Crkva sv. Vasilija Ostroškog u Blagaju, nalazi se na području opštine Mostar, Bosna i Hercegovina. Pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi i eparhiji zahumsko-hercegovačkoj i primorskoj.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 27. maja do 3. juna 2008. godine, donijela je odluku da se crkva sa pokretnim naslijeđem koje čini 15 ikona proglasi za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1] Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo i Tina Wik.
Historija
Prvi indirektni pisani izvori o Blagaju, kao jednom od gradova Huma, potječu iz Spisa o narodima bizantijskog cara i pisca Konstantina Porfirogenita, u kojima se spominju dva grada - Bona i Hum. U Blagaju je rezidirao humski knez Miroslav, u čije vrijeme se gradi Crkva sv. Kozme i Damjana. Podaci o gradnji crkve nalaze se na Blagajskoj ploča sa natpisom na bosanskoj ćirilici, koja je 1912. godine pronađena u blizini ruševina starog dvorca Bišća i lokaliteta Vrači. Ploča se danas nalazi u Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine.
Crkva je izgrađena u eklektičkom stilu, prilozima vjernika, u austrougarskom periodu, od 1892. do 1893. godine. U unutrašnjosti crkve se nalazi ploča, dimenzija 80 x 100 cm sa natpisom koji govori o gradnji. Zvonik crkve je sagrađen 1934. godine. Parohijska kuća izgrađena je krajem XIX i početkom XX vijeka.
Ikonostas crkve je postavljen 1893. godine. Na njemu je bilo predstavljeno dvadeset svetitelja – rađenih tehnikom ulje na platnu. Carske dveri su također bile oslikane. Ikonostas je bio u upotrebi do rata 1992-1996 godine, kada je pokretno blago crkve uništeno.
Tokom čišćenja, izvršenog u decembru 2008. godine, uklonjeno je samoniklo rastinje i nanos zemlje iz unutrašnjosti crkve. Tom prilikom su otkrivene kamene podne ploče.[2]
Obnova ove crkve počela je 2011. godine, a najveću pomoć u obnovi dali su Veleposlanstvo SAD u BiH, Ministarstvo za izbjegle i raseljene osobe FBiH, Ministarstvo za izbjegle BiH, ali i vjernici pojedinačnim prilozima[3]
Opis
Prema konceptu prostorne organizacije crkva pripada jednobrodnim crkvama, sa pripratom, naosom i oltarskim prostorom. Dimenzije iznose oko 9,00 x 16,75 m. Apsida zasvedena polukalotom, na istočnoj strani, u osnovi je izvedena kao polukružna.
Zidovi crkve su izvedeni od kamena, debljine oko 80 cm. Ugaoni kamenovi, postavljeni na sučeljavanju vanjskih zidova su pravilno klesani i ostavljeni vidljivi na fasadi. Na isti način je naglašen i prvi red kamena u zidu crkve koji formira postament. Zidovi su završeni jednostavno profilisanim vijencem.
Zvonik, na zapadnom pročelju, je građen od pravilno klesanog kamena sa cementnim fugama. Konstrukcija zvonika je oslonjena na četiri masivna stuba, od kojih su dva «utopljena» u konstrukciju zida (sistem tetrapilona). Stubovi su dimenzija 104 x 100 cm, odnosno 74 x 100 cm (stubovi uz zid crkve). Baze i kapiteli stubova su izvedeni sa profilacijama. Stubovi su međusobno povezani polukružno izvedenim, profilisanim lukovima. Lukovi su istaknuti u odnosu na ravan zida. Stubovi nose konstrukciju krstatog svoda. Na svodu su primjetni tragovi nebo plave boje sa zlatno bojenim zvjezdicama. Zlatno bojene zvjezdice se javljaju sa unutrašnje strane lukova. Na luku iznad ulaza u crkvu primjetni su tragovi zlatne boje. Između luka ulaza i svoda vidjiva su tri zlatno i crveno bojena krsta.
Zvonik u funkcionalnom smislu ima prizemlje i tri etaže. U prizemnoj etaži zvonika izvedena su tri polukružno završena otvora širine oko 1,65 m. Kroz ove otvore se pristupa u prostor crkve. Prizemlje zvonika je jednostavnom trakom izvedenom od maltera, visine oko 40 cm, izdvojeno od ostatka tijela zvonika. Prozorski otvori na zvoniku su postavljeni u tri horizontalna pojasa koja odgovaraju spratovima zvonika.
Godine 1984. godine izvršeno je inventarizaciju pokretnog naslijeđa u crkvi. U časopisu Hercegovina prezentirala je 15 inventarisanih ikona. Hronološki raspon nastanka ove zbirke kreće se od XV/XVI do druge polovine XIX vijeka. Kako su sve ikone bile oštećene (oštećenje bojenog sloja i crvotočina), nakon njihove inventarizacije izvršeni su konzervatorsko-restauratorski radovi.
Literatura
- Ivanka Ribarević-Nikolić - Ikone pravoslavne crkve u Blagaju kod Mostara, Hercegovina, broj 4, Mostar, 1984, 201-216.
- Svetlana Rakić - Ikone Bosne i Hercegovine 16-19 vijek, Beograd, 1998.
Reference
Vanjske veze
