Nomina sacra (singular: nomen sacrum) significa "nomes sagrados" em latim e é uma referência à prática dos escribas cristãos de abreviar diversos nomes ou títulos divinos que aparecem com frequência na Bíblia, especialmente nos manuscritos gregos. Um nomem sacrum consiste de duas ou mais letras escolhidas da palavra original unidas por uma sobrelinha.
Metzger lista quinze nomina sacra encontrados nos papiros gregos, os nomes gregos de "Deus", "Senhor", "Jesus", "Cristo", "Filho", "Espírito", "David", "Cruz", "Mãe", "Pai", "Israel", "Salvador", "Homem", "Jerusalém" e "Céu"[1]. Estes nomina já são encontrados em praticamente todo os manuscritos gregos do século III e anteriores, com exceção de "Mãe", que só aparece no século IV[2].
Os nomina sacra também ocorrem de forma diferente em latim, copta, armênia, gótica, núbio antigo e nas línguas que utilizam o alfabeto cirílico.
Nomina sacra são consistentemente observados mesmo nos mais antigos textos cristãos ainda existentes, nos códice e nos papiros, o que implica que, quando eles foram escritos, por volta do século II, a prática já estava bem estabelecida. Porém, não se sabe exatamente quando o costume surgiu.
O sistema mais antigo de nomina sacra aparentemente consistia de apenas quatro ou cinco palavras, chamadas nomina divina: as versões gregas de "Jesus", "Cristo", "Senhor", "Deus" e, possivelmente, "Espírito". A prática rapidamente se expandiu para outras palavras consideradas sagradas[3].
No sistema que prevaleceu, a abreviação se deu por "contração", ou seja, a utilização de (pelo menos) a primeira e a última letra da palavra. Em uns poucos casos antigos aparece a prática da abreviação por "suspensão", no qual (pelo menos) as duas letras iniciais da palavra são utilizadas[a].
É evidente que o uso de nomina sacra eram um ato de reverência e não apenas um artifício puramente prático de economia de espaço, pois eram empregados mesmo quando abreviações bem estabelecidas de palavras muito mais frequentes, como "e", eram evitadas e o próprio nomen sacrum era escrito com generoso espaçamento. Além disto, os primeiros escribas geralmente distinguiam entre ocorrências sagradas e mundanas da mesma palavra, como "espírito" e "Espírito", e aplicavam os nomina sacra apenas nas sagradas (o que, por vezes, revelava com clareza uma escolha exegética); escribas posteriores geralmente abreviavam mecanicamente todas as ocorrências.
Estudiosos propuseram diversas teorias sobre a origem dos nomina sacra. Um paralelo óbvio que provavelmente serviu de inspiração era a prática judaica de escrever o nome de Deus como o tetragrama YHWH mesmo nas escrituras gregas. A cultura grega também já aplicava diversas formas de abreviar nomes próprios, embora nenhuma delas fosse idêntica aos nomina sacra. Inspiração para formas contraídas (usando a primeira e a última letras) também aparece no Apocalipse, onde Jesus fala de si próprio como o "princípio e o fim", "o primeiro e o último" e também como "o alfa e ômega"[4]. Os numerais gregos já foram sugeridos como a origem da sobrelinha que une todo o nomem sacrum, com a forma suspensa ΙΗ sendo apenas a forma ordinária de escrever "dezoito" por exemplo[5].
No caso nominativo (ou caso reto), a palavra aparece como sujeito ("Deus", "Senhor"). No caso genitivo (ou possessivo), indica-se a posse ("de Deus", "do Senhor").
Todos os nomina sacra e datas retiradas de "Text of the Earliest New Testament Greek Manuscripts" (1999), de Philip Comfort e David Barrett.
