Hoài Nam ca khúc

Hoài Nam ca khúc (Khúc ca tưởng nhớ phương Nam), còn có tên là Hoài Nam ký (Bài ký nhớ phương Nam) do danh sĩ Hoàng Quang (? - ?) sáng tác. Đây là một tác phẩm phản ánh khá sinh động tình trạng bế tắc, đen tối của xã hội Đàng Trong trong lịch sử Việt Nam, từ thời chúa Nguyễn Phúc Thuần trở đi.

Tác giả

Hoàng Quang hiệu là Thái Dương cư sĩ, là người ở huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên (nay là tỉnh Thừa Thiên-Huế). Ông sống vào khoảng nửa cuối thế kỷ 18, có tiếng là người hay chữ.

Sau khi đánh chiếm Phú Xuân vào năm Bính Ngọ (1786), triều Tây Sơn có sai người đến nhà mời ông ra làm quan, nhưng ông khéo từ chối.

Tháng 5 năm Tân Dậu (tức tháng 6 năm 1801), chúa Nguyễn Phúc Ánh (sau này là vua Gia Long) chiếm lại được Phú Xuân, cũng cho người đến mời, nhưng lúc ấy ông đã mất [1].

Con ông là Hoàng Kim Hoán (? - ?), được vua Gia Long vời làm quan, trải đến chức Tham tri bộ Lại, và từng làm Chánh sứ sang Trung Quốc vào đời vua Minh Mạng.

Do nhiều năm loạn lạc, sáng tác của Hoàng Quang hiện chỉ còn lại bài Hoài Nam ca khúc. Đó là nhờ công của Công nữ Ngọc Huyên (con chúa Nguyễn Phúc Khoát) sao chép rồi truyền vào trong Nam.

Hoài Nam ca khúc

Hoài Nam ca khúc, không rõ thời điểm sáng tác, dài 860 câu chữ Nôm, chủ yếu viết bằng thể thơ lục bát, có xen mấy bài thơ Đường luật và vài bài văn tế viết theo thể phú.

Nội dung tác phẩm, tác giả ca ngợi các chúa Nguyễn từ Nguyễn Hoàng đến Nguyễn Phúc Khoát. Khi Nguyễn Phúc Khoát mất, Nguyễn Phúc Thuần lên nối ngôi, nhưng vì còn bé (11 tuổi) nên quyền hành rơi hết vào tay Quốc phó Trương Phúc Loan, làm cho xã hội trở nên hỗn loạn, dân chúng đói khổ.

Theo PGS. Nguyễn Thạch Giang thì ca khúc này phản ánh khá sinh động tình trạng bế tắc, đen tối của xã hội Đàng Trong từ thời chúa Nguyễn Phúc Thuần trở đi. Bên cạnh đó, tác phẩm còn cho thấy phong trào Tây Sơn bùng nổ chính là sự phản ứng của dân chúng trước tình trạng đó. Tuy vậy, do quan điểm chính thống, tác giả vẫn tỏ ra thù địch với phong trào này. Cuối ca khúc, Tác giả mơ ước ngôi chúa Nguyễn một ngày nào đó sẽ được phục hồi [2].

Đoạn thơ sau đây trích từ bản phiên âm ra chữ Quốc ngữ đăng trên Nam Phong tạp chí[3].

