Prva istarska brigada
Osnivanje	1. april 1944. Mesto formiranja: Istra
Formacija	3 bataljona desetina za vezu prateća četa
Jačina	683 borca
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Završne operacije JA
Odlikovanja	Orden narodnog oslobođenja
Komandanti
Komandant	Vitomir Širola

Prva istarska narodnooslobodilačka brigada „Vladimir Gortan“ formirana je 10. aprila 1944. naredbom Operativnog štaba za Istru, a postrojena na Učki još 1. aprila 1944. godine. U sastavu brigade nalazila su se tri bataljona. U trenutku osnivanja, imala je 683 borca. U sastav brigade ušao je i italijanski bataljon „Pino Budicin“. Od 29. avgusta 1944. godine, ušla je u sastav novoformirane 43. istarske divizije NOVJ.

Prva brigada pod tim imenom bila je prvi put formirana 24. septembra 1943. godine, nakon kapitulacije Italije i privremenog oslobođenja Istre od strane NOVJ. Ova brigada razbijena je i rasformirana tokom nemačke nemačke oktobarke ofanzive.

Komandant brigade bio je Vitomir Širola, a politički komesar Dragomir Benčić, obojica narodni heroji.

Brigada je vršila akcije na području cele Istre. Tokom juna 1944. godine, izvršila je napade na neprijateljske garnizone u Lupoglavu, Pićnu i Gračišću, Šumberu i Sv. Nedjelji, a dejstvovanjem u Labinštini, proširila je oslobođenu teritoriju.

Na temelju odluke o izvlačenju partizanskih jedinica iz Istre, noću 23/24. avgusta 1944, brigada je prešla prugu Rijeka–Trst i, formiranjem 43. istarske divizije, ušla u njen sastav.

Dejstvovala je na području Gorskog kotara, Istre, Slovenačkog primorja i Korduna. U završnim operacijama za oslobođenje Jugoslavije, vodila je borbe u pozadini na komunikaciji Senj–Ogulin–Generalski Stol, te u području Bosiljevo–Gomirje.

Početkom aprila 1945. godine, izbila je na komunikaciju Delnice–Lokve, a prema Istri je krenula 25. aprila iz Čabarske Police preko Ilirske Bistrice i Podgrada. U noći 29/30. aprila, uništila je nemački garnizon u Mrakovščini, a 6. maja predao joj se garnizon u Pazinu. Njezine jedinice su 8. maja 1945. svečano ušle u Pulu.

Prva istarska brigada je odlikovana Ordenom narodnog oslobodođenja i Ordenom narodnog oslobodođenja, a njezin italijanski bataljon „Pino Budicin“ Ordenom bratstva i jedinstva.

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• Kolar, Vladimir (1968). ISTARSKA SVITANJA (PRVA ISTARSKA NARODNOOSLOBODILAČKA BRIGADA »VLADIMIR GORTAN«). Beograd: Narodna armija. 
• Vojna enciklopedija (knjiga sedma). Beograd 1974. godina.
• Istarska enciklopedija, pristupljeno 19. februara 2012.