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 1 (P. Oxy. 2)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 4 (Suppl. Gr. 1120)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 5 (P. Oxy. 208 + 1781)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 9 (P. Oxy. 402)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 12 (P. Amherst. 3b)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 13 (P. Oxy. 657 + PSI 1292)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 15 (P. Oxy. 1008)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 16 (P. Oxy. 1009)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 17 (P. Oxy. 1078)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 18 (P. Oxy. 1079)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 20 (P. Oxy. 1171)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 22 (P. Oxy. 1228)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 24 (P. Oxy. 1230)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 27 (P. Oxy. 1395)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 28 (P. Oxy. 1596)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 29 (P. Oxy. 1597)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 30 (P. Oxy. 1598)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 32 (P. Rylands 5)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 35 (PSI 1)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 37 (P. Mich. Inv. 1570)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 38 (P. Mich. Inv. 1571)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 39 (P. Oxy. 1780)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 40 (P. Heidelberg G. 645)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 45 (P. Chester Beatty I)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 46 (P. Chester Beatty II + P. Mich. Inv. 6238)
ΠΝΑ ΠΝΙ ΠΝΣ ΥΙΥ ΥΙΝ ΥΙΣ ΥΝ ΣΤΡΕΣ ΣΤΡΝ ΣΤΡΩ ΣΤΡΟΣ ΣΤΡΟΥ ΕΣΤΡΟΝ ΕΣΤΡΑΙ
ΕΣΤΑΝ ΣΤΟΥ ΑΙΜΑ ΑΝΟΥ ΑΝΟΝ ΑΝΟΣ ΑΝΩΝ ΑΝΟΙΣ ΠΡΙ ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΙΥ
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 47 (P. Chester Beatty III)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 48 (PSI 1165)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 49 (P. Yale 415 + 531)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 50 (P. Yal 1543)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 53 (P. Mich. inv. 6652)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 64 (Gr. 17)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 65 (PSI XIV 1373)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 66 (P. Bodmer II + Inv. Nr. 4274/4298
ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΣ ΠΡΙ ΠΕΡ ΠΡΕΣ ΑΝΟΣ ΑΝΟΝ ΑΝΟΥ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΑΝΟΙΣ ΑΝΟΥΣ
ΣΡΩ ΣΡΟΝ ΣΡΟΥ ΣΡΘΗ ΣΡΑΤΕ ΣΡΩΣΩ ΕΣΡΑΝ ΕΣΡΘΗ
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 69 (P. Oxy. 2383)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 70 (P. Oxy. 2384 + PSI Inv. CNR 419, 420)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 72 (P. Bodmer VII e VIII)
ΠΝΑ ΠΝΑΙ ΠΝΙ ΠΝΤΙ ΚΥ ΚΣ ΚΝ ΚΩ ΑΝΟΙ
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 75 (P. Bodmer XIV e XV)
ΠΝΑ ΠΝΣ ΠΝΙ ΠΝΟΣ ΠΝΤΑ ΠΝΑΣΙ ΠΝΑΤΩΝ ΠΡΣ ΠΗΡ ΠΡΑ ΠΡΙ ΠΡΟΣ ΠΡ
ΥΣ ΥΝ ΥΥ ΙΗΛ ΙΛΗΜ ΣΡΟΝ ΣΤΡΟΝ ΣΡΩΘΗΝΑΙ
ΑΝΟΣ ΑΝΟΝ ΑΝΟΥ ΑΝΟΙ ΑΝΩΝ ΑΝΩ ΑΝΟΥΣ ΑΝΟΙΣ ΑΝΕ
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 78 (P. Oxy 2684)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 90 (P. Oxy 3523)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 91 (P. Mil. Vogl. Inv. 1224 + P. Macquarie Inv. 360)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 92 (P. Narmuthis 69.39a + 69.229a)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 100 (P. Oxy 4449)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 101 (P. Oxy 4401)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 106 (P. Oxy 4445)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 108 (P. Oxy 4447)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 110 (P. Oxy. 4494)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 111 (P. Oxy 4495)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 113 (P. Oxy. 4497)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 114 (P. Oxy. 4498)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 115 (P. Oxy. 4499)
P {\displaystyle {\mathfrak {P}}} 121 (P. Oxy. 4805)
Lokasi Pengunjung: 3.15.1.80