PROFILPELAJAR.COM

Zawilec
	; Zawilec wieńcowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	zawilec
	Nazwa systematyczna
	Anemone L.; Sp. Pl. 1 Mai 1753 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Anemone coronaria L.
Synonimy
	Abelemis Raf. ex Britton; Anemanthus Fourr.; Flammara Hill; Hartiana Raf.; Pulsatilloides (DC.) Starod.;
	Abelemis Raf. ex Britton; Anemanthus Fourr.; Flammara Hill; Hartiana Raf.; Pulsatilloides (DC.) Starod.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Zawilec (Anemone L.) – rodzaj roślin z rodziny jaskrowatych. Jego klasyfikacja jest problematyczna i w zależności od ujęcia obejmuje ok. 64 gatunki^[4] lub ok. 150^[5]^[6]^[7] gatunków. Niezależnie od ujęcia systematycznego rodzaj jest szeroko rozprzestrzeniony niemal na całym świecie, głównie w strefie klimatu chłodnego i arktycznego półkuli północnej^[7]^[4], w strefie międzyzwrotnikowej na obszarach górskich. Rośliny te zasiedlają różne siedliska – lasy, zarośla, łąki górskie i suche murawy^[5]. W wąskim ujęciu systematycznym rodzaj ten nie ma przedstawicieli we florze Polski (poza uprawianym zawilcem wieńcowym). W szerszym, tradycyjnym, obejmuje cztery gatunki dziko rosnące w Polsce: zawilec gajowy A. nemorosa, narcyzowy A. narcissiflora, wielkokwiatowy A. sylvestris i żółty A. ranunculoides^[8].

Zawilce są popularnie uprawianymi roślinami ozdobnymi^[9]. Wiele gatunków to rośliny trujące, niektóre wykorzystywane jako rośliny lecznicze^[5].

Morfologia

Organy podziemne: Zimują w postaci kłącza lub bulwy.
Łodyga: Do 60 cm wysokości.
Liście: Pojedyncze lub złożone, całobrzegie lub wcinano-ząbkowane, ogonkowe. Podsadki trwałe, podobne do działek kielicha lub liści.
Kwiaty: Zebrane po 2 do 9 w kwiatostan (wierzchotka lub baldach) na szczycie pędu, ewentualnie kwiat pojedynczy na szczycie pędu. Kwiaty są obupłciowe, o symetrii promienistej. Listki okwiatu w liczbie 4 do 20 (rzadko do 27) o różnej barwie (białe, niebieskie, fioletowe, zielone, żółte, różowe lub czerwone) o długości 3,5–40 mm, odwrotnie jajowate lub eliptyczne. Pręcików 10 do 200, słupki z pojedynczymi zalążkami.
Owoce: Niełupki^[7].

Biologia i ekologia

Byliny, geofity. Podstawowa haploidalna liczba chromosomów x=7 lub 8^[7].

Systematyka

Taksonomia rodzaju pozostaje zagadnieniem problematycznym^[7]. We wczesnych systematykach rodzaj ten wyróżniany był w szerokim ujęciu, obejmującym później wyodrębniane: przylaszczka Hepatica, sasanka Pulsatilla, Knowltonia, Barneoudia i Oreithales. Bazując na analizie cech morfologicznych rodzaj zawilec wspólnie z wymienionymi oraz dodatkowo rodzajami powojnik Clematis, Clematopsis i jaskier Ranunculus zaliczone zostały do jednego kladu. Jaskier wyodrębniany jest w plemię Ranunculeae, a pozostałe rodzaje łączone są w plemię Anemoneae, najbliżej spokrewnione z plemionami Ranunculeae i Adonieae^[10]. Na podstawie analiz cytotaksonomicznych zaproponowany został podział rodzaju Anemone na kilka mniejszych (Anemonastrum, Anemonidium, Anemonoides i Jurtsevia)^[7]. Takie podzielenie rodzaju pozwolić miało na zachowanie w randze odrębnych rodzajów Hepatica, Pulsatilla i Knowltonia, które okazały się być zagnieżdżonymi w obrębie szeroko ujmowanego rodzaju Anemone. Z drugiej strony w wyniku późniejszych analiz filogenetycznych dotyczących cech molekularnych i morfologicznych zaproponowano połączenie wszystkich wymienionych taksonów w jeden rodzaj Anemone sensu lato^[7]^[10]. Na koncepcje klasyfikacji tego i spokrewnionych rodzajów znacząco wpłynęło odkrycie, że wszystkie te rośliny nie tworzą grupy monofiletycznej, lecz stanowią parafiletyczny grad ewolucyjny prowadzący do pary rodzajów powojnik Clematis i Anemoclema^[11] (wcześniej uznawano, że cała grupa Anemone sensu lato jest monofiletyczna, ponieważ w badaniach w latach 90. użyto rodzaju Clematis w roli grupy zewnętrznej^[10]^[12]). Ze względu na rozpoznawalność i znaczenie rodzaju Clematis, jego włączenie do rodzaju Anemone uznano za zbyt wywrotowe dla klasyfikacji i w efekcie dla jego zachowania wrócono do koncepcji podziału całej grupy Anemone na drobne, monofiletyczne rodzaje: zawilec Anemone sensu stricto^[12], Anemonoides, Anemonastrum^[4], Eriocapitella, przylaszczka Hepatica i sasanka Pulsatilla^[12].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (2001...)

