Rembrantova slika Čas anatomije dr Nikolasa Tulpa prikazuje autopsiju
Autopsija ili nekropsija je seciranje i ispitivanje leša radi određivanja uzroka smrti ili zbog saznanja o razvoju bolesti. Od srednjeg veka autopsija daje veliki doprinos razvoju nauke. Osim što otkriva uzroke smrti, autopsija je ključna za obrazovanje studenata medicine, razumevanje novih bolesti kao i za napredak medicinske nauke.
Forenzička autopsija
Forenzička autopsija se koristi za određivanje uzroka smrti. Forenzika uključuje primenu nauke da bi se odgovorilo na pitanja od interesa za pravni sistem. U zakonskom sistemu Sjedinjenih Država, smrti se klasifikuju u pet kategorija:
Nakon detaljnog ispitivanja svih dokaza, medicinski istražitelj svrstava smrt u jednu od ovih pet kategorija.
Klinička autopsija
Kliničke autopsije služe za dve glavne svrhe. One se sprovode da bi se stekao uvid u patološke procese, i kako bi se utvrdili faktori koji su doprineli smrti pacijenta. Važnije, autopsije se sprovode da bi se osigurao standard nege u bolnicama. Autopsije mogu da daju smernice kako da se izbegnu smrti pacijenata u budućnosti.
Izvršenje autopsije
Pouzdano utvrđivanje porijekla i uzroka smrti moguće je isključivo na osnovu autopsije. Zakonske odredbe o vršenju autopsije nalaze se u Zakonu o zdravstvenoj zaštiti (ZZZ), u članu 222, i u Zakoniku o krivičnom postupku (ZKP), u članovima od 136 do 140.
Prema članu 222 ZZZ autopsija mora obavezno da se izvrši na zahtjev ljekara koji je liječio umrlo lice, kao i na zahtjev doktora medicine određenog za utvrđivanje uzroka smrti od strane nadležnog organa opštine, odnosno grada (tzv. ljekara mrtvozorca). Zakonom je takođe predviđeno obavezno vršenje autopsije u slučajevima kada smrt nastupi u toku dijagnostičkog ili terapeutskog postupka. U ovim situacijama autopsija je veoma značajna za utvrđivanje činjenice da li je nastali smrtni ishod u bilo kakvoj uzročno-posljedičnoj vezi sa primijenjenim medicinskim dijagnostičkim i terapijskim mjerama, a na šta se često prvo posumnja, naročito od strane članova porodice umrle osobe.
Prema članu 222 ZZZ piše da se autopsija obavezno vrši na zahtjev nadležnog suda, a u članu 136 ZKP regulisano je da se prijegled i autopsija leša vrše u slučajevima kad je očigledno ili postoji sumnja da je smrt određenog lica neposredna ili posredna posljedica krivičnog djela ili je u vezi sa krivičnim djelom. Ovo su upravo situacije kada se vrši tzv. sudskomedicinska autopsija koja predstavlja jedan od vidova sudskomedicinskog vještačenja i shodno zakonskim odredbama njeno vršenje određuje organ koji vodi postupak.
U stavu 2 člana 136 ZKP predviđeno je da prije preduzimanja pregleda i autopsije leša, a naročito radi procjene da li postoji sumnja da je smrt određenog lica posljedica krivičnog djela, organ koji vodi postupak može zatražiti stručno mišljenje ljekara koji je izvršio neposredan pregled umrlog lica radi utvrđivanja uzroka i vremena smrti. S druge strane, prema članu 220 ZZZ ljekar koji pregleda umrlog i konstatuje smrt dužan je da bez odlaganja o smrtnom slučaju obavijesti nadležni organ unutrašnjih poslova kada:
- nije u mogućnosti da pouzdano utvrdi identitet leša;
- pregledom umrlog lica utvrdi povrede ili na drugi način posumnja u nasilnu smrt;
- na osnovu raspoloživih medicinskih činjenica nije moguće utvrditi uzrok smrti (najčešće zbog nepostojanja medicinske dokumentacije o nekom oboljenju koje je moglo biti uzrok prirodne smrti).
Uža rodbina umrlog lica ima pravo da na lični zahtjev traži vršenje sudskomedicinske obdukcije, ali NEZakonske odredbe o vršenju obdukcije nalaze se u Zakonu o zdravstvenoj zaštiti (ZZZ), u članu 222, i u Zakoniku o krivičnom postupku (ZKP), u članovima od 136 do 140.
