İsmail Çamaş

İsmail Çamaş (23 Mayıs 1871, Çamaş, - 12 Mayıs 1954, Çamaş), Türk bürokrat ve siyasetçi.

İsmail Çamaş

Çamaş Ağaları adıyla bilinen Osmanlı dönemi ayanlarından Hacı Mustafa Ağa'nın oğludur. İsmail Çamaş ya da Osmanlı İmparatorluğu Sicil-i Ahval Defteri kayıtlarında geçen ismiyle Hacı Ali Ağazâde İsmail Fahri Bey. Soyu Türk akıncılarından olan ve Çamaş ilçesine de ismini veren Mehmed Çamaş Bey'e dayanır. Fatsa Rüştiyesi'nin ardından eğitimine İstanbul İdadisi'nde devam etti. Mekteb-i Mülkiye'den 1894 yılında mezun oldu. 1895'te Canik Mutasarrıflığı maiyet memurluğunda görevlendirildi. Bu süre içinde birkaç defa kaymakamlık vekaletinde bulunduğu Fatsa Kaymakamlığı'na 1897 yılında asaleten atandı. Vilayetin o dönemki valisi Mehmed Kadri Bey, yerel eşrafa mensup olan eğitimli gençleri kazaların idaresinde görmek istiyordu. Asayiş sorunlarının olduğu vilayeti, bu idarecilerle kontrol altına alma arzusundaydı. Bundan dolayı da bölgenin ileri gelen, eşraf ailelerine mensup gençleri kaymakam olarak atadı. Bu idarecilerden biri de İsmail Bey'di.[1] 1900 yılında Trabzon Valiliği idaredeki üstün başarılarından dolayı İsmail Bey'i salise rütbesine yükseltti.[2] Fatsa kaymakamlığı görevini yedi yıl sürdürdü. Bu özelliği ile Fatsa Kaymakamlığında en uzun süre görev yapan isimdir.[3] 1904’te Zonguldak kaymakamlığına atandı, daha sonra Canik Mutasarrıf Muavinliği (Canik Valiliği) yapmıştır. Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda Ordu mebusu yoktu ancak Trabzon Mebuslarından olan İsmail Çamaş Bey Fatsa'dan seçilmişti.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk-i Milliye Cemiyeti, 12 Şubat 1919’da kuruldu. İsmail Bey de teşkilatın Ordu şubesini açtı. Cemiyet ilk toplantısını 13 Şubat 1919’da yaptı. Toplantıya Ordu’dan İsmail (Çamaş) Bey katılmış ve ikinci başkanlığa seçilmiştir.[4] Cemiyetin I. Trabzon Kongresi’nde aldığı karar uyarınca İstanbul’a gönderdiği Hacıalizâde İsmail Bey (Çamaş), Eyübzâde Ömer Fevzi (Eyüpoğlu) ve Hatibzâde Emin Beylerden oluşan heyet, Sadaret makamına dönemin Osmanlı Sultanı Mehmet Vahdettin'in huzuruna çıktılar ve onun emriyle, 26 Mayıs 1919'da toplanan "Saltanat Şurası"na katıldılar. Ancak buradan sonuç alamayınca Trabzon'a döndüler. İsmail Bey aynı zamanda Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Fatsa Şubesi başkanlığı da yapmıştır.[5]

Mebus İsmail Çamaş, Ordu ilinde Osmanlı Meclis-i Mebusanı’ndan başlayarak en uzun süre milletvekilliği yapan isimdir. İsmail Çamaş Ordu iline ve Cumhuriyetin gelişme sürecine doğrudan desteği olan Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerini atan siyaset adamlarının başında gelir. Hem Osmanlı İmparatorluğu'nda hem de Türkiye Cumhuriyeti'nde özellikle Fatsa ve Ordu bölgesinin gelişmesi adına büyük çalışmalara imza atmıştır. Fatsa'da bulunan Atatürk İlkokulu, Fatih Camii, Fatsa şehrinin su depolama alanının yerleri yine Mebus İsmail Bey tarafından hibe edilmiştir.[6] Evli ve 4 çocuk babasıdır. Mezarı Çamaş ilçesindeki 18. yy.'da inşa edilen Külekçi camisinin yanındaki tarihi mezarlıkta (Çamaş Ailesine ait) babası Hacı Mustafa Ağanın yanındadır. Mezar taşının üstünde şu dörtlük yer alır;

Eliboş gidilmez gidilen yere,

Rabbim boş gelmedim ben suç getirdim,
Eller çekemezken bu ağır yükü,

İki kat sırtımla ben güç getirdim.

Görevler

  • 1895 - Canik Mutasarrıflığı Maiyet Memuru
  • 1897 - 1904 - Fatsa Kaymakamı
  • 1904-1906 - Zonguldak Kaymakamı
  • 1920 - Trabzon Mebusu ( Son Osmanlı Meclisi Mebusanı)
  • 1923 - 1927 - TBMM II. Dönem Ordu Milletvekili
  • 1927 - 1931 - TBMM III. Dönem Ordu Milletvekili
  • 1931 - 1935 - TBMM IV. Dönem Ordu Milletvekili
  • 1935 - 1939 - TBMM V. Dönem Ordu Milletvekili
  • 1939 - 1943 - TBMM VI. Dönem Ordu Milletvekili
  • 1943 - 1946 - TBMM VII. Dönem Ordu Milletvekili

