Manastir Gradište pripada Mitropoliji crnogorsko-primorskoj Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se u Buljarici, udaljen tri kilometra od Petrovca, na jednom malom uzvišenju iznad magistralnog puta koji vodi u Bar.[1]
Prošlost manastira
Po narodnom predanju manastir Gradište je podignut u 11. veku na ostacima stare antičke građevine. Prvo pominjanje manastira je u 14. veku, u Povelji kralja Milutina iz 1305. godine, kojom se potvrđuje da ga je njegova majka, kraljica Jelena darivala manastiru Bogorodice Ratačke. U drugoj povelji, pisanoj u Kotoru 1310. godine, piše da kralj Milutin prilaže manastiru imanje.
Od nastanka manastir je više puta bio napadan i paljen, a najsuroviju odmazdu je doživeo 1785. godine od strane Turaka, na čelu sa Mahmud-pašom Bušatlijom. Zbog toga je bio opasan jakim zidom sa visokom kulom i puškarnicama, da bi se mogao odbraniti od turskih upada. Zid i kula su srušeni, ali njihovi temelji su očuvani do danas.
U Drugom svetskom ratu opljačkali su ga i spalili Italijani. Prilikom zemljotresa koji je pogodio Crnu Goru u aprilu 1979. godine bili su porušeni krovovi i zidovi manastirskih crkava.
Manastirski kompleks
Manastirski kompleks čine tri hrama i konak. Glavni hram je posvećen Svetom Nikoli. Na istom platou je drugi posvećen Svetom Savi, koji dominira manastirskim kompleksom i treći hram posvećen Uspenju Presvete Bogorodice, nalazi se na višem platou i oko njega je aktivno seosko groblje.
- Crkva Svetog Nikole je glavna manastirska crkva, živopisana je motivima iz Starog i Novog zaveta, kao i figurama dinastije Nemanjića, nastale 1620. godine za vreme vladike Ruvima, kao rad slikara Strahinje iz Budimlja. Ikonostas u crkvi je oslikao i rezbario Vasilije Rafailović. Na centralnom platou, pored crkve Svetog Nikole, nalazi se zgrada manastirskog konaka koja je sredinom 19. veka dobila današnji izgled.
- Crkva Svetog Save je podignuta 1864. godine. Ikonostas je oslikao Nikolas Aspioti, sa Krfa.
- Crkva Uspenja Presvete Bogorodice se nalazi iznad predhodna dva hrama, izvan manastirskog okruženja i njenu glavnu vrednost čine freske kojim je oslikana.
Ikonostas crkve Svetog Nikole
Prema natpisu na jednoj od prestonih ikona, autor ikonostasa je zograf Vasilije Rafailović, kao jedan od predstavnika čuvene bokokotorske slikarske škole Rafailović-Dimitrijević iz Risna. On je 1795. godine oslikao i rezbario je ikonostasnu pregradu u crkvi Svetog Nikole.[2]
To što ovaj ikonostas čini neobičnim je ikona Svetog Hristofora, koji ima magareću glavu, kao retko ikonografsko rešenje. Ova jedinstvena ikona okružena je sa dvanaest kvadratnih polja u kojima su predstavljeni apostoli. U donjem delu ikone predstavljeni su likovi šest stojećih figura svetitelja. U istom ikonostasnom redu do ove ikone nalazi se ikona sa likom Svetog Nikole. Iznad prestonih ikona drugu zonu ikonostasa čini friz apostola sa Deizinom kompozicijom u sredini.
Takav prikaz svetitelja ima utemeljenje u legendi koja govori o njemu kao mladiću obdarenom nesvakidašnjom lepotom. Nije se mogao odbraniti, posebno od devojaka, pa je molio Gospoda da mu naruži lice. Molba je bila uslišena, pa mu je glava dobila pseće-magareći izgled.[3]
Ikonostas je još po nečemu svojstven, a to je da pored centalnih, carskih dveri postoje samo jedna bočna vrata i to ona sa leve strane.
Manastir Gradište se nalazi na spisku zaštićenih kulturno-istorijskih spomenika republike Crne Gore.
Povezano
Izvori
Vanjske veze