...Trách vì Quốc phó họ Trương
Chánh quân khéo khéo giả đường Y Châu [4]
Của dân muốn một kình thâu,
Như sành còn hãy rán dầu cho khô!
Muôn chung ăn tưởng chửa no,
Cùng loài mà muốn nên gò cho cao [5]
Một đoàn phú quý lao xao,
Trâm anh còn bú, đai bào còn men.
Trong triều hòa những con em,[6]
Có ái mà lại nghi hiềm dạ ai?
Đua nhau ăn uổng cơm trời,
Cạn đường thịt chạy, nhuận vời thây đi [7]
Cho hay Thuấn đã qua kỳ,
Tài dầu chẳng sánh Cao Quỳ cũng dâng [8].
Của tiền thì đặng trí thân,
Thiếu tiểu tu cần, dầu học chí nên.
Mãn chiều châu tử vẻ vang,
Đều những đọc tiền, nào chẳng đọc thơ!
Học trò là báu nước nhà,
Non cao hang thẳm tiếc đà bỏ rơi.
Há rằng chẳng có bảng Trời?
Thi tiền thì đỗ, thì tài thì bay.
Anh hùng khó chịu chau mày,
Nhà giàu con trẻ lướt mây thè lè.
Có tai bưng bít chẳng nghe,
Đã chăn sao để trâu dê gầy mòn.
Nỡ tàn cõi nước chẳng un,
Ngọc vàng con hát, lấm bùn thằng dân.
Ăn chơi cho sướng cái thân,
Béo mình những tưởng, ốm dân chi sờn.
Lấy ai cứu chúng lầm than?
Nóng càng thêm nóng, sâu càng thêm sâu...[9]

Khi thành trì bị đối phương tấn công, thì:

...Trận bày dưới biến trên non,
Vầy dân tiền của đắp đồn miễn hơn.
Khéo là đành dạ bất nhân,
Một mình muốn sống, muôn dân nỡ hoài.
Ví dầu xuống ngựa lên ngai,
Không dân chưa dễ cùng ai sang giàu.
Tưởng hơn nào có thiệt âu,
Nước nhà đã mất công hầu cùng ai?
Sao không chống sức ra tài,
Lấy gan làm lũy, lấy vai làm thành.
Để cho giặc nọ vô danh [10],
Xôn xao ếch giếng khoe mình nỗi chi.
Anh hùng đã phải tế thì,
Nào là tài cán chẳng đi dẹp loàn?
Binh cơ khéo vận trong màn,
Chưa lo đánh giặc đã càn đánh dân.
Mới hay Tần lại công Tần,
Quét hang đã lở cày sâu lại chìu.
Đến đâu máu mỡ đều hao,
Của dân sao khéo tơ hào chẳng kiêng...[11]

Chú thích

  1. ^ Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam ghi Hoàng Quang mất năm 1801. Tuy nhiên, Từ điển văn học và Văn học thế kỷ 18 đều ghi là không rõ.
  2. ^ Văn học thế kỷ 18 (tr. 1004). Theo đây, có thể suy đoán Hoài Nam ca khúc có lẽ được viết xong trước khi chúa Nguyễn Phúc Ánh đánh chiếm Phú Xuân (tháng 6 năm 1801).
  3. ^ PGS. Nguyễn Thạch Giang không ghi rõ số báo và năm phát hành.
  4. ^ Chánh quân: giúp vua làm đúng chánh đạo. Y là Y Doãn, Châu là Chu Công Đán. Nguyên câu này có nghĩa Quốc phó Trương Phúc Loan, bề ngoài thì là giả vờ là một tôi hiền, nhưng bên trong lại là một quyền thần.
  5. ^ Ý nói kẻ ti tiện ra đến chợ, lên gò cao để hóng lợi (theo Mạnh Tử).
  6. ^ Ý nói trong trong triều toàn là người thân thuộc của Trương Phúc Loan.
  7. ^ Câu này chỉ những kẻ vô tích sự như thịt, như thây ma chỉ làm chật đường, chứ không làm được việc gì.
  8. ^ Hai câu này có ý nói khi Đế Thuấn không còn nữa, thì những kẻ tài không bằng ông Cao Dao, ông Tiết Quỳ cũng được làm quan.
  9. ^ Mạnh Tử nói: "Hỏa ích nhiệt, thủy ích thâm", nghĩa là dân đã khổ lại còn làm cho khổ thêm, như lửa đã nóng, lại làm cho nóng thêm, nước đã sâu lại làm cho sâu thêm.
  10. ^ Lúc bấy giờ quân Trịnh và quân Tây Sơn đều lần lượt tiến đánh Phú Xuân. Tuy nhiên, cụm từ "giặc nọ vô danh" chắc là để chỉ quân Tây Sơn.
  11. ^ Đoạn trích chép theo Văn học thế kỷ 18, phần viết về Hoàng Quang, từ tr. 1005 đến 1009. Phần nhiều các chú thích cũng dựa theo sách này.

