Yerleşme coğrafyası

Yerleşme coğrafyası, yerleşmelerin oluşumu, gelişimi, kökenleri, geçirdiği değişimleri, fonksiyonlarını ve dağılışlarını inceleyen Beşeri coğrafya dalıdır.[1] Yerleşim coğrafyası, mesken ve yerleşim birimlerinin doğal ve beşeri çevre ile ilgisini araştırır.[2]

Hayata avcı-toplayıcı göçebe olarak başlayan insan, kurak iklim bölgelerinde, nehir boylarında yerleşmeye başlamıştır. Bu alanlarda daha kolay yiyecek ve su temin edilebilmesi nedeniyle seçilmiştir. Zamanla mesken olarak mağara, ağaç kovuğu gibi yerler yerine kendi yaptığı kulübeler yapmaya başlamıştır. M.Ö. 10 bin yıldan (Neolitik çağ) itibaren ekim-dikim ve hayvancılığa başlanmış olması yerleşik hayatın başlamasını zorunlu kıldı. İlk köyler bu şekilde ortaya çıktı. Kalkolitik çağla beraber madenleri işlemeye başlandı. Köyler büyüdü etrafı surlarla çevrildi şehirler oluşmaya başladı.

Yerleşmelerin Sınıflandırılması

A-Kırsal yerleşmeler

Nüfusu 20 binin altında olan, halkın geçim tarzı tarım ve hayvancılığa dayalı olan yerleşmelerdir.[3] Kırsal-kentsel yerleşmelerin ayrımında yakın zamana kadar 10 bin nüfus sınır kabul edilmekteydi. 10 binden fazla nüfusa sahip 288 yerleşimde 28 kategoride yapılan araştırmaya göre göre kent nüfus sınırı 20 bine yükseltilmiştir.[4]

Köy

Ovada kurulmuş bir toplu köy.
Karadenizden dağınık dokulu köy yerleşmesi.

Nüfus miktarı 2000'den az olan, tarım ve hayvancılıkla geçinen, iş bölümünün gelişmediği, muhtar ve ihtiyar heyetinin yönettiği en küçük yerleşim birimidir. Köylerin, cami, mera, baltalık orman, köyevi gibi ortak malları vardır.

1924 yılında çıkarılan Köy kanununda sınır 2.000 olarak kabul edilmesine rağmen günümüzde 5.000 nüfus sınırını kabul etmek daha doğrudur. Çünkü 2004 yılında yeni çıkarılan Belediye kanunda, belediye kurulması için gereken nüfus 5.000 olarak kabul edilmiştir.[5]

Dağınık Köyler

Arazinin eğimli ve parçalı, suyun bol olduğu yerlerde, insanlar evlerini kendi arazilerine yaparlar. Ulaşımın zor olduğu bu coğrafyalarda tarlaya gidiş-geliş sırasında zaman kaybına uğramamak temel amaçtır. Su gibi temel ihtiyacın varlığı dağınık yerleşmeyi kolaylaştırır. Doğu Karadeniz kırsalında Dağınık Yerleşme görülür.

Toplu Köyler

Evlerin birbirine yakın olduğu yerleşmelerdir. Suyun kısıtlı olduğu, arazinin düz olduğu yerlerde görülür. Suyun bol bulunduğu arazilerde arazi düz ise toplu yerleşmeler görülür. Sebebi insanların sosyolojik ihtiyaçlarıdır. Orta Karadeniz veya ovadaki Ege köyleri buna örnektir.

Köyaltı yerleşmeleri

Köyaltı yerleşmeler, idari açıdan köye bağlı, fakat köyün biraz dışarısında, bir veya birkaç evin oluşturduğu yerleşim yapısıdır.

Geçici Köyaltı Yerleşmeleri

Geçici köyaltı yerleşmeleri yılın bir döneminde (çoğunlukla yazın) kullanılan yerleşmelerdir.

Yayla: Yazın hayvanların otlatmak ve tarım yapmak amacıyla çıkılan, yüksek platolardaki yerleşmelerdir.

Ağıl: Köyün dışında küçükbaş hayvan sürülerinin barınması için hayvan sahipleri tarafından kurulan yerleşmelerdir.

