Atom fiziğinde, etkin nükleer yük, çok elektronlu bir atomda bir elektronun yaşadığı gerçek pozitif (nükleer) yük miktarıdır. "Etkili" terimi, negatif yüklü elektronların koruyucu etkisi, daha yüksek enerjili elektronların, iç katmanın itici etkisi nedeniyle çekirdeğin tam nükleer yükünü deneyimlemesini engellediği için kullanılır. Bir elektronun deneyimlediği etkin nükleer yüke çekirdek yükü de denir. Atomun oksidasyon sayısı ile nükleer yükün gücünü belirlemek mümkündür. Elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin çoğu, elektronik konfigürasyon temelinde açıklanabilir. İyonlaşma enerjilerinin davranışını düşününperiyodik tabloda. İyonizasyon potansiyelinin büyüklüğünün aşağıdaki faktörlere bağlı olduğu bilinmektedir:

1. atomun boyutu;
2. nükleer yük;
3. İç kabukların eleme etkisi ve
4. En dıştaki elektronun, içteki elektron tarafından kurulan yük bulutuna nüfuz etme derecesi.

Periyodik tabloda, etkin nükleer yük, bir periyot boyunca hem bir grupta aşağı hem de soldan sağa artar.

• 1Tanım
• 2hesaplamalar
  • 2.1Slater'ın kuralları
  • 2.2Hartree–Fock yöntemi
• 3değerler
• 4nükleer yük ile karşılaştırma
• 5Ayrıca bakınız
• 6Referanslar
• 7Kaynaklar

Bir atomun etkin atom numarası Z _eff (bazen etkin nükleer yük olarak da adlandırılır), iç kabuk elektronları tarafından taranması nedeniyle elementteki bir elektronun etkin bir şekilde 'gördüğü' proton sayısıdır . Atomdaki negatif yüklü elektronlar ile pozitif yüklü protonlar arasındaki elektrostatik etkileşimin bir ölçüsüdür. Bir atomdaki elektronları, çekirdeğin dışındaki enerji tarafından 'yığılmış' olarak görebiliriz; en düşük enerjili elektronlar (1s ve 2s elektronları gibi) çekirdeğe en yakın alanı işgal eder ve daha yüksek enerjili elektronlar çekirdekten daha uzakta bulunur.

Bir elektronun bağlanma enerjisi veya elektronu atomdan çıkarmak için gereken enerji, negatif yüklü elektronlar ile pozitif yüklü çekirdek arasındaki elektrostatik etkileşimin bir fonksiyonudur. Atom numarası 26 olan demirde, örneğin çekirdek 26 proton içerir. Çekirdeğe en yakın olan elektronlar neredeyse hepsini 'görecek'. Bununla birlikte, daha uzaktaki elektronlar, aradaki diğer elektronlar tarafından çekirdekten taranır ve sonuç olarak daha az elektrostatik etkileşim hissederler. 1s elektronu(çekirdeğe en yakın olan) 25 etkin atom numarası (proton sayısı) görür. Bunun 26 olmamasının nedeni, atomdaki bazı elektronların diğerlerini itmesi ve net bir düşük elektrostatik vermesidir. çekirdek ile etkileşim. Bu etkiyi tasavvur etmenin bir yolu, çekirdekteki 26 protonun bir tarafında 1s elektronunun oturduğunu, diğer tarafında başka bir elektronun oturduğunu hayal etmektir; diğer elektron bir itme kuvvetine katkıda bulunduğundan, her elektron 26 protonun çekici kuvvetinden daha az hissedecektir. Çekirdekten en uzak olan demirdeki 4s elektronları, aralarındaki 25 elektron ve yükü perdeleyen çekirdek nedeniyle sadece 5,43'lük etkin bir atom numarası hissederler.