Rodzaj z rodziny jaskrowatych z rzędu jaskrowców^[2]. W obrębie rodziny klasyfikowany do podrodziny Ranunculoideae Arnott, plemienia Anemoneae^[13].

Wykaz gatunków w wąskim ujęciu rodzaju^[4]

Anemone afghanica Podlech
Anemone airei H.Lév.
Anemone alaschanica (Schipcz.) Borodina
Anemone angustiloba H.Eichler
Anemone baissunensis Juz. ex M.M.Sharipova
Anemone banketovii Rukans
Anemone begoniifolia H.Lév. & Vaniot
Anemone berlandieri Pritz.
Anemone biflora DC.
Anemone brachystema W.T.Wang
Anemone × brecklei Rech.f.
Anemone brevistyla C.C.Chang ex W.T.Wang
Anemone bucharica (Regel) Finet & Gagnep.
Anemone caroliniana Walter – zawilec karoliński
Anemone cathayensis Kitag. ex Tamura
Anemone coronaria L. – zawilec wieńcowy
Anemone cylindrica A.Gray – zawilec walcowaty
Anemone decapetala Ard.
Anemone drummondii S.Watson – zawilec Drummonda
Anemone edwardsiana Tharp
Anemone filisecta C.Y.Wu & W.T.Wang
Anemone flexuosissima Rech.f.
Anemone fulingensis W.T.Wang & Z.Y.Liu
Anemone fuscopurpurea H.Hara
Anemone glazioviana Urb.
Anemone × gokayamensis M.Sugim., Tak.Sato & Naruh.
Anemone hokouensis C.Y.Wu ex W.T.Wang
Anemone hortensis L.
Anemone howellii Jeffrey & W.W.Sm.
Anemone imperialis Kadota
Anemone koraiensis Nakai
Anemone × korzchinskyi E.G.Camus
Anemone lacerata (Y.L.Xu) Luferov
Anemone laceratoincisa W.T.Wang
Anemone liangshanica W.T.Wang
Anemone lithophila Rydb.
Anemone lutienensis W.T.Wang
Anemone milinensis W.T.Wang
Anemone motuoensis W.T.Wang
Anemone multifida Poir. – zawilec wielosieczny
Anemone nutantiflora W.T.Wang & L.Q.Li
Anemone ochotensis (Fisch. ex Pritz.) Fisch.
Anemone okennonii Keener & B.E.Dutton
Anemone orthocarpa Hand.-Mazz.
Anemone palmata L. – zawilec dłoniasty
Anemone parviflora Michx.
Anemone pavoniana Boiss.
Anemone pendulisepala Y.N.Lee
Anemone petiolulosa Juz.
Anemone poilanei Gagnep.
Anemone raui Goel & U.C.Bhattach.
Anemone robusta W.T.Wang
Anemone robustostylosa R.H.Miao
Anemone scabriuscula W.T.Wang
Anemone seravschanica Kom.
Anemone somaliensis Hepper
Anemone sumatrana de Vriese
Anemone taipaiensis W.T.Wang
Anemone tamarae Kharkev.
Anemone thomsonii Oliv.
Anemone tibetica W.T.Wang
Anemone triternata Vahl
Anemone truncata (H.F.Comber) Luferov
Anemone tschernaewii Regel
Anemone tuberosa Rydb.
Anemone virginiana L. – zawilec wirginijski
Anemone xingyiensis Q.Yuan & Q.E.Yang

Pozycja taksonomiczna spotykanych w Polsce gatunków tradycyjnie zaliczanych do rodzaju zawilec w ujęciu według The Plant List^[4] i The Global Flora^[12]

Gatunki występujące dziko w Polsce (w tradycyjnym, dominującym w XX wieku ujęciu rodzaju)^[8]:

Dziko występujące w Polsce gatunki zawilców należą do rodzaju Anemonoides z wyjątkiem zawilca narcyzowego z rodzaju Anemonastrum.

zawilec gajowy Anemone nemorosa L. ≡ Anemonoides nemorosa (L.) Holub
zawilec narcyzowy, z. narcyzowaty Anemone narcissiflora L. ≡ Anemonastrum narcissiflorum (L.) Holub
zawilec wielkokwiatowy, z. leśny Anemone sylvestris L. ≡ Anemonoides sylvestris (L.) Galasso, Banfi & Soldano
zawilec żółty Anemone ranunculoides L. ≡ Anemonoides ranunculoides (L.) Holub

Z gatunków uprawianych do rodzaju Anemonoides należą^[14]^[4]:

zawilec górski Anemone baldensis L. ≡ Anemonoides baldensis (L.) Galasso, Banfi & Soldano
zawilec grecki Anemone blanda L. ≡ Anemonoides blanda (Schott & Kotschy) Holub
zawilec trójlistny Anemone trifolia L. ≡ Anemonoides trifolia (L.) Holub