Çamaş Ailesi

Çamaş Ailesinin kökleri bölgede 15. yüzyıla kadar dayanmaktadır. 1455 tarihli Tahrir Defterlerinde ailenin bilinen en büyük atası olan uçbeyi Mehmed Çamaş'ın bölgede tımar beyliği yaptığı görülmektedir. Bölgenin isminin de Mehmed Çamaş Beye izafeten Çamaş adıyla anıldığı düşünülmektedir. Osmanlı döneminde toplumda kişiler örneğin Ahmetoğlu Mehmet gibi isimler alırken bölgenin saygın aileleri ise aile büyüklerinin isimlerinin önüne oğlu/evladı anlamına gelen "zade" kelimesi eklenen soyadı yerine geçen unvanlar aldılar. Karahisar-ı Şarki sancağı zeamet beylerinden olan ve Mehmed Çamaş Bey'in yedinci kuşaktan torunu olduğu düşünülen Hacı Ali Ağa 18.yüzyılda bölgede söz sahibiydi. Hacı Ali Ağa'nın yaptırdığı ve Çamaş'ta bulunan Tarihi Külekçi Camii de Osmanlı Arşiv kayıtlarında Karahisar-ı Şarki sancağına tabi Çamaş kazasında kaim Hacı Ali Ağa Camii olarak geçmektedir. Aile ise Hacı Ali Ağa'dan sonra Hacı Aliağazadeler olarak anılmaya başlandı. Hacı Ali Ağa'nın oğlu Hacı Aliağazade Mehmed Ağa kardeşi Hasan Ağa ile birlikte 19. yüzyıl ortalarında bölgenin ayanı olarak geçmekteydi.

Osmanlı idarî yapısının bir gereği olarak taşra yönetiminde “eşraf-ı belde, vücûh-u memleket, âyan, ağavât” gibi kavramlarla ifade edilen bölgenin ileri gelen, sözü dinlenen muteber ailelerinin oynadıkları rol, son yüzyıllarda daha da güçlenmiş ise de, bu kurumun varlığını öteden beri devam ettirdiği bilinmektedir. Ülke genelinde olduğu gibi bölgede de âyan ve ağaların belirli bir gücü olduğu, merkezden yollanan fermanlarda isimlerinin zikredildiği, resmî bürokrasi içerisinde sayıldıkları ve hükûmet işlerinin yürütülmesinde muhatap kabul edildikleri görülmektedir. Yeni anlayış gereğince kaza yöneticilikleri ağalık veya âyanlık yerine müdürlük haline dönüştürüldü. Buralara yine eski hanedan mensupları tayin edildi. İsmail Rahmi Paşa, Tanzimat’ı uygulayabileceğine inandığı kaimmakam ve müdürler ile ilgili atama teklifini 16 Ocak 1848 tarihli bir yazı ile merkeze takdim etti. Hükûmet tarafından bu görevlendirmeler uygun bulunarak onaylandı.[7] Buna göre Hacı Aliağazade Mehmed Ağa, Çamaş ve Aybastı kazalarına müdür olarak atandı. (Hacı Aliağazade Mehmed Ağa, Mebus İsmail Çamaş'ın dedesidir.) Mehmed Ağa, Osmanlı Arşiv belgelerinden anlaşıldığı kadarıyla zaten yakın yetkilerle elli yılı aşkın süredir "bölge hanedanı" ve "ayan" unvanları ile bu görevini sürdürüyordu, bundan sonra da aynı görevi kaza müdürü unvanı ile devam ettirdi. Bunun yanında Mehmed Ağa'nın kardeşi Hacı Aliağazade Hasan Ağa'nın unvanı ise Osmanlı Arşiv belgelerinde Çamaş ve Bolaman kazaları ahali vekili olarak geçmekteydi. Daha sonra ailenin fertlerinden Hacı Aliağazade Abdullah Bey ve Hacı Aliağazade Osman Ağa'nın unvanları Çamaş kazası aşar mültezimi olarak geçmektedir. (Osmanlı Arşiv belgesinde "Hacı Aliağazade Abdullah Bey ve Hacı Aliağazade Osman Ağa, Çamaş kazası ve bağlı on iki karyenin aşairidir." şeklinde bir ibare yer almaktadır.) Bu kişilerden Abdullah Bey, Hacı Aliağazade Hacı Mustafa Ağa'nın oğlu Hacı Aliağazade Mebus İsmail Bey'in kardeşidir. Hacı Aliağazade Osman Ağa ise Hacı Mustafa Ağa'nın kardeşi Hacı Aliağazade Ali Ağa'nın oğludur.[8]

Kaynakça

  1. ^ Hüseyin Kâzım Kadri. Meşrutiyetten Cumhuriyete Hatıralarım. İstanbul: Dergâh Yayınları. 
  2. ^ BOA., DH.MKT., 2326/51
  3. ^ Trabzon Vilayet-i Salnamesi, (1322) Vilayet Matbaası, Trabzon.
  4. ^ Sıtkı Çebi, Milli Mücadelede Ordu, 1993, S.27
  5. ^ Dursun Mehmet Balaban, 1914 Yılından Cumhuriyetin İlanına Kadar Ordu Ve Çevresinde İz Bırakanlar, Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tarih Bölümü, Bitirme Tezi, s.25
  6. ^ Mahmut Goloğlu, Erzurum Kongresi, Ankara, 1968, s. 170
  7. ^ Abdullah Saydam (2005). "The Administrative Structure of Trabzon and the Necessity of Modernization, 1793–1851". OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi). 
  8. ^ Çamaş Ailesi Tarihi ve Secere. Haydar Cumhur Kızılkaya. 2009.