İngilizce "science fiction" olan türün adını Türkçeye "bilimkurgu" olarak kazandıran kişi yazar Orhan Duru'dur. 1 Ocak 1973 tarihli Türk Dili ve Edebiyatı dergisinde science fiction kelimesinin Türkçe karşılığı olarak "bilim-kurgu" ismini önerir.[1][2] O tarihe kadar Yalçın İzbul’un ortaya attığı “kurgubilim” sözcüğü kullanılıyordu ancak Orhan Duru bu terimin “edebi bir türü yansıtmaktan çok bilim türünün adı” gibi olduğunu savunmuştu. TDK'nın Orhan Duru’nun önerisini sahiplenmesi ile bugün kullandığımız bilimkurgu kelimesi Türkçeye kazandırılmış oldu.[3]
Türkiye'de bilimkurgu edebiyatı
Türkiye'de bilimkurgu edebiyatının gelişmesi Avrupa'ya göre epeyce geç olmuş ve kısıtlı kalmıştır. Türkiye'de, bu alandaki eksikliğin sebebi olarak Avrupa'da yaşanan Sanayi Devrimi'ni ıskalamış ve Aydınlanma dönemini yaşamamış olmanın sonucu olarak bilimsel temel eksikliği gösterilir. 80'li yıllardan itibaren kitle iletişim teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla beraber küreselleşen dünyada farklılıkların azalmaya başlaması hem dünyada hem de Türkiye'de üretkenliğin artmasına yol açtı.[4]
Bilimkurgu edebiyatının dünyadaki ilk örnekleri olan Jules Verne romanları ilk kez Tanzimat döneminde tercüme edilip basılır. Bu dönemdeki roman çevirileri Tanzimat yazarlarında rüya kavramı ile birleşen ütopik bilimkurgu fikrinin ortaya çıkmasına sebep olur.[5]
1943’ten Nisan 2004’e kadar yerli yazarların yayınladığı bilimkurgu türündeki kitap sayısı sadece 71'dir.[5] Özellikle son yıllarda bilimkurgu türündeki yerli kitapların ve yeni yazarların sayısında gözle görülür artış yaşanmaktadır.[6]
Türkiye'de bilimkurgu yayıncılığı
Kitap
1950'lerde Çağlayan Yayınları, 70'lerde Okat Yayınevi, 80'lerde Baskan Yayınları[7] ve 90'larda Metis Yayınları[8][9][10] bilimkurgu türündeki kitap serileri yayınlamış ve Türk okurlarını bilimkurgu ile buluşturmuştur. 1990’lı yılların sonu ve 2000’lerin başlarında kaliteli bilimkurgu eserlerini yayınlamış olan İthaki Yayınları, günümüzde hâlâ bilimkurgu ve fantastik türdeki kitapların Türkiye'deki en önemli yayıncısı durumundadır.[11] İthaki Yayınları'nın ilk olarak 2015 yılında Dune romanı ile başlattığı[12]İthaki Bilimkurgu Klasikleri dizisi 45 kitaba ulaşmıştır.[13]
Dergiler
Türkiye'de bilimkurgu dergiciliği Ekim 1971'de 9 sayfalık bir teksir çalışması ile Sezar Erkin Ergin tarafından başlatılır. 1974’ten itibaren de ANTARES bilimkurgu dergisi düzenli olarak yayımlanmaya başlar. Türkiye'deki en uzun ömürlü bilimkurgu dergisi ise 1976'da yayına başlayan X-BİLİNMEYEN dergisidir. Bu dergileri 1980 yılında Göktaşı fanzini, 1988'de Çağdaş Sanat Bilimkurgu dergisi, 1989'da Öncü dergisi ve 1996'da Atılgan Bilimkurgu dergisi takip eder.[14] Günümüzde ise basılı olarak Lagari fanzini,[15] Roket[16] ve Yerli Bilimkurgu Yükseliyor, Gölge, Hayalet, Komplike ve AltZine e-dergileri yayınlanmaktadır.
Türkiye'de bilimkurgu öykü yazarları üzerine 1998 yılından bu yana düzenli olarak Türkiye Bilişim Derneği'nin TBD Bilimkurgu Öykü Yarışması yapılmaktadır. Yarışmada üç dereceye giren yazarlara derece ve para ödülü verilirken, seçilen öykülerden bazıları belli aralıklarla öykü derlemesi olarak yayınlanır. Yarışmada dereceye giremeyen ancak değeri göz önünde bulundurulan öyküler için jüri özel ödülü ve mansiyon da verilmektedir.
Fantazya ve Bilimkurgu Sanatları Derneği FABİSAD, bilimkurgu öykü kategorisinin yanı sıra, yayınlanmamış roman, çizgi roman ve illüstrasyon kategorilerinde de ödüller vermektedir.
Fantazya ve Bilimkurgu Sanatları Derneği FABİSAD, Türkiye'deki fantastik, bilimkurgu ve korku türlerinin gelişimi, bu konuda üretkenlik gösteren yazar ve sanatçıların gelişmesini ve daha iyi eserler ortaya çıkmasını amaçlayarak 2011'de kurulmuş bir dernektedir.[17] FABİSAD, bu amaçla her yıl GİO Ödülleri adını verdiği yarışmayla, farklı kategorilerde yazar ve sanatçılara ödüller vermektedir.
Özgen Berkol Doğan Bilimkurgu Kütüphanesi, 2007 yılında hayatını kaybeden genç bilim insanı Özgen Berkol Doğan’ın anısını yaşatmak üzere 2012 yılı Aralık ayında kurulmuş, Türkiye’nin ilk ve tek bilimkurgu kütüphanesidir.[18] İstanbul, Kadıköy, Moda'daki kütüphane; bilimkurgu, fantastik ve korku edebiyatı türlerinde, Türkiye’de yayınlanmış eserlerin tümünü Türkçe haricinde farklı dillerde de barındırmayı hedeflemektedir. Özgen Berkol Doğan Bilimkurgu Kütüphanesi koleksiyonunda 10 bini aşkın kitap ve süreli yayın bulunmaktadır. Kütüphane bünyesinde düzenli olarak bilim ve bilimkurgu konularında konuk konuşmacıların katılımıyla “perşembe söyleşileri” ve sinema gösterimleri de yapılmaktadır.
Bilimkurgu Kulübü, 8 Ekim 1999'da İsmail Yamanol tarafından kurulan ve merkezi İstanbul'da bulunan bir sivil toplum kuruluşudur.[19] Bilimkurgu kulübü, kendi internet sitesi üzerinden, aralarında Türk bilimkurgu edebiyatından yetkin isimlerin de bulunduğu geniş kadrosuyla, özgün ve çeviri içerikler yayınlayarak Türkiye'nin en geniş online bilimkurgu içerik arşivini oluşturmaktadır. Bilimkurgu Kulübü, 18. kuruluş yıldönümünü kutladığı 2018'de Yeryüzü Müzesi adlı bir kısa bilimkurgu öykü antolojisi yayınlandı.[20]
