Döviz yabancı ülkeler tarafından kullanılan para birimidir. Döviz kuru ise bir birim ülke parasının diğer bir ülke parası cinsinden fiyatına, değerine denir.[1] Bu kavram iki taraflı bir ilişkiyi içerir, bu yüzden iki taraflı (nominal) döviz kuru olarak da adlandırılır.
Ülkelerin ekonomilerine bağlı olarak kullandıkları paraların değerleri değişir. Siyasi ve ekonomik istikrar paranın değerini yükseltirken siyasi zayıflıklar, ekonomik kriz gibi faktörler değer kaybına yol açar. İşte para birimlerinin değerlerindeki bu iniş çıkış döviz kurunu oluşturur. Döviz kuru kendi içinde iki farklı şekilde işler. Alış kuru ve satış kuru.
Döviz kuru yükselir ise ülkenin parası değer kaybeder ve diğer ülkelerin para birimlerinin değeri artar, döviz kuru düşer ise ülkenin para birimi değerlenir ve diğer para birimleri değer kaybeder. Dövizin ulusal para cinsinden fiyatına dolaysız kotasyon denir. Diğer bir adı ise "Enserten" döviz kurudur. Ulusal paranın döviz cinsinden fiyatına ise dolaylı kotasyon, diğer adı ile "Serten" denir. Enserten döviz kurunun yükseldiğini ve ulusal paranın değer kaybettiğini gösterir. Serten ise ulusal paranın değer kazandığını gösterir. Bankalar alış ve satışı farklı değerlendirirler. Düşük fiyata aldıkları dövizi daha pahalıya satarlar ve kâr ederler. Burada elde edilen kâra kâr marjı denir. Döviz piyasasının istikrarsız olması marjın yükselmesine neden olur. Piyasada istikrarsızlık bekleniyorsa yine marj yükselir. Fakat döviz işlemleri fazla ise alım satım marjı düşer. Bunlar kur farkını oluşturan nedenlerdir.[2][3][4]
Döviz kuru; nominal kur, reel kur, çapraz kur ve efektif kur olarak dörde ayrılır.
Nominal Kur: Diğer ülkeler tarafından kullanılan yani yabancı paranın ulusal para karşısındaki değeridir.
Reel Kur: Nominal kurların enflasyon oranlarına göre düzenlenmesidir. Ulusal paranın yabancı para üzerindeki satın alma gücü olarak izah edilebilir.
Çapraz Kur: Yabancı paranın yabancı paraya karşı oluşturduğu kur değeridir. İngiliz Sterlinini kullanarak, Japon Yeni almak buna örnek verilebilir.
Efektif Kur: Diğer ülkelerin kullandığı paraya yani yabancı paraya efektif denir.
Döviz kurundaki değişmeleri belirleyen faktörler
Ödemeler Dengesi: Ülkelerin zaman içinde gerçekleştirdikleri iktisadi işlemlerin kaydına denir. Kur değişimlerinin cari ve ticari işlemlerle birlikte diğer kalemleri üzerindeki etkisine dayanır. Ödemelerdeki dengesizlikler aktif döviz kuru politikalarıyla giderilebilir. Döviz fiyatlarının artmasının veya azalmasının ödemelere etkisi ithal edilen ve ihraç edilen malların talep elastikliği ile ilişkilidir. Arz ve taleplerinin kaynağını oluşturan değişimler, alacaklıları ve borçluları etkileyecek, bunun aracılığıyla talep ve arz ortaya çıkacaktır. Talep ve arzın ortaya çıkarak değişmesi aynı şekilde denge döviz kurunu değiştirecektir.
Gelir Seviyesi: Ülkenin gelir ortalamasının diğer ülkelerden fazla olması, her döviz kuru için ülkenin ithalatını yükseltir. Arz değişmez, sabit kalırsa kur yükselir ve kurun yükselmesi ülkenin para biriminin değer kaybına yol açar. Diğer ülkeler, bahsi geçen bu ülkenin gelir düzeyinin üstüne çıkar ise ithalata teşvik başlar ve bu durum o ülkeye olan döviz arzını azaltır. Gelir düzeyi artar ise kişilerin istekleri ve zevkleri de değişecektir. Bu değişim eğer ithal mallara yönelimi sağlarsa, denge kuru değişecek ve döviz talebi ise artacaktır.
Genel Fiyat Seviyesinde Değişmeler: Ülkedeki enflasyon diğer ülkelere oranla yüksek ise, o ülkenin ürettiği ürünler yurt dışına göre daha pahalı olacaktır ve bu ithal mallara olan talebi artıracaktır. Ülkenin parasının değer kaybı söz konusudur. Enflasyon ve paranın değeri arasında ters bir ilişki olduğu söylenebilir.
Faiz Oranları: Döviz kurları ve faiz oranları arasında kısa vadeli fakat sıkı bir ilişki vardır. Uluslararası ticaret ve iç ticaret yapanlar, reel faiz oranının en yükseklere çıktığı piyasada ellerindekileri ödünç verme eğiliminde olacaklardır. Yani ülkenin reel faiz oranı kısa dönemde diğer ülkelerden fazla olur ise o ülkeye sermaye akımı gerçekleşecektir. Sermaye akımının gerçekleşmesi ülkenin para biriminin değer kazanmaya başlamasını sağlayacaktır. Eğer tam tersi olur reel faiz oranı düşerse, ülkenin para birimi değer kaybedecektir.
