Banka na Obali, bivši Objekat Filijale austrougarske banke, nalazi se na desnoj obali rijeke Miljacke, u neposrednoj blizini Drvenija mosta, u Sarajevu Sarajevu, BiH. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 1. do 4. decembra 2009. godine, donijela je odluku da se zgrada, proglasi za nacionalni spomenik BiH.[1] Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajuća),.
Historija
Na početku austrougarske vlasti u Bosnu i Hercegovinu 1878. godine, izgrađeni su i otvoreni neki centri vojne i administrativne uprave, znatan broj školskih, zdravstvenih, privrednih i naročito sakralnih objekata. To je bilo vrijeme primjene historijskih stilova, tako da je najveći broj javnih objekata projektovan i građen u stilu neorenesanse, neoromanike, neogotike, neobizantijskog ili pseudomaurskog stila.
Naziv ecesija nastao je u Beču s kraja 19. stoljeća pod uticajem internacionalnog pokreta u umjetnosti. Tadašnji arhitekti pratili su moderna zbivanja, i secesija je relativno brzo prihvaćena. Do pojave stilskih elemenata secesije u arhitekturi u Bosni i Hercegovini 1898. godine, proteklo je punih dvadeset godina. Arhitektura Bosne i Hercegovine ušla je u novu fazu umjetničkog uticaja na ovim prostorima, ali nije uticala da se u potpunosti odbace tradicionalni stilovi, prvenstveno u izgradnji sakralnih i javnih objekata.
U početku je secesija imala formalni pristup, gdje se vanjskim efektima nastojao stvoriti arhitektonski utisak blizak secesiji, uz primjenu raznih ukrasnih elemenata. Na putu ka modernoj arhitekturi, u daljnjoj fazi, doći će i do primjene geometrijskih elemenata[2].
Objekat Banke na Obali prema projektu arhitekte Rudolfa Teniesa je sagrađen 1913. godine.[3] Lokacija za banku je izabrana iz tog razloga što je ovaj prostor zahvaljujući blizini doma oficira, oficirske kasarne i mosta, bio izuzetno prometan, kao i danas. Spratnost objekta uslovio je Građevinski red. Na desnoj obali Miljacke bilo je dozvoljeno građenje samo dvospratnih kuća na potezu od Vijećnice do mosta Drvenija, a od Drvenije do Skenderije mosta mogle su se podizati jedino niske jednospratne kuće, i to sa dvorištem prema rijeci.
Od izgradnje, namjena zgrade nije mijenjana. U periodu kada je izgrađen objekat u njemu je bila smještena Filijala austrougarske banke. Poslije Drugog svjetskog rata u njoj je bila smještena Investiciona banka, a danas je sjedište „BOR banke”.
Opis
Zgrada je pravougaona, dimenzija 43,15 x 21,30 metara. Spratnost objekta je podrum, prizemlje, dva sprata i potkrovlje.
Ulaz se nalazi sa južne strane gdje su izvedena tri portala od kovanog željeza, i predstavljaju najljepši primjer secesije u ovom objektu. Centralni dvokrilni portal se koristi kao glavni ulaz.[4]
Iznad sva tri portala kao tjemeni (zaglavni) kamenovi predstavljeni su portreti-likovi s etničkim obilježjima. Snažnih su volumena, usklađeni sa arhitekturalnom snagom zdanja, pri čemu je skulptor sačuvao plastični i psihološki integritet lika-portreta. Središnji lik predstavlja glavu bosanskog seljaka s turbanom, a druga dva bi mogli biti personifikacija austrijske i ugarske populacije. Kao da su ta tri lika simbolična predstava od zvanične politike zagovaranog trijalizma - aktuelnog pitanja pod kraj austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini.
Iznad ulaznih portala izvedena su četiri prislonjena kolosalna stuba. Stubovi su postavljeni na baze sa kapitelima, arhitravom i frizom od medaljona i floralnih motiva, te nose duboki timpanon sa skulpturama i grbom u sredini.
Posebnu karakteristiku pročelja predstavljaju veliki prozori smješteni između stupova, i tri balkona s plitkim erkerima i krupnim floralnim ukrasima koji se nalaze na nivou drugog sprata.
U gornjim zonama južne fasade skulpturalni sadržaji su na parapetima u obliku medaljona, vijenca i friza iznad arhitrava, gdje se prepoznaje bujna vegatabilna i široka plastična dekoracije. Skulpture u timpanonu imaju secesijske odlike.
Ostale tri fasade su skromnije izrade, sa ukrasima u vidu medaljona i floralnih motiva.
Ljepota i monumentalnost nekadašnje zgrade Austrougarske banke u Sarajevu, bila je okrunjena skulpturalnom grupom na vrhu.[5] Prilikom obnove pokrivača kupole početkom XXI vijeka, skulpturalna grupa je uklonjena i devastirana.
Objekat se nalazi u stabilnom konstruktivnom stanju.
Literatura
Alija Bejtić -Ulice i trgovi Sarajeva. Sarajevo: Muzej grada Sarajeva 1973. godine
Nedžad Kurto - Sarajevo 1492-1992, Oko, Sarajevo.
I. Krzović -Arhitektura secesije u Bosni i Hercegovini“, Kulturno naslijeđe, Sarajevo
Jela Božić, -Arhitekt Josip pl. Vancaš, Značaj i doprinos arhitekturi Sarajeva u periodu austrougarske uprave, doktorska disertacija, Sarajevo, 1989.
