Öğrenilen geçmiş zaman, Türkçede fiil sonuna "-miş" ekinin ses uyumlarına uyacak şekilde (-miş, -mış, -muş veya -müş hâliyle) eklenmesi ile oluşturulan geçmiş zaman yapısı. Ayrıca rivayet geçmiş zaman, duyulan geçmiş zaman ve miş'li geçmiş zaman olarak da bilinir. Standart bir olumlu basit cümle kuruluşu şu şekildedir:
Ben gelmişim. |
Biz gelmişiz.
|
Sen gelmişsin. |
Siz gelmişsiniz.
|
O gelmiş. |
Onlar gelmişler.
|
Görevleri
-miş'li geçmiş zaman, Türkçede başlıca olarak iki amaçla kullanılır. İlk olarak geçmişte gerçekleşmiş ancak başka bir kaynaktan öğrenilmiş (şahsen şahit olunmamış) bir olaydan veya durumdan bahsederken kullanılır:
- Dün bir İtalyan gemisi batmış.
- Bu topraklarda büyük bir Kelt ülkesi varmış.
Kendi kendine sonradan fark edilen veya keşfedilen durumlar için kullanılır:
- Neredeyse bir saat boyunca koşmuşum.
- Elektrikler kesilince buzdolabındaki tüm yiyecekler bozulmuş.
- Bu yemekler çok güzel olmuş, elinize sağlık. (Yemekler yeni pişirildiğinde de lezzetlidir ancak kişi bu durumu yemekleri yerken keşfetmiştir.)
- Hava da ne kadar soğukmuş. (Kişi bina içerisindeyken dışarıdaki havanın soğuk olduğundan habersizdir.)
Bildirme eki "-dir" ile kullanımı
Öğrenilen geçmiş zaman kipi, "-dir" bildirme eki birlikte kullanıldığında "d" ünsüzü sertleşerek "t"ye dönüşür (-miştir). Eylem bu hâldeyken belirleme, saptama ve resmî veya ciddi açıklamalarda; olasılık ve tahmin belirtmede; geçmişte sürekli yaşanan bir olayı veya bir durumu belirtmede kullanılır:
- Annem eve ulaşmış. (Bir kaynaktan öğrenilmiş, kesinlik arz ediyor.)
- Annem eve ulaşmıştır. (İhtimal)
- Türkiye ekonomisinin büyümesi geçtiğimiz çeyrekte %5 olarak gerçekleşmiştir. (Saptama veya resmî açıklama)
-miş eki Türkçede sıfat-fiil eki olarak da kulanılır ancak bu ekin kullanıldığı cümleler öğrenilen geçmiş zaman kipinde olmayabilirler:
- Yeni yıkanmış kıyafetlerinle çamurda oynama. (sıfat-fiil)
- Yolun sonundaki maviye boyanmış ev bizimkisi(dir). (sıfat-fiil)
Olumsuz hâli
Öğrenilen geçmiş zamanın olumsuz hâli fiil cümlelerinde -miş ekinden önce -me olumsuzluk eki eklenerek yapılır:
- Evde hiç sarımsak kalmamış.
- Dünkü zincirleme kazada kimse ölmemiş. (Eğer cümle olumlu olsaydı ölmek eyleminden sonra "-müş" eki kullanılırdı.)
İsim cümlelerinde "değil" koşacı ile oluşturulur:
- Hava sandığımız kadar da soğuk değilmiş.
Var-yok kelimelerinin ek-fiil çekimi
Kişi
|
olumlu
|
olumlu-soru
|
olumsuz
|
olumsuz-soru
|
1. Tekil Kişi (Ben)
|
var-mışım
|
var mıymışım?
|
yok-muşum
|
yok muymuşum?
|
2. Tekil Kişi (Sen)
|
var-mışsın
|
var mıymışsın?
|
yok-muşsun
|
yok muymuşsun?
|
3. Tekil Kişi (O)
|
varmış
|
var mıymış?
|
yokmuş
|
yok muymuş?
|
1. Çoğul Kişi (Biz)
|
var-mışız
|
var mıymışız?
|
yok-muşuz
|
yok muymuşuz?
|
2. Çoğul Kişi (Siz)
|
var-mışsınız
|
var mıymışsınız?
|
yok-muşsunuz
|
yok muymuşsunuz?
|
3. Çoğul Kişi (Onlar)
|
var-mışlar
|
var mıymışlar?
|
yok-muşlar
|
yok muymuşlar?
|
Şart
Kişi
|
olumlu
|
olumsuz
|
1. Tekil Kişi (Ben)
|
var-sam
|
yok-sam
|
2. Tekil Kişi (Sen)
|
var-san
|
yok-san
|
3. Tekil Kişi (O)
|
varsa
|
yoksa
|
1. Çoğul Kişi (Biz)
|
var-sak
|
yok-sak
|
2. Çoğul Kişi (Siz)
|
var-sanız
|
yok-sanız
|
3. Çoğul Kişi (Onlar)
|
var-salar
|
yok-salar
|
Kaynakça
|
---|
Basit zamanlar | |
---|
Bileşik zamanlar |
Bilinen geçmiş zamanın ... | |
---|
Öğrenilen geçmiş zamanın ... | |
---|
Şimdiki zamanın ... | |
---|
Geniş zamanın ... | |
---|
|
Gelecek zamanın ... | |
---|
Dilek-şart kipinin ... | |
---|
İstek kipinin ... | |
---|
Gereklilik kipinin ... | |
---|
| |
---|