PROFILPELAJAR.COM

Znicz – rodzaj ogniotrwałego naczynia wypełnionego woskiem, parafiną, stearyną lub podobną substancją, w którym zatopiony jest knot.

Znicze nagrobkowe zapalane są na grobach w celu upamiętnienia osób zmarłych oraz w miejscach czczących pamięć istotnych wydarzeń historycznych. Zwyczaj palenia zniczy wywodzi się z tradycji pogańskiego święta Dziadów^[1].

Pochodzenie nazwy

Słowo znicz pochodzi od litewskiego słowa žinys, które oznacza szeptuna, znachora, wieszcza^[2]. Samo słowo žinys wywodzi się od litewskiego žinoti (znać, wiedzieć, prasł. *znati)^[3]. Pierwszy raz w historii zostało odnotowane przez Daniela Kleina w 1653 roku w pierwszej gramatyce języka litewskiego „Grammatica Litvanica” jako żinys (łac. incantator, pol. czarownik)^[4]. O „ołtarzu Znicza” i „ogniu Znicza” pisali Teodor Narbutt, Józef Ignacy Kraszewski, Adam Tadeusz Naruszewicz, Aleksandr Afanasjew, Antoni Mierzyński. Jan Aleksander Karłowicz w swojej książce „O języku litewskim” tłumaczy:

Potrzeba z pewnej ofiary moralnej, aby pozbyć się przekonania, że Znicz, ów "wieczny ogień w zamku Świętoroga" tak często przez poetów opiewany, był rzeczywiście nazwą ognia ofiarnego. Z najnowszych badań okazuje się, że wyraz ten jest owocem nieporozumienia, że Długosz zapisał, iż "kapłan zwany Znicz (ale nie znicz) utrzymywał ogień wieczny", a późniejsi wzięli nazwę kapłana za nazwę ognia i powtarzali to kilkaset lat... aż dopiero dziś spostrzegliśmy się żeśmy w błędzie^[5].

Pierwszą wzmiankę o Zniczu jako kapłanie odnaleźć można w Rocznikach Jana Długosza^[6]. Nazwa „znicz” została świętemu ogniu przypisana omyłkowo już przez autora „Tractatus de duabus Sarmatiis...” w 1517 roku, Macieja z Miechowa, który przekręcił informację podaną przez Długosza. Twierdzenie, że Litwini i Żmudzini nazywali zniczem święty ogień, a nie kapłana pojawiło się następnie w książce Macieja Stryjkowskiego „Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i wszystkiej Rusi” w 1582 roku, a uprzednio w książce Alesksandra Gwagnina „Sarmatiae Europeae descriptio” z 1578 roku. Znicz stał się na wieki jednym ze znaków rozpoznawczych dawnej religii litewskiej wraz z innymi wymienionymi przez Miechowitę obiektami kultu, czyli „lasami, żmijami i wężami”. Do ugruntowania się tych wyobrażeń przyczynił się Adam Mickiewicz, pisząc w Konradzie Wallenrodzie „Jest wieczny ogień w zamku Swentoroga, ten ogień żywią pobożne kapłany”^[7].

Po wielokrotnym powtarzaniu błędu Macieja Miechowity, pojęcie znicza jako wiecznego i świętego ognia na trwałe zakorzeniło się w języku polskim.

Symbolika zniczy w Europie

W Rumunii zapalony na nagrobku ogień symbolizuje wsparcie dla zmarłego podczas jego wyprawy do zaświatów. W Niemczech wierzy się w to, że świeca zapalona w dniu śmierci odlicza czas konieczny do zaznania wiecznego spokoju przez duszę zmarłego. Dzieje się to w momencie wypalenia wkładu. Hiszpanie dbają o to, by przez 365 dni nie zgasł płomień na nagrobku zmarłego, aby mógł on bez przeszkód dotrzeć do zaświatów^[8].

Znicz nagrobkowy

Budowa

obudowa – dawniej gliniana, obecnie najczęściej szklana albo z ogniotrwałego tworzywa sztucznego
knot – kilku- bądź kilkunastomilimetrowej średnicy sznur zatopiony w wosku
metalowa blaszka – zwykle aluminiowa blaszka przymocowana do knota i zapewniająca jego stabilność podczas palenia; istnieją konstrukcje z cienkim drutem przymocowanym do owej blaszki i luźno owiniętym wokół knota, zapobiegającym jego przechylaniu
dekiel (opcjonalnie) – metalowa lub plastikowa przykrywka chroniąca płomień przed deszczem i wiatrem

Rodzaje zniczy nagrobnych – podział chronologiczny

historyczne – gliniana obudowa, bez dekla (dostępne na rynku jako znicze ceramiczne)
tradycyjne – szklana obudowa, bez dekla
współczesne – plastikowa bądź szklana obudowa, dekiel, opcjonalnie wymienny wkład
okazjonalne

Rodzaje zniczy nagrobnych – podział ze względu na budowę

szklane
plastikowe
wielokrotnego użytku (z wymiennym woskowym wkładem)
ceramiczne
metalowe
elektryczne (dają światło bez płomienia; nie stanowią zagrożenia pożarowego)

Zobacz też

Przypisy

↑ Dlaczego palimy znicze? – Bispol [online], www.bispol.pl [dostęp 2021-10-05] .
↑ Jan Aleksander Karłowicz: O języku litewskim. 1875, s. 243.
↑ О.С. Мельничук: Słownik etymologiczny języka ukraińskiego, Tom 7. Kijów: Naukowa Dumka, 1985, s. 572. ISBN 978-966-00-0816-8.
↑ Daniel Klein: Grammatica Litvanica. s. 45 (39). [dostęp 2018-05-13].
↑ Jan Aleksander Karłowicz: O języku litewskim. 1875, s. 193.
↑ Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska. 1900. [dostęp 2018-03-28].
↑ Radosław Okulicz-Kozaryn: Litwin wśród spadkobierców Króla-Ducha: twórczość Čiurlionisa wobec Młodej Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2007, s. 101. ISBN 83-232-1741-6.
↑ RedakcjaR. Candelle.pl RedakcjaR., Co symbolizuje znicz na cmentarzu? [online], Candelle.pl, 5 września 2022 [dostęp 2022-09-25] (pol.).