Sách tham khảo

  • Nguyễn Lộc, mục từ Hoài Nam ca khúc in trong Từ điển văn học (bộ mới). Nhà xuất bản Thế giới, 2004.
  • Nguyễn Thạch Giang, Văn học thế kỷ 18, phần viết về Hoàng Quang. Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, 2004.
  • Nguyễn Q. Thắng-Nguyễn Bá Thế, Từ điển nhân vật Việt Nam, mục từ Hoàng Quang và Hoàng Kim Hoán. Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1992.

Read other articles:

List of United States senators from Minnesota

Current delegationSenator Amy Klobuchar (D)Senator Tina Smith (D) Minnesota was admitted to the Union on May 11, 1858. As of January 3, 2018, the state has had 44 people serve in the United States Senate. Its current U.S. senators are Democrats Amy Klobuchar (since 2007) and Tina Smith (since 2018), making it one of only four states to have two female U.S. senators alongside Nevada, New Hampshire and Washington. The appointment of Smith marked the first time the state had two female U.S. sen...

 

 

Pendulum Press

Former American publishing company Pendulum PressParent companyAcademic Industries, Inc.Founded1970FounderDavid OliphantDefunct1994Country of originUnited StatesHeadquarters locationWest Haven, ConnecticutKey peopleVincent Fago, Nestor Redondo, Alex Niño, Gerry Talaoc, Naunerle Farr, John Norwood Fago, Kin PlattPublication typesComics, booksFiction genresAdaptations of literary classicsImprintsPendulum Now Age Classics SeriesPendulum Illustrated Original Pendulum Press was a publishing compa...

 

 

Герб Марий Эл

Герб Республики Марий Эл Детали Утверждён 8 июня 2011 года Герб Республики Марий Эл (луговомар. Марий Эл республикын кугыжаныш ойыпшо) является государственным символом Республики Марий Эл Российской Федерации. Ныне действующий герб утверждён Госсобранием РМЭ 8 июня 2011 го...

Bandar Udara Internasional Mehrabad

Bandar Udara Mehrabadفرودگاه مهرآبادIATA: THRICAO: OIII THRLokasi bandar udara di IranInformasiJenisGabungan (Publik/Militer)MelayaniTehran, KarajLokasiTehran, IranMaskapai penghubungIran AirIran Asseman AirlinesMahan AirCaspian AirlinesIran Air Tours SecondaryKish Air SecondaryAria AirSaha AirlinesTaban AirlinesKetinggian dpl1,208 mdplKoordinat35°41′21″N 051°18′49″E / 35.68917°N 51.31361°E / 35.68917; 51.31361Situs webmehrabad.airpo...

 

 

Магазинное оружие

Стойка с магазинными карабинами Магазинное оружие, Повторительное оружие — разновидность оружия в том числе и стрелкового (винтовок, ружей, пистолетов и револьверов), конструктивно оснащённого магазином и упрощающего процесс перезаряжания по сравнению с однозарядн...

 

 

Eastern spotted skunk

Species of carnivore Eastern spotted skunk Conservation status Vulnerable  (IUCN 3.1)[1] Apparently Secure  (NatureServe)[2] Scientific classification Domain: Eukaryota Kingdom: Animalia Phylum: Chordata Class: Mammalia Order: Carnivora Family: Mephitidae Genus: Spilogale Species: S. putorius Binomial name Spilogale putorius(Linnaeus, 1758)   range of Spilogale putorius Synonyms Viverra putorius Linnaeus, 1758 Skull The eastern spotted skunk (Spilogale...