Sermaye Hareketleri: Ülkeye giren ve çıkan sermayeler, döviz miktarının değişmesinde önemli rol oynar. Bu dış ticaret ve döviz kurunun aralarındaki bağlantıyı olumsuz etkiler. Sermaye hareketleri, kısa vadede döviz kurlarında meydana gelen farklılıkların asıl sebebi sayılır.
İhraç Malların Yurt içi Fiyatlarındaki Değişmeler: Eğer talep, aynı ihraç malını sadece ülkesinde değil dünyada pazarlarken elastik ise, toplam ihracat azalır. Toplam ihracatın azalması ise döviz arzını da azaltacaktır. Bu durumda denge döviz kuru yükselecek ve ülkenin para birimi değer kaybı yaşayacaktır.
İthal Malların Yurt dışı Fiyatlarındaki Değişmeler: Yurt dışı fiyat değişimleri, ihraç malların yurt içi fiyatlarındaki değişmelere zıt olarak yurt içi talep elastikiyetine bağlıdır. İthal ürünlerin fiyatı yükseldiğinde, sözü geçen ürünün talep elastikiyetini yüksek var sayarsak, sözü geçen ürün için harcamalar azalacak ve bu döviz talebinin düşmesine yol açacaktır. Döviz arzının sabit olduğunu var sayarsak denge döviz kuru düşecek ve bu durumda ulusal paranın değeri artacaktır.[5]
Nominal döviz kuru
İç ve dış sahada piyasalarda belirlenen, iki ülke parasının fiyatına nominal döviz kuru denilmektedir. Farklı bir ifade ile bir birim, bir parayı elde etmek için paradan ödenmesi gereken birim değer sayısı olmaktadır. Yerli ve milli para her birim değer kazandığında, bir birim değer uluslararası ortamda herhangi bir yabancı parayı satın alması için vermesi gereken yerli para miktarı düşmektedir. Bu durum birde yerli paranın değeri azaldığında da değer kaybettiğinde de uluslararası ortamda bir yabancı parayı satın almak için vermesi gereken yerli paranın değer miktarı fazlaca artmaktadır. Döviz işlemleri ikiye ayrılmaktadır. Bunlar ise spot işlemler birde forward yani vadeli (forward) olmak üzere iki şekilde incelenmektedir. Spot işlemlerinde hemen 48 saat yani 2 gün içinde banka mevduatlarının değişme durumu varken, vadeli işlemlerde ise gelecek herhangi bir tarihte banka mevduatları değişmektedir. Adından da anlaşılacağı üzere spot işlemlerde kullanılan döviz kuruna spot döviz kuru vadeli işlemlerde ise yine ve tekrar aynı şekilde (forward) kuru denmektedir.
Reel döviz kuru
Reel döviz kuru, nominal döviz kuru ile bağlantılı bir biçimdedir. Reel döviz kuru yurt dışı ve yurt içi fiyat düzeyi oranının, nominal döviz kuru ile birleşmesi sonucu elde edilen bir kurdur. Kısaca şöyle söyleyebiliriz... Nominal döviz kuru yerli ve yabancı paranın değer birimi ederi iken, reel döviz kuru iki yabancı ülkedeki kıymetli eşyaların birim değeri fiyatıdır. Reel döviz kuru ise bir ülkenin ithalat ve ihracat alanındaki değerini göstermektedir. Tabi bu durumda yabancı iki ülke arasındaki eder düzeyi yaşanan değişmeler ve gelişmelere göre ayarlanabilmektedir. Reel döviz kurunun etkilendiği birçok finansal ve ekonomik alanda ticari organlar bulunmaktadır. Bunların başında sürekli etkilediği makroekonomik değişkeni gelmektedir. Reel döviz kurunun azalması yani düşmesi yabancı iç ve dış sahadaki yani piyasadaki kıymetli kıymetli eşyaların yerli ve milli kıymetli eşyalara karşı ucuzlamasını sağlayarak ithalatı artırmaktadır. Tabi bu durumun birde tersi bulunmaktadır. Reel döviz kurunun artması yani yükselmesi ise yerli ve milli kıymetli eşyalar ters bir durum yaratıp ihracatı yüzde ve yüzey olarak arttırmaya sebep olmaktadır. Reel döviz kuru sisteminde ortaya çıkan değişim ve gelişmelerin neden sebep olduğu önemli bir durumdur. Bu değişimin kurgusal yani saptırıcı nedenlerden dolayımı yoksa finansal ve ekonomi alanındaki değişim ve gelişmelerden mi sebep olduğunu emin ve kesin bir şekilde anlaşılmalıdır. Reel döviz kuru finansal ve ekonomi alanında etkileyen sebepler temelde ve özünde verimlilik, faiz oranları, caiz işlemleri ve dış borçlar olarak sayılabilmektedir. Finansal ve ekonomi alanında ticaret yapan uluslararası ortamdaki ülkelerin kıymetli eşyalarının fiyatlarının, eder ve kıymet rekabetinin etkileyici ve kıymetli bir belirtisi olan reel döviz kuru sistemi makroekonomik dengeler ve değişmeler ortamında etkili ve önemli bir durumda bulunmaktadır. Tabi reel döviz kuru sisteminin bir denge ve düzen ortamında bulunması ve ekonomi alanındaki diğer düzen ve tertipleri de alaşağı edip ayarlarıyla oynamaktadır. Yani kısacası reel döviz kuru sisteminin denge ve düzen kıymeti yani değerinin ne olduğunun bilinmesi ve belirlenmesi gerekmektedir.[6]
.jpg)
