Dümen, deniz ve hava taşıtlarının sapma hareketini gerçekleştirmesine yarayan, dikey stabilize üzerindeki kumanda yüzeyi. Hidrolik ve joystick olmak üzere iki tür dümen vardır.

Geminin seyir ve manevra yaparken hareketini yönlendirmeye yarayan sistemin bir bileşenidir.

Geminin dümen dairesi (ing. steering gear room) adı verilen kısmında bulunan hidrolik sistemlerce, köprüüstünden verilen komutlar doğrultusunda çalışır.

Dümen kanadının (yeke) açısına göre pervaneden gelen suyun ve dolayısıyla itme kuvvetinin yönünün değişimi ile geminin yön değişimi sağlanır.

Hava araçlarında dümen, irtifa dümeninden ayırmak için genellikle istikâmet dümeni olarak anılır.

Uçağın uçuş sırasındaki tüm hareketleri uçak üzerindeki basınç dağılımına bağlıdır. Sabit kanatlı bir uçak için temel kontrol yüzeyleri, bu yüzeylerin akışa karşı durup onu bozması ve böylece yüksek basınçlı bir bölge oluşturma prensibiyle çalışırlar. Kontrol yüzeylerinin çalıştığı durumlarda uçağın iki zıt tarafındaki basınç simetrisi bozulur ve bu da istenen hareketi sağlar.

Dümen (rudder), genellikle kuyruğun art kenarına yerleştirilir. Pilot sol pedala bastığında dümen sola döner ve dümen üzerinde bir yüksek basınç bölgesi oluşur. Dümen sıfır seviyeye gelmedikçe (nötrlenmedikçe) uçak sapma hareketine devam eder. Bazı uçaklarda dümen üzerinde fletner (trim) tab bulunur.

Yalnız dümenin uçakta meydana getirdiği ikinci bir etki daha vardır. Dümenden dolayı sapma hareketi meydana geldiğinde bir kanadın sahip olduğu hız çizgisel hız diğerininkinden yüksek olduğundan hızlı kanatta daha fazla taşıma elde edilir. Bu yüzden ufak çaplı bir yuvarlanma hareketi de meydana gelir. Dümen ve yatırgaçların bu etkileşimli çalışmaları küçük uçaklarda büyük etkiler yarattığından genelde yatırgaç ve dümen birlikte kullanılır. Yine otomatik pilota sahip uçuş araçlarında bu etkiye rastlanmaz.

Wikimedia Commons'ta Dümen ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Sapma
• Uçuş denetimleri
• Kanatçık
• Flap
• Trim
• Denizcilik terimleri

• Uçuş Denetimleri (Türkçe) T.Uyar, 2007