Svojim tekstovima je razbio neke od najvećih mitova: kosovski mit, otkrivajući da Vuk Branković nije izdao i nazivajući Lazara ispravno knez a ne car, te crnogorski, o tome da Crna Gora nikada nije plaćala danak Turcima, dokazujući da je ona bila pod turskom vlašću od početka 16. do kraja 17. veka.[1]
Ruvarac je dokazao da se narodnoj tradiciji ne može verovati. Pokazao je da su srpske epske pesme zapravo bajke u kojima je oko starih mitova, često iz indoevropskog nasleđa, došlo do grupisanja određenih ličnosti i motiva.[3] Napustio je epsku poeziju kao istorijski izvor, a za žitija je pisao da nemaju nikakvih razumnih istorijskih podataka.[1] Ruvarac je pokazao da dobar deo pesama kosovskog ciklusa, koji govori o vremenu Nemanjića, uopšte nisu narodne pesme, već su nastale u Crkvi i deo su crkvenih propovedi.[4]
Biografija
Glavno mi je da kažem istinu ili ono što držim za istinu.[5]
Jovan Ruvarac je osnovnu školu završio u Starom Slankamenu i Starim Banovcima, a gimaziju u Sremskim Karlovcima i Beču. U Beču je studirao pravo i bavio se historijom. Karlovačku bogosloviju je završio 1859. Tu je počeo i da radi. Godine 1861. se zamonašio i uzeo ime Ilarion, po kojemu će ostati prepoznatljiv. U manastiru Grgeteg postao je arhimandrit, pa rektor Karlovačke bogoslovije.
Njegova naobrazba i kritičko prosuđivanje definira ga prvim obrazovanim srpskim historičarem. Njegovo pero bilo je oštro i kritično, pa je zato često upadao u neprilike i duge polemike. Ruvarac se obračunavao sa starijom srpskom historiografijom koja je izvođena pretežno na tradiciji i epskoj narodnoj pjesmi. Godine 1869. Ruvarac je postao član Srpskog učenog društva, a 1888. Srpske kraljevske akademije.
Ruvarac se bavio i srednjovjekovnom bosanskom historijom, gdje je kroz nekoliko radova dao značajan doprinos razumijevanju dinastije Kotromanića, naročito vremena bana Tvrtka I Kotromanića, te o pravoslavlju u Bosni i Hercegovini (Banovanje Tvrtka bana 1353. do 1377, 1894; Dvije bosanske kraljice, 1893; Nešto o Bosni dabarskoj i dabro-bosanskoj episkopiji i o srpskim manastirima u Bosni, 1878; O humskim episkopima i hercegovačkim metropolitima do godine 1766, 1901).
Dela
Osmotrenije Istoriji cerkovnija: v Patrijaršeskom klirikalnom učilišti Karlovačkom (1869)
O prvim godinama Dušanova kraljevanja: u hronološkom pogledu (1872)
O carostavniku ili carostavnim knjigama, s pogledom na važnost njihovu za srpsku povesnicu (1873)
A kad pozni potomak hoće da piše o starim danima, junacima i istorijskim licima i događajima, […] , taj treba da raspolaže dobrom građom, dobrim materijalom; a dobra građa za povesnu zgradu nalazi se samo u spisima, pismima i zapisima koji potiču od samih lica, kojih se povest hoće da predstavi, ili od njihovih suvremenika ili bar od bliskih suvečnih ljudi, koji su kadri saznati i napisati istinu — a ne u pričama i skaskama, koje u ustima naroda živu i s kolena na koleno se predaju, kite izvrću i kvare. I pokraj one dobre građe treba da povesnik staroga vremena ima zdrav um i naukom i drugim iskustvom izvežban razum, da može i u onoj dobroj građi raspoznati i razlučiti čisto zlato od ljudske primese.[3]
Literatura
Sima Ćirković, Studija Ilariona Ruvarca ‘O knezu Lazaru’, “Boj na Kosovu, starija i novija saznanja”, Beograd 1992, 9-15.
Branislav Đurđev, Ruvarac danas, Letopis Matice srpske 431/6, Novi Sad 1983, 980-991.
B. Marinković, Ilarion Ruvarac i njegovo delo povodom 140-godišnjice rođenja (1832-1972), Istraživanja 2, Novi Sad 1973, 453-505.
