Akcja filmu rozgrywa się w pierwszych miesiącach II wojny światowej w ZSRR, tj. od niemieckiego ataku w czerwcu 1941 roku do radzieckiej kontrofensywy pod Moskwą w zimie 1941-1942. Rezerwista politruk Iwan Sincow zostaje wysłany na front jako korespondent wojennej gazety. Jako zaangażowany reporter, pragnący być na pierwszej linii działań, na własną prośbę zostaje skierowany na najbardziej zagrożony odcinek frontu. W ten sposób staje się świadkiem oraz uczestnikiem wielkiego odwrotu Armii Czerwonej w 1941 roku, kilkakrotnie znajduje się w okrążeniu, spotyka partyzantów, bierze udział w kontrofensywie radzieckiej pod Moskwą. Nieraz przychodzi mu być pod ostrzałem, walczyć z bronią w ręku na pierwszej linii lub ukrywać się zarówno przed Niemcami jak i swoimi, do czego jest zmuszony po utracie dokumentów, pod groźbą oskarżenia o dezercję. Natrafia na różne, często skrajne postawy zachowań żołnierzy radzieckich – zarówno tchórzy, jak i bohaterów. W jego wojennych losach ogniskuje się los całej Armii Czerwonej pierwszych miesięcy wojny w ZSRR, który był losem – jak kilkakrotnie powtarza głos lektora zza kadru – „żywych i martwych”.
Znaczek poczty rosyjskiej z 2001 roku przedstawiający Anatolija Papanowa na tle kadru z filmu Żywi i martwi.
W filmie brak jest ścieżki dźwiękowej, tj. nie posiada żadnej oprawy muzycznej.
Film był jedną z ważniejszych ról w karierze Anatolija Papanowa (Nagroda Państwowa RFSRR[3]). Sugestywnie zagrana rola gen. Sierpilina, inspirowana sylwetką płk. Siemiona Kutiepowa poległego w lipcu 1941 roku podczas obrony Mohylewa, przyniosła mu zarówno uznanie krytyki jak i publiczności[4]. Sam Simonow – autor pierwowzoru literackiego – wyznał po latach, że pisząc ostatnią część swojej trylogii – Ostatnie lato, wydanej w 1971 roku, w opisie sylwetki Sierpilina inspirował się rolą Papanowa w ekranizacji pierwszej części z 1964 roku[5].
Film był pierwszą znaczącą rolą w karierze Kiriłła Ławrowa[6]
Rostisław Jurieniew: Historia filmu radzieckiego. Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977, s. 228.
Zbigniew Pitera: Zbigniew Pitera: Nowy film radziecki. Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1967, s. 35-36.
Jelena Bauman, Rostisław Jurieniew: Mała encyklopedia kina radzieckiego. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1987. ISBN 83-221-0446-4. Brak numerów stron w książce