Kom: Çoğunlukla Doğu Anadolu'da hayvancılığa bağlı oluşan yerleşmelerdir.

Oba: Göçebe hayvancılığa bağlı, çadırlardan oluşan yerleşmedir.

Devamlı Köyaltı Yerleşmeleri

Mahalle: Köy merkezine uzakta bir grup evin oluşturduğu yapıdır. İdari açıdan köy muhtarlığına bağlıdır. Türkiye'nin batı bölgelerinde yaygındır.

Divan: Tek başına muhtarlık köy olamayacak kadar küçük birkaç mahallenin birleştirilerek köy oluşturmasıdır. Batı Karadeniz'de görülür.

Mezra: Köyün merkezinin uzağında genellikle tarım, bazen de hayvancılığın yapıldığı, Türkiye'nin doğu yarısında görülen yerleşme türüdür.

Çiftlik: Batı bölgelerimizde yaygındır. Köyün dışında, bir veya birkaç ev, ambar, ahırlar, tarlalardan oluşur.

Bucak

Bucak (Nahiye) coğrafi, ekonomik, güvenlik ve mahalli hizmet bakımından aralarında ilişki bulunan kasaba ve köylerden meydana gelen, ilçeden küçük idare birimidir. 1970'li yıllardan sonra emekli olan Bucak müdürlerinin yerine yenileri atanmamaktadır. İşlevi kalmamasına rağmen, hukuken geçerliliği 2014 yılına kadar devam etmekte ve TÜİK bu yıla kadar yayınladığı verilerde bucaklardan bahsetmekteydi.

Belde (Kasaba)

Belediye teşkilatının kurulduğu köy ile şehir arası büyüklüğe sahip yerleşim birimleridir. Nüfusları 2 ile 20 bin arasındadır. Tarım ve hayvancılığın yanında, küçük işyerleri (tamirci, demirci, vb.) bulunur. Çoğunda çevre köylerin ihtiyacının karşılandığı çarşı, sağlık ocağı bulunur, haftalık pazar kurulur.

B-Şehirler

Bir şehir yerleşmesi:Mostar

Şehirler nüfusu 20 binden fazla, halkın çoğunluğunun tarım dışı işlerde (hizmet, ticaret, yönetim ve sanayi), çalıştığı yerleşmelerdir. Şehirler değişik şekillerde sınıflandırılmaktadır.[6]

Büyüklüklerine göre şehirler

  • Küçük şehirler: 20.000-100.000 nüfusa sahip şehirlerler.
  • Büyük şehirler: 100.000-1.000.000 arası nüfusa sahip şehirler.
  • Metropolitan (metropol) kentler:1.000.000 ile 10.000.000 arası nüfusa sahip şehirler.
  • Megakent:10.000.000'dan fazla nüfusa sahip.
Bir megakent: İstanbul

Fonksiyonlarına göre şehirler

Bir Sanayi kenti:Batman
Bir tarım kenti: Giresun

Tarım kentleri: nüfusu 100.000'i pek aşmayan tarım ağırlıklı ekonomiye sahip kentlerdir. Üretilen tarım ürününü pazarlayan ve işleyen ticari işletmelere sahiptirler. Örnek: Giresun, Rize, Düzce, Bafra, Niksar, Erbaa.[6]

Ticaret kentleri: Şehirde asıl ekonomik faaliyet ticarettir. Bunun için önemli ulaşım olanaklarına (liman, demiryolu, karayollarının kavşak noktası) sahip olmalı ve ticari değeri olan ürünler yakın çevresinde üretilmelidir. İstanbul, İzmir, Trabzon ve Samsun.

Sanayi şehirleri: Sanayide çalışanların çok olduğu, önemli sanayi fabrikalarının bulunduğu yerlerdir. İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa, İzmir, Denizli, Gaziantep, Adana, Batman, Karabük, Karadeniz Ereğli'si, Kırıkkale, Seydişehir ve İskenderun.

İdari şehirler: Gelişip büyümesinde idari fonksiyonun önemli olduğu kentlerdir. Ankara gibi.

Askeri şehirler: Bir şehrin gelişip büyümesinde büyük askeri tesislerin, birliklerin etkisi varsa askeri kent sayılır. Sarıkamış, Erzurum, Erzincan, Malatya gibi.

