Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. Lütfen ilgili maddelerden bu sayfaya bağlantı vermeye çalışın. (Eylül 2022)

Dev-Kesken (Devkesken, Devkesken Qala), Türkmenistan'ın kuzeyinde bulunan arkeolojik sit alanıdır .

Dev-Kesken, ülkenin kuzeyinde yer alan Daşoğuz ili sınırlarında yer almaktadır. Bölge, Karakum çölü ve Üst yurt platosunun etekleriyle komşudur. Dev-Kesken, Üstyurt platosunun güney batısında yer almaktadır. Karakum çölü sınırına yakın diğer bir şehirde Köneürgenç'dir. Buranında yaklaşık 60 kilometre doğusunda bulunmaktadır.^[1]

Dev-Kesken kalesi kazı alanında bulunan en eski yapıdır. Tarihi MÖ 4. yy'a kadar uzanır. Dev-Kesken muhtemelen saray olarak da hizmet vermiş olabilecği düşünülen bir kaleydi. Yapı kerpiç tuğladan yapılmıştır ve üst kısımları da bezemelerle süslenmiştir . Bölgenin tarih boyunca korunmuş uzun süreli rolü nedeniyle kalenin adı ve yer adı aynı anlamda kullanılmaktadır.^[2]

Kalenin duvarları, her iki köşede yer alan iki kule ile sınırlanmıştır. Ama bunun yanında düzenli aralıklarla yerleştirilmiş dikdörtgen kuleler de bulunmaktadır. Bu duvarların üst kısımlarında yivli bölmeler veya duvardan dışarı doğru uzanan yivli dikdörtgen şekilli sütunlar bulunur. Duvarların içinde iki galeriye ait kalıntılar vardır. Duvar boyunca ve kulelerde okçular için boşluklara sahip yapılarda bulunmaktadır. Zamanla yukarıdaki galeri yapıları doldurulmuş ve yeni dış duvarlar eklenmiştir. Daha sonraki zamanlarda kaleye yeni yarım daire şeklinde kuleler de eklenmiştir. Dev-Kesken MS 4. yüzyılın başlarında terkedilerek çürümeye başlamıştır.

Bölgenin yerleşimi MÖ 3. veya 4. yy'a kadar gitmektedir. Kent, kilden yapılmış surlarla korunuyordu ve çevredeki toprağın yapısı da sulama sistemiyle kullanılmasına olanak sağlıyordu. MS 4. yy'da havaların çok kurak olduğu ve bölgede yeterli su bulunmadığı için şehir terkedilmeye başladı. 6. yüzyılda iklimin daha nemli hale gelmesi ve Amurdarya'nın bir baraj tarafından Dev-Kesken yönüne çevrilmesi nedeniyle yeniden nüfus artarak yerleşim başladı.^[3] Dev Kesken Kalesi'nin etrafındaki bölge, Harezm hanedanı krallığının merkezlerinden biriydi ve hatta II .Moğol istilası sırasında Moğol kuvvetleri tarafından hızla yeniden inşa edildi.^[4] Şehir, İslam dünyasının merkezlerinden biri olarak kabul edilmiştir. 14. yüzyılda Timur'un askerleri tarafından fethedilmiş ve yağmalanmıştır. Aynı zamanda Amu derya'daki baraj yıkılmıştır. 15. yüzyılın başında şehir Özbek Hanlığı'na geçmiştir. Ancak hanlığın dağılmasından sonra Altın Orda'nın bir şehri olmuştur. 1464 yılında Dev-Kesken yakınlarında Vazir isimli bir şehir kurulmuştur.^[5] 15. veya 16. yüzyılda, bugün hala görülebilen alana iki türbe ve bir cami inşa edilmiştir. 1511'de İlbars Han, Harezm bölgesine hükmedecek bir hanedan kurmuştur.^[6] imparatorluğun merkezlerinden biri de bu bölgeydi. 1570'lerde Amu derya nehrin yönü değiştirilmiştir. Böylece Dev-Kesken çevresindeki bölge bugün hala var olan çöl manzarası haline gelmiştir. Bu nedenle, bölge sakinleri tarafından hızla terk edilmiştir.https://www.stantours.com/tm_rg_das_dev.html 26 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Alan ilk kez Eylül 1946 yılında Sergey Tolstov tarafından incelenmiştir. Tolstov, kalıntıları eski Vazir şehrinin bir parçası olarak tanımlamıştır. 1963 ve 1964 yılında, arkeolog Bizhanov incelemeleri sonrası 1980'lerde Bilimler Akademisi'nden arkeologlar tarafından kalınıtlar incelenmeye devam edilmiştir.