Sarıg-SepTuva Türkçesi: Сары́г-Сеп — köyü, Tuva Cumhuriyeti'nin Kaa-Hem İlinin merkezi olan köy ve sumdur.[1][2][3] Büyük Yenisey veya Kaa-Hem akarsuyu boyunca bulunur. Nüfusu yaklaşık 6.000 kadardır (2005 yılı Rusya İstatistik bilgilerine göre, fakat 2002 yılında ise — 4,600 idi).
Beldeye bağlı diğer yerleşim yeri de Mergen köyüdür.
Sözkökü ve Söz tanımı
Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır. Tıva'da köy ve kasaba türü yerleşimler için ködee suur denilmektedir. İlçe, belediye, belde türüne karşılık olarak ise sum, rayon adlandırmaları kullanılır.
Tıva'da eski dönemlerden kalma idari birim adları halen kullanılmaktadır. Eskiden bu adlandırmalar şöyle idi.
Şimdi Tıva Cumhuriyeti'nde idari bölge birimleri ve belediyeleri (kırsal yerleşim statüsünde) sumu, sumon olarak adlandırılıyor.
Tarihçe
1904 yılında kurulmuştur. Mergen akarsuyu vadisinde, Kaa-Hem Kanalı ile birleştiği noktada yer almaktadır. Daha sonra 2 km yukarı hareket ettirildi. Şimdi burada bir çiftlik (Pirogov adında) var.
Coğrafya
Sarıg-Sep merkezden görünüm, 2010Doğudan Mergen köyüne girişII.Dünya Savaşı anıtıSarıg-Sep pazar merkeziSarıg-Sep Okul № 1
Sarıg-Sep, Kaa-Hem (Küçük Yenisey) vadisinde, Mergen ve Derzig adlı iki dağ nehrinin ağızları arasında sağ kıyısı boyunca 5 km boyunca uzanan bir konumda yer almaktadır - Kızıl cumhuriyetinin başkenti Kızıl'a 90 kilometre uzaklıktadır.
Kaa-Hem vadisinde bulunan Sarıg-Sep merkezi, iki dağ arasında 5 km uzanan dağ akarsuyu — Mergen ve Derzig boyuncadır. Kızıl şehrine 9 km uzaklıkta yer alır.
iklim
İklim keskin bir kontinental ile karakterizedir. Aylık ortalama sıcaklıklar başkent Kızıl şehrinin ısısına yakındır. Sarıg-Sep'te, Tıva Cumhuriyeti'nin mutlak maksimumları ve minimumları kaydedilmiştir: toprak yüzeyinde kış ve yaz aylarında −61 °C ve +60 °C.. Yıllık yağış 400–600 mm'ye ulaşır. Kış karlı, rüzgarsız ve soğuktur. Yazlar sıcaktır. Kar örtüsü Mart sonunda 2-3 hafta boyunca kaybolur, ancak 12-13 Haziran'a kadar don olayı olabilir. Sonbahar tez gelir. İlk donlar 27 Ağustos - 4 Eylül'de görülür. Eylül 2019'un ilk yarısı geçiş mevsimidir. Sıcak ve kurudur. Sonra hızlı yaprak döken düşüş gelir. Kar örtüsü Ekim sonu - Kasım başında başlar. Karsız güneşli havada karakteristik soğuk (-10 °C −15 °C)dir.
Deprem
Hiç beklenmediği halde 2011 yılı sonunda büyük bir şiddette Tuva depremi[4] olmuş ve bu depremin merkez üssü Sarıg-Sep olmuştur.[5]
Merkezi nüfus
Toplam Nüfusu 2002[7] yılında 4733 iken 2020 yılı — 4021 kişi.[8] Nüfus pek değişkenlik göstermemiştir.
Yıllara göre kişi sayısı:
2002
2012
2014
2018
2020
4733
4450
4423
4139
4021
Tarih
Sarıg Sep meydan, 2010Mergen doğudan köy girişiSarıg Sep II.Dünya Savaşına katılanların anıtıAlışveriş mağazası Sarıg SepSarıg-Sep № 1 Okulu
İletişim
Köyde 3 ayrı telefon operatörü bulunmakta olup bunlar: Beeline (Bilayn), MTS, Megafon'dur. Sabit telefon hat operatörü ise FGUPSİ «Tıvasvazinform» (Sarıg-Sep KUEPO)'dur. Bu operatör son zamanlarda ADSL üzerinden internet vermeye de başlamıştır.
Operatör faturalı internet tarifesi aylık olarak — 3000 ruble, abonelik bedeli — 300 ruble olmaktadır, internet trafiği ve bant genişliği — 128 Kbit/saniye ve ~16 Kbit/saniye olup ayrıca aşma durumunda ek ücretlendirme yapılır.
Eğitim ve Kültür
Çok sayıda okul vardır. Bina kompleks alanı ve spor alanı bulunur. Merkezi yerlerde bulunmakta olup 11.sınıfa kadar öğretim bulunmaktadır. Aynı zamanda devlet öğrenci yurtları da vardır. Mesleki Teknik okul öğrencileri meslek geliştirme anlamında eğitim öğretim alır. Spor okulu, Çocuk Sanat Okulu, Çocuk Sanat Merkezi, 2 Anaokul, Kültür Çalışma Evi, Kütüphane, Müze bulunur. Ayrıca Tuva Türklerini Hristiyanlaştırmaya yönelik çalışmalar içinde Ortodoks Kilisesi vardır.
Şirket ve kurumlar
Kereste fabrikası, Tarım bankası, 3 fırın, 2 eczane, 2 benzin istasyonu, bölge mahkemesi bulunur.
Yayın yapan kanal adları
Gerek Tuva ve bölgedeki Sibirya Türklerinde gelişmeleri öz dillerinde takip edebilmek için gelişmiş kanallar bulunmamaktadır. Bu sektördeki boşluk henüz dolmamıştır.