Kültürel şehirler: İstanbul, Ankara ve İzmir gibi kentlerimizde kültür, sanat, yayın gibi faaliyetler fazladır. Bu kentlerde üniversite sayısı ve şehre katkısı önemlidir.Bu kentlere kültürel kentler denir.

Turizm şehirleri: Önemli miktarda turistin geldiği ve gelir bıraktığı kentler turizm kenti olarak sınıflandırılır. İstanbul, Bodrum, Antalya, Alanya, Kuşadası gibi.

Kaynakça

  1. ^ ÖZGÜR, Prof. Dr.Ertuğrul Murat (2010). "Temel Bazı Kavramlar". Yerleşme Coğrafyasına Giriş. ankara.edu.tr. 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2014. 
  2. ^ DOĞANAY, Prof. Dr. Hayati. "Yerleşme coğrafyası". Genel Beşeri Ve Ekonomik Coğrafya. 11 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2014. 
  3. ^ POLAT, Mecit Mümin (2013). "2.TÜRKİYE'DE YERLEŞMELER" (PDF). coğrafya 4. meb.gov.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2014. 
  4. ^ AYDINLI, Halil İbrahim; ÇİFTÇİ, Salih (2015). "TÜRKİYE'DE KIR-KENT KAVRAMLARININ DEĞİŞEN NİTELİĞİ VE MEVZUATIN SÜRECE ETKİSİ". Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2020. 
  5. ^ ÖZÇAĞLAR, Ali (2005). "6.1.Köy İdari Alanları" (PDF). TÜRKİYE’DE MÜLKİ İDARE BÖLÜMLERİNİN İDARİ COĞRAFYA ANALİZİ. Coğrafi Bilimler Dergisi,. 9 Nisan 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2014. 
  6. ^ a b GÜMÜŞ, Yrd.Doç. Dr. Engin. "4.2.2. Şehirlerin Sınıflandırılması" (PDF). Türkiye'de Yerleşme. anadolu.edu.tr. 18 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2014. 


Read other articles:

Triple jump world record progression

The following table shows the world record progression in the men's and women's triple jump, officially ratified by the IAAF. Men Ratified Not ratified Ratified but later rescinded Pending ratification The first world record in the men's triple jump was recognised by the International Association of Athletics Federations in 1912. That inaugural record was the 15.52 m performance by Dan Ahearn in 1911.[1] As of June 21, 2009, 27 world records have been ratified by the IAAF in the even...

 

Daftar distrik dan kampung di Kabupaten Puncak

Lokasi Kabupaten Puncak di Provinsi Papua Tengah Berikut ini adalah daftar distrik dan kampung di Kabupaten Puncak, Provinsi Papua Tengah. Kabupaten Puncak terdiri atas 25 distrik dan 206 kampung dengan luas wilayah 8.055,00 km2 dan jumlah penduduk 158.406 jiwa (2017). Kode Wilayah Kabupaten Puncak adalah 94.05.[1][2][3] Kode Wilayah Nama Distrik Ibu kota Jumlah Kampung Daftar 94.05.01 Ilaga Kimak 9 lbsDistrik Ilaga, Kabupaten Puncak, Papua TengahKampung Ilambet Jengge...

 

Новая Испания

вице-королевствоНовая Испанияисп. Virreinato de Nueva España Флаг гимн Испании 19°26′00″ с. ш. 99°08′00″ з. д.HGЯO Страна  Испанская империя Испания Адм. центр Мехико История и география Дата образования 18 августа 1521 Дата упразднения 24 августа 1821 и 31 мая 1820 Площадь 7&#...

Kevin Jared Hosein

Novelist from Trinidad and Tobago (born 1986) Kevin Jared HoseinBorn1986 (age 37–38)Chaguanas, Trinidad and TobagoEducationUniversity of the West Indies, St. AugustineOccupationAuthorHonoursCommonwealth Short Story Prize (2018) Kevin Jared Hosein (born 1986) is a Caribbean novelist and short-story writer from Trinidad and Tobago.[1][2] He is known for winning the 2018 Commonwealth Short Story Prize with his story Passage.[1] He also won the regional (Caribbe...