Z gatunków uprawianych do rodzaju Anemonastrum należą^[14]^[4]:

zawilec kanadyjski Anemone canadensis L. ≡ Anemonastrum canadense (L.) Mosyakin
zawilec widlasty Anemone dichotoma L. ≡ Anemonastrum dichotomum (L.) Mosyakin

Z gatunków uprawianych do rodzaju Eriocapitella należą^[14]^[4]:

zawilec chiński Anemone hupehensis (É.Lemoine) É.Lemoine ≡ Eriocapitella hupehensis (É.Lemoine) Christenh. & Byng
zawilec japoński Anemone japonica (Thunb.) Siebold & Zucc. ≡ Eriocapitella japonica (Thunb.) Nakai
zawilec omszony Anemone tomentosa (Maxim.) C.Pei ≡ Eriocapitella tomentosa (Maxim.) Christenh. & Byng

Zastosowanie i uprawa

Szereg gatunków i odmian zawilców uprawianych jest jako rośliny ozdobne. Najbardziej popularny w uprawie jest zawilec wieńcowy A. coronaria^[15], ale uprawiane są także: zawilec dłoniasty A. palmata, zawilec Drummonda A. drummondii, zawilec karoliński A. caroliniana, zawilec walcowaty A. cylindrica, zawilec wielosieczny A. multifida, zawilec wirginijski A. virginiana^[14]. Szereg tu zaliczanych dawniej gatunków, zwanych zawilcami a klasyfikowanych współcześnie do odrębnych rodzajów jest także roślinami uprawnymi (zwłaszcza zawilec japoński, chiński, grecki, wielkokwiatowy, czy narcyzowy)^[14]. Rośliny te różnią się wymaganiami w zależności od gatunku. Rozmnażane są zwykle przez podział bulw^[15].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-20].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Anemone L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-18].
↑ ^a ^b ^c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 43. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Anemone. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-03-27].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Anemone Linnaeus. Flora of North America. [dostęp 2010-03-03]. (ang.).
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ zawilec, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-29] .
↑ ^a ^b ^c Sara B. Hoot, Anton A. Reznicek, Jeffrey D. Palmer. Phylogenetic Relationships in Anemone (Ranunculaceae) Based on Morphology and Chloroplast DNA. „Systematic Botany”. 19, 1, 1994. DOI: 10.2307/2419720.
↑ Samuli Lehtonen, Maarten J. M. Christenhusz, Daniel Falck. Sensitive phylogenetics of Clematis and its position in Ranunculaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 182, 4, s. 825–867, 2016. DOI: 10.1111/boj.12477.
↑ ^a ^b ^c ^d Maarten J.M.M.J.M. Christenhusz Maarten J.M.M.J.M., Michael F.M.F. Fay Michael F.M.F., James W.J.W. Byng James W.J.W., The Global Flora, Plant Gateway, 2018, s. 73, ISBN 978-0-9929993-5-3 .
↑ Anemone. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-10]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 129. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b StanisławS. Wóycicki StanisławS., Uprawa roślin ozdobnych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965, s. 151-152 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-20].

[powo-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Anemone L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-18].

[philips-5] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 43. ISBN 0-333-74890-5.

[6] Anemone. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-03-27].

[efloras-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Anemone Linnaeus. Flora of North America. [dostęp 2010-03-03]. (ang.).

[checklist-8] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 32, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[9] zawilec, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-29] .

[hoot-10] Sara B. Hoot, Anton A. Reznicek, Jeffrey D. Palmer. Phylogenetic Relationships in Anemone (Ranunculaceae) Based on Morphology and Chloroplast DNA. „Systematic Botany”. 19, 1, 1994. DOI: 10.2307/2419720.

[11] Samuli Lehtonen, Maarten J. M. Christenhusz, Daniel Falck. Sensitive phylogenetics of Clematis and its position in Ranunculaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 182, 4, s. 825–867, 2016. DOI: 10.1111/boj.12477.

[fay-12] Maarten J.M.M.J.M. Christenhusz Maarten J.M.M.J.M., Michael F.M.F. Fay Michael F.M.F., James W.J.W. Byng James W.J.W., The Global Flora, Plant Gateway, 2018, s. 73, ISBN 978-0-9929993-5-3 .

[GRIN-13] Anemone. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-10]. (ang.).

[gawrys-14] Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 129. ISBN 978-83-925110-5-2.

[wojcicki-15] StanisławS. Wóycicki StanisławS., Uprawa roślin ozdobnych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965, s. 151-152 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

PROFILPELAJAR.COM

Zawilec

Morfologia

Biologia i ekologia

Systematyka

Zastosowanie i uprawa

Przypisy

Read other articles:

Luca Garritano

Jordan Lukaku

Saburo Kawabuchi

Toghrul

Pieter Both

Briceño, Boyacá

Ibara, Okayama

Kepulauan Canary

趙家驤

Phoenicophorium

大字 (数字)

University of Kent

Solubilizzazione

Cameron Diaz

Синапное

哈利·布萊克蒙

Fiscal environmentalism

社会党右派

حي الطريف

Litchfield, Connecticut