Zaraza (Orobanche L.) – rodzajroślin należących do rodziny zarazowatych. Obejmuje ok. 150–200 gatunków[4][5][6][7]. Rodzaj jest reprezentowany na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, ale najbardziej zróżnicowany jest w zachodniej i środkowej Azji.
Rodzaj obejmuje bezzieleniowe rośliny cudzożywne, nie przeprowadzające fotosyntezy, lecz pasożytujące na innych roślinach (→ rośliny pasożytnicze). Niektóre gatunki przywiązane są do określonych żywicieli (np. zaraza bluszczowaO. hederae do bluszczu pospolitego), inne do różnych gatunków, rodzajów lub nawet rodzin roślin, zawsze jednak pasożytują na roślinach zielnych i niewielkich krzewach[7]. Tylko europejskie gatunki zaraz zarejestrowane zostały jako pasożyty 800 gatunków roślin z 54 rodzin[4]. W niektórych przypadkach pasożytnictwo zaraz może mieć negatywny wpływ na rozwój i plonowanie roślin uprawnych[4].
Rośliny te zasiedlają najczęściej siedliska suche i nasłonecznione. Zapylane są zwykle przez pszczoły, choć występuje także samopylność[7].
W Polsce w tradycyjnym, szerokim ujęciu, stwierdzono obecność kilkunastu przedstawicieli rodzaju[9], cztery z nich przenoszone są współcześnie do rodzaju zaraźnicaPhelipanche[4][9].
Do gatunków wcześniej błędnie opisanych jako stwierdzone w Polsce należą: zaraza krwistoczerwonaOrobanche gracilis Sm. i zaraza ożankowaOrobanche teucrii Holandre[9].
Do gatunków z flory polskiej tradycyjnie zaliczanych do rodzaju zaraza Orobanche, współcześnie klasyfikowanych do rodzaju zaraźnica Phelipanche należą:
Na bardzo krótkich szypułkach w kątach małych przysadek, lub siedzące, zebrane w prosto wzniesione kwiatostany. Kwiaty o płatkach częściowo zrosłych, koronie grzbiecistej dwuwargowej, często wewnątrz owłosionej. Działki kielicha są cztery, zrośnięte w krótką rurkę, czasem głęboko podzieloną na dwie wargi. Pręciki cztery, w dwóch parach, dwusilne. Zalążnia górna, jednokomorowa. Szyjka słupka pojedyncza, wygięta, na końcu rozwidlona[7].
Jako rośliny pasożytnicze nie posiadają typowego korzenia, lecz ssawki, którymi wrastają w roślinę żywicielską[4].
Gatunki zarazy są trudne do oznaczania. Ważne przy oznaczaniu gatunku jest rozpoznanie rośliny żywicielskiej. Aby stwierdzić to w pewny sposób, należy rozsunąć ściółkę i ziemię wokół oznaczanego gatunku zarazy. W przypadku roślin zebranych ze stanowiska należy przed zasuszeniem rośliny zapisać kolor kwiatów oraz łodygi i pokrywających ją włosków, gdyż podczas suszenia zmieniają barwę, a są to cechy istotne przy późniejszym oznaczaniu.
Systematyka
Zaraza Kocha
Jeden z około 90 rodzajów wyodrębnianych współcześnie w rodzinie zarazowatychOrobanchaceae Vent. W jej obrębie należy wraz z 11 innymi rodzajami do plemieniaOrobancheae Lamarck & de Candolle[2]. Do rodzajów tych należą m.in.: zaraźnicaPhelipanche Pomel, Boulardia F.W. Schultz, Aphyllon Mitch. i Nothaphyllon wyodrębnione w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku z dawniej szerzej ujmowanego rodzaju Orobanche. Po wydzieleniu ww. rodzajów w obrębie Orobanchesensu stricto pozostało ok. 150–200 gatunków[4].
Podobnie jak w przypadku innych roślin pasożytniczych, redukcja organów (liści, zupełny brak korzeni), utrudnia oznaczanie gatunków i ich taksonomię. Problemy pogłębia w tym wypadku często duża zmienność kształtu i barwy koron kwiatów w obrębie gatunków oraz ciemnienie podczas suszenia okazów zbieranych do zielnika. W wewnątrzrodzajowej klasyfikacji taksonów istotną rolę odgrywają w efekcie poza badaniami molekularnymi m.in. analizy budowy pyłku i płatków korony z użyciem technik mikroskopowych oraz analizy składu olejków eterycznych[4].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdefOrobanche L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-04].
↑ abcdefghiRoger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 276. ISBN 0-333-74890-5.
↑ abcOrobanche Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-03-04].
↑ abcdeZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 125, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑Renata Piwowarczyk: Rozmieszczenie i preferencje fitocenotyczne Orobanche mayeri (Suess. et Ronniger) Bertsch – nowego gatunku dla Polski. W: Planta in vivo, in vitro et in silico. Szczepkowski A., Obidziński A. (red.). Warszawa: LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego, 2010, s. 60.
_(36029386383).jpg)