Dioxyde de tellure

Dioxyde de tellure Poudre de tellure et structure de α-TeO2. Identification No CAS 7446-07-359863-17-114832-87-2 No ECHA 100.028.357 No CE 231-193-1 PubChem 62638 SMILES O=[Te]=O PubChem, vue 3D InChI InChI : vue 3D InChI=1/O2Te/c1-3-2 InChIKey : LAJZODKXOMJMPK-UHFFFAOYAO Std. InChI : vue 3D InChI=1S/O2Te/c1-3-2 Std. InChIKey : LAJZODKXOMJMPK-UHFFFAOYSA-N Apparence solide blanc[réf. souhaitée] Propriétés chimiques Formule O2TeTeO2 Masse molaire[1] 159,6&...

 

 

Robot

Disambiguazione – Se stai cercando altri significati, vedi Robot (disambigua). Un robot (pron. robòt o robó, all'inglese ròbot[1]) è una qualsiasi macchina (più o meno antropomorfa) in grado di svolgere, più o meno indipendentemente, un lavoro al posto dell'uomo. Il nome proviene dalla parola ceca robota che significa lavoro pesante, a sua volta derivata dall'antico slavo ecclesiastico rabota, servitù[2]; raramente è italianizzato in roboto (ròboto)[3][...

 

 

Michele Cremonesi

Michele Cremonesi Cremonesi in allenamento con la SPAL nel 2017. Nazionalità  Italia Altezza 183 cm Peso 78 kg Calcio Ruolo Difensore Squadra  Fiorenzuola Carriera Giovanili ????-2010 Cremonese Squadre di club1 2005-2013 Cremonese114 (6)[1]2013-2016 Crotone51 (0)[2]2016-2018 SPAL34 (2)2018→  Virtus Entella13 (0)[3]2018-2019→  Perugia18 (0)2019-2021 Venezia23 (0)[4]2021-2023 Reggiana25 (6)[5]2023-&#...

Book cipher

Encryption and decryption method The King James Bible, a highly available publication suitable for the book cipher. A book cipher is a cipher in which each word or letter in the plaintext of a message is replaced by some code that locates it in another text, the key. A simple version of such a cipher would use a specific book as the key, and would replace each word of the plaintext by a number that gives the position where that word occurs in that book. For example, if the chosen key is H. G....

 

 

Fiona Ma

34th California State Treasurer (born 1966) This biographical article is written like a résumé. Please help improve it by revising it to be neutral and encyclopedic. (December 2020) Fiona Ma馬世雲34th Treasurer of CaliforniaIncumbentAssumed office January 7, 2019GovernorGavin NewsomPreceded byJohn ChiangChair of the California Board of EqualizationIn officeFebruary 24, 2016 – February 23, 2017Preceded byJerome HortonSucceeded byDiane HarkeyMember of the California Board of...

 

 

1948 North Carolina lieutenant gubernatorial election

1948 North Carolina lieutenant gubernatorial election ← 1944 November 2, 1948 1952 →   Nominee Hoyt Patrick Taylor R. Kyle Hayes Party Democratic Republican Popular vote 544,560 206,511 Percentage 72.18% 27.37% Lieutenant Governor before election Lynton Y. Ballentine Democratic Elected Lieutenant Governor Hoyt Patrick Taylor Democratic Elections in North Carolina Federal government U.S. President 1792 1796 1800 1804 1808 1812 1816 1820 1824 1828 1832 1836 1840...

Canal+ Comédie

Canal+ ComédieCaractéristiquesCréation 28 août 2018Propriétaire Canal+ InternationalLangue françaisStatut PrivéeChaîne sœur Canal+, Canal+ Elles, Canal+ ActionSite web https://www.canalplus-afrique.comDiffusionSatellite  OuiIPTV  OuiWeb  OuiAire  Afriquemodifier - modifier le code - modifier Wikidata Canal+ Comédie est une chaîne premium dédiée à l'humour sous toutes ses formes et éditée par Canal+ International en Afrique. Historique Canal+ Comédie commen...