Etkili atom numaraları, yalnızca çekirdekten uzaktaki elektronların, çekirdeğe daha yakın olanlardan çok daha zayıf bağlı olduklarını anlamada değil, aynı zamanda bize diğer özellikleri ve etkileşimleri hesaplamak için basitleştirilmiş yöntemleri ne zaman kullanmamız gerektiğini söyleyebildikleri için de yararlıdır. Örneğin, atom numarası 3 olan lityumun 1s kabuğunda iki elektronu ve 2s kabuğunda bir elektronu vardır. İki 1s elektronu, 1'e yakın 2s elektronu için etkili bir atom numarası vermek üzere protonları taradığından, bu 2s değerlik elektronunu bir hidrojenik modelle ele alabiliriz.

Matematiksel olarak, etkin atom numarası Z _{eff, "} kendinden tutarlı alan " hesaplamaları olarak bilinen yöntemler kullanılarak hesaplanabilir, ancak basitleştirilmiş durumlarda, atom numarası eksi çekirdek ve ele alınan elektron arasındaki elektron sayısı olarak alınır.

Tek elektronlu bir atomda, bu elektron pozitif çekirdeğin tam yükünü yaşar . Bu durumda etkin nükleer yük Coulomb yasası ile hesaplanabilir .

Bununla birlikte, çok elektronlu bir atomda, dış elektronlar aynı anda pozitif çekirdeğe çekilir ve negatif yüklü elektronlar tarafından itilir. Böyle bir elektron üzerindeki etkin nükleer yük, aşağıdaki denklemle verilir:

nerede

• Z, çekirdekteki proton sayısıdır (atom numarası ) ve
• S, ekranlama sabitidir.

S, çeşitli kural kümelerinin sistematik olarak uygulanmasıyla bulunabilir.

Ana madde: Slater'ın kuralları

Belirli bir elektron için koruma sabitini belirlemenin en basit yöntemi, " Slater kurallarının " (John C. Slater'den sonra adlandırılmıştır ) kullanılmasıdır. Bu cebirsel kurallar, ab initio hesaplamasını kullanarak koruma sabitlerini bulmaktan çok daha basittir .

Ayrıca bakınız: Hartree–Fock yöntemi

Daha teorik olarak doğrulanmış bir yöntem, Hartree-Fock yöntemini kullanarak koruma sabitini hesaplamaktır . Douglas Hartree, bir Hartree-Fock yörüngesinin etkin Z'sini şu şekilde tanımladı :

nerede

• hidrojen için yörüngenin ortalama yarıçapıdır ve
• nükleer yük Z olan bir proton konfigürasyonu için yörüngenin ortalama yarıçapıdır .

Güncellenmiş etkin nükleer yük değerleri Clementi ve ark. 1963 ve 1967'de.  Çalışmalarında, SCF hesaplamalarıyla uyumlu etkili nükleer yük değerleri üretmek için tarama sabitleri optimize edildi. Öngörücü bir model olarak faydalı olsa da, elde edilen tarama sabitleri, nitel bir atomik yapı modeli olarak çok az kimyasal içgörü içerir.

Nükleer yük, bir atomun çekirdeğinin elektrik yükü olup, çekirdekteki proton sayısı ile temel yükün çarpımına eşittir . Buna karşılık, etkili nükleer yük, değerlik elektronları üzerinde etkili olan nükleer protonların çekici pozitif yüküdür; bu, koruyucu etki nedeniyle çekirdekte bulunan toplam proton sayısından her zaman daha azdır .

• atomik yörüngeler
• çekirdek şarj
• d-blok kasılması (veya skandid kasılması)
• elektronegatiflik
• lantanit kasılma
• Koruma etkisi
• Slater tipi yörüngeler
• değerlik elektronları
• Zayıf şarj

• Brown, Theodore; intekhab khan, HE; & Bursten, Bruce (2002). Kimya: Merkez Bilim (8. gözden geçirilmiş baskı). Upper Saddle River, New Jersey 07458: Prentice-Hall. ISBN 0-13-06142-5 .