này cũng nói về cuộc phòng thủ pháo đài Brest dựa trên tiểu thuyết "Tên anh chưa có trong danh sách" (В списках не значился) của nhà văn Boris Vasilyev (Борис Васильев). Hãng "Belarusfilm" đã dựng bộ phim "Pháo đài Brest" (Брестская крепость) trình chiếu năm 2010 vào dịp kỷ niệm 65 năm Ngày chiến thắng.
.jpg){kind=link}