 

Louis Mourier

Pour les articles homonymes, voir Mourier. Louis Mourier Louis Mourier en 1933. Fonctions Député du Gard 1914-1924Sénateur 1939-1940 1914 – 1924(10 ans) Groupe politique RRRS (1914-1924)GD (1939-1940) Biographie Date de naissance 8 octobre 1873 Lieu de naissance Vézénobres Date de décès 20 février 1960 (à 86 ans) Lieu de décès 16e arrondissement de Paris Profession Docteur en médecine Résidence Vézénobres modifier  Louis Frédéric Mourier est un médecin...

 

العلاقات البحرينية الكوستاريكية

العلاقات البحرينية الكوستاريكية البحرين كوستاريكا   البحرين   كوستاريكا تعديل مصدري - تعديل   العلاقات البحرينية الكوستاريكية هي العلاقات الثنائية التي تجمع بين البحرين وكوستاريكا.[1][2][3][4][5] مقارنة بين البلدين هذه مقارنة عامة ومرجعية لل...

Henry H. Rose

American politician For other people named Henry Rose, see Henry Rose (disambiguation). Henry Howard Rose29th Mayor of Los AngelesIn officeJuly 1, 1913 – July 1, 1915Preceded byGeorge AlexanderSucceeded byCharles E. Sebastian Personal detailsBorn1856WisconsinDied1923 Henry Howard Rose (1856–1923) was the 29th Mayor of Los Angeles from July 1913 to July 1915. He only served for one term. He was regarded as anti- [trade] unionist.[1] He was at first against the Mulh...

 

Overtourism

Excessive number of tourists This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Overtourism – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (May 2020) (Learn how and when to remove this template message) Crowds at the Trevi Fountain in Rome Overtourism is the congestion or overcrowding from an excess of tourists,...

 

1987 World Championships in Athletics – Men's 110 metres hurdles

Events at the1987 World ChampionshipsTrack events100 mmenwomen200 mmenwomen400 mmenwomen800 mmenwomen1500 mmenwomen3000 mwomen5000 mmen10,000 mmenwomen100 m hurdleswomen110 m hurdlesmen400 m hurdlesmenwomen3000 msteeplechasemen4 × 100 m relaymenwomen4 × 400 m relaymenwomenRoad eventsMarathonmenwomen10 km walkwomen20 km walkmen50 km walkmenField eventsHigh jumpmenwomenPole vaultmenLong jumpmenwomenTriple jumpmenShot putmenwomenDiscus throwmenwomenHammer throwmenJavelin throwmenwomenCombined...

Cimitero di Ghencea

Cimitero di GhenceaEntrata della sezione militareTipocivile militare Stato attualeIn uso UbicazioneStato Romania CittàBucarest CostruzioneTombe famoseNicolae Ceaușescu, Elena Ceaușescu Notesepolture di guerra, soprattutto di: Prima guerra mondiale Seconda guerra mondiale Mappa di localizzazione Modifica dati su Wikidata · ManualeCoordinate: 44°25′06″N 26°03′12″E / 44.418333°N 26.053333°E44.418333; 26.053333 Il cimitero di Ghencea è un cimitero nel qu...

 

2010 في الهند

يفتقر محتوى هذه المقالة إلى الاستشهاد بمصادر. فضلاً، ساهم في تطوير هذه المقالة من خلال إضافة مصادر موثوق بها. أي معلومات غير موثقة يمكن التشكيك بها وإزالتها. (ديسمبر 2018) 2010 في الهندمعلومات عامةالسنة 2010 2009 في الهند 2011 في الهند تعديل - تعديل مصدري - تعديل ويكي بيانات سنوات 2008: 200...

 

Kuami Eugene

Ghanaian highlife singer Kuami EugeneBackground informationBirth nameEugene Kwame MarfoAlso known asRockStarBorn (1997-02-01) 1 February 1997 (age 27)[1]Oda, GhanaGenresAfro pop, Highlife, AfrobeatsOccupation(s)Singer, Record producerInstrument(s)VocalskeyboardguitarYears active2016–presentLabelsLynx Entertainment, EmpireWebsitewww.lynxghana.comMusical artist Eugene Kwame Marfo (born February 1, 1997),[1] who goes by the stage name Kuami Eugene is a Ghanaian High-life a...