 

 

NVLink

High speed chip interconnect NVLinkManufacturerNvidiaTypeMulti-GPU and CPU technologyPredecessorScalable Link Interface NVLink is a wire-based serial multi-lane near-range communications link developed by Nvidia. Unlike PCI Express, a device can consist of multiple NVLinks, and devices use mesh networking to communicate instead of a central hub. The protocol was first announced in March 2014 and uses a proprietary high-speed signaling interconnect (NVHS).[1] Principle NVLink is a wire...

 

 

Nguyễn Hoàng

Nguyễn Thái Tổ redirects here. For the Tây Sơn emperor Thái Tổ, see Quang Trung. Nguyễn lords Nguyễn Hoàng阮潢Nguyễn lordsLord of Đàng TrongNguyễn LordsReign14 February 1558 – 20 July 1613PredecessorMilitary Commander establishedSuccessorNguyễn Phúc NguyênBorn(1525-08-28)28 August 1525Thanh Hóa ProvinceDied20 July 1613(1613-07-20) (aged 87)Đàng TrongSpouseNguyễn ThịIssueNguyễn Phúc NguyênNamesNguyễn Hoàng (阮潢)Regnal nameChúa Tiên (主僊 L...

Prononciation du français

Cette page contient des caractères spéciaux ou non latins. S’ils s’affichent mal (▯, ?, etc.), consultez la page d’aide Unicode. La prononciation du français indique comment les phonèmes sont combinés dans la langue française. Cet article, qui fournit diverses informations sur la phonologie du français, montre tous les phonèmes habituels et possibles de cette langue en incluant des variétés régionales du français du Canada, de la Belgique et de la France. Caract...

 

 

哈萨克斯坦总统

此条目序言章节没有充分总结全文内容要点。 (2019年3月21日)请考虑扩充序言，清晰概述条目所有重點。请在条目的讨论页讨论此问题。 哈萨克斯坦總統哈薩克總統旗現任Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев卡瑟姆若马尔特·托卡耶夫自2019年3月20日在任任期7年首任努尔苏丹·纳扎尔巴耶夫设立1990年4月24日（哈薩克蘇維埃社會主義共和國總統） 哈萨克斯坦 哈萨克斯坦政府...

 

 

List of uncrewed NASA missions

Jupiter as seen by the Juno spacecraft (2016) The collision of comet 9P/Tempel and the Deep Impact probe (2005) Since 1958, NASA has overseen more than 1,000 uncrewed missions into Earth orbit or beyond.[1] It has both launched its own missions and provided funding for private-sector missions. A number of NASA missions, including the Explorers Program, Voyager program, and New Frontiers program, are ongoing. List of missions Explorers Program (1958–present) Explorer 1 satellite. Ma...

House of Tudor

English royal house of Welsh origin Tudors redirects here. For other uses, see Tudor (disambiguation). House of TudorTudor roseParent houseTudors of PenmynyddCountry Kingdom of England Kingdom of Ireland Principality of Wales Founded1485; 539 years ago (1485)FounderHenry VII (first Tudor king)Final rulerElizabeth ITitles King of England King of Ireland King of France (claim) Lord of Ireland Queen of Scotland Queen of France Prince of Wales Duke of Bedford Duke of Cornwall Du...

 

 

Petar Bogdan

Roman Catholic bishop (1601–1674) Not to be confused with Pjetër Bogdani. Coat of Arms of Bulgaria by Petar Bogdan Bakshev, 17th century Petar Bogdan Bakshev or Petar Bogdan (Bulgarian: Петър Богдан Бакшев; 1601–1674) was an archbishop of the Roman Catholic Church in Bulgaria, historian and a key Bulgarian National Revival figure. Petar Bogdan restored the Catholic hierarchy. He is most famous for being the author of the first Bulgarian history.[1][2] Bio...