1966 United States Senate election in Minnesota

Election 1966 United States Senate election in Minnesota ← 1960 November 8, 1966 1972 →   Nominee Walter Mondale Robert Forsythe Party Democratic (DFL) Republican Popular vote 685,840 574,868 Percentage 53.94% 45.21% County resultsMondale:      40–50%      50–60%      60–70%      70–80% Forsythe:      40–50%    &#...

 

Fu Fai Garden

Public housing estate in Ma On Shan, Hong Kong Fu Fai GardenFu Fai GardenGeneral informationLocation28 On Shing Street, Ma On ShanNew Territories, Hong KongCoordinates22°25′29″N 114°14′00″E / 22.4248429°N 114.2334399°E / 22.4248429; 114.2334399StatusCompletedCategoryHome Ownership SchemeNo. of blocks2[1]No. of units520[1]ConstructionConstructed1991; 33 years ago (1991)ContractorsChina Civil Engineering Construction Corporat...

 

Culture de Niue

Cet article est une ébauche concernant Niue. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. La culture de Niue ou culture niuéenne regroupe l'ensemble des productions passées et présentes issue de traditions de l'île de Niue ou de personnes originaires de ce micro-État du Pacifique. Langue Niue a une langue autochtone, le niuéen. L'anglais y est également parlé. Arts traditionnels Niue appartient à l'...

Julie Haydon

Untuk other orang dengan nama yang sama, lihat Julie Hayden. Julie HaydonHaydon pada 1936LahirDonella Donaldson(1910-06-10)10 Juni 1910Oak Park, Illinois, Amerika SerikatMeninggal29 Desember 1994(1994-12-29) (umur 84)La Crosse, Wisconsin, Amerika SerikatMakamGate of Heaven CemeteryPekerjaanPemeranTahun aktif1931-1963Suami/istriGeorge Jean Nathan(1955-1958) (kematian Nathan)[1] Julie Haydon (nama lahir Donella Donaldson, 10 Juni 1910 – 29 Desember 1994)[2&...

 

大字 (数字)

この項目には、一部のコンピュータや閲覧ソフトで表示できない文字が含まれています（詳細）。 数字の大字（だいじ）は、漢数字の一種。通常用いる単純な字形の漢数字（小字）の代わりに同じ音の別の漢字を用いるものである。 概要 壱万円日本銀行券（「壱」が大字） 弐千円日本銀行券（「弐」が大字） 漢数字には「一」「二」「三」と続く小字と、「壱」「...

 

Wœrth

Disambiguazione – Woerth rimanda qui. Se stai cercando altri significati, vedi Wörth. Wœrthcomune Wœrth – Veduta LocalizzazioneStato Francia RegioneGrand Est Dipartimento Basso Reno ArrondissementWissembourg CantoneReichshoffen TerritorioCoordinate48°56′N 7°45′E / 48.933333°N 7.75°E48.933333; 7.75 (Wœrth)Coordinate: 48°56′N 7°45′E / 48.933333°N 7.75°E48.933333; 7.75 (Wœrth) Superficie6,48 km² Abitanti1 861&...

Priscilla Dean

Priscilla DeanPriscilla Dean, 1922Lahir(1896-11-25)25 November 1896New York City, New York, ASMeninggal27 Desember 1987(1987-12-27) (umur 91)Leonia, New Jersey, ASPekerjaanAktrisTahun aktif1912–1932Suami/istriLeslie Arnold (19??-19??)Wheeler Oakman (19??-19??; bercerai) Priscilla Dean (25 November 1896 – 27 Desember 1987) adalah seorang aktris Amerika yang populer dalam film bisu serta teater, dengan karier sepanjang dua dekade. Kematian Dean meninggal di rumahnya...

 

Advocate General for Scotland

One of the Law Officers of the Crown Not to be confused with Lord Advocate. Office of the Advocate General for ScotlandScottish Gaelic: Àrd-neach-tagraidh an Rìgh airson AlbaDepartment overviewFormed1999JurisdictionScotlandHeadquartersQueen Elizabeth House, EdinburghMinister responsibleKeith Stewart, Baron Stewart of Dirleton KC, HM Advocate General for ScotlandDepartment executiveNeil Taylor, Director and Solicitor to the Advocate GeneralWebsitegov.uk/government/organisations/office-of-the...