Zakłady Górnicze Trzebionka (do 1976 roku Zakłady Górnicze Chrzanów[1]) – nieistniejące polskie przedsiębiorstwo, działające od 1950[1] do 2013 roku[2], z siedzibą w Trzebini[3].
Kopalnie znajdowały się we wschodniej części niecki chrzanowskiej[5].
Rudy cynku i ołowiu występują w węglanowych utworach triasowych, w pakiecie warstw dolnego wapienia muszlowego o grubości około 40 metrów. Kruszce występują w warstwach, tzw. horyzontach rudnych[6], w formie ławic, żył i okruszcowanych brekcji[7].
Oprócz rud metalicznych w złożach eksploatowanych przez kopalnię występował także węgiel brunatny[8].
Tło historyczne
Pierwsze próby górnictwa kruszcowego w okolicach Trzebini, Chrzanowa i Jaworzna sięgają około XIII wieku[9].
Galman wykorzystywany do produkcji mosiądzu wydobywano w rejonie chrzanowskim co najmniej od XVI wieku[1].
Późniejsze istotne działania związane z wydobyciem rud cynku i ołowiu w obszarze chrzanowsko-trzebińsko-szczakowskim[10] zostały podjęte przez Tiele-Wincklerów[11], którzy założyli około 1850 roku kopalnię Matylda w Kątach, wówczas wsi nieopodal Chrzanowa[12] (od 1925 roku część Chrzanowa). Kopalnia w okresie międzywojennym działała z przerwami do 1930 roku[11]. Zawartość ołowiu w rudzie wydobywanej ze stosunkowo płytko zalegającego złoża w kopalni Matylda wynosiła około 10%[10]. Ponadto powstała kopalnia galmanu Trzebionka w Trzebini[13].
W Trzebini znajdowała się również od 1895 roku Huta Jadwiga, która zajmowała się przetwórstwem rudy ołowiu. Huta została zamknięta w 1931 roku, później działała jedynie prażelnia blendy cynkowej oraz zakład produkcji kwasu siarkowego[14].
Historia Zakładów Górniczych Trzebionka
W 1950 roku powołano Zakłady Górnicze Chrzanów, do których należała kopalnia Matylda w Chrzanowie, a także kopalnia galmanu Jaworzno w Jaworznie oraz późniejsza kopalnia Trzebionka[1].
Po 1945 roku kopalnia Matylda została upaństwowiona. Eksploatację wznowiono w październiku w 1957 roku[11].
W 1958 roku zakończono eksploatację w kopalni Jaworzno[15].
W 1962 roku rozpoczęto budowę kopalni Trzebionka[16][17] po stwierdzeniu istnienia drugiego złoża w pobliżu kopalni Matylda[3].
Kopalnia Trzebionka została oddana do eksploatacji w 1968 roku[18]. Wydobycie odbywało się systemem ścianowym poprzecznym z podsadzką hydrauliczną[19] w obrębie obszaru górniczego Trzebionka I[20] oraz obszarów Chrzanów, Jaworzno i Balin (piasek podsadzkowy)[21].
W 1969 roku zakończono rozbudowę kopalni Trzebionka, oddano do użytku nowe obiekty[22].
Wydobycie w kopalni Matylda zakończono 31 grudnia 1972 roku[11][12]. Likwidacja kopalni Matylda na skutek wyczerpania zasobów złoża[12] została przeprowadzona od 1973 do 1975 roku[11], jedyną czynną kopalnią w okolicach Trzebini pozostała kopalnia Trzebionka[3].
W 1976 roku zmieniono nazwę Zakładów Górniczych Chrzanów na Zakłady Górnicze Trzebionka[1].
Decyzja o likwidacji części zakładu zapadła w 1998 roku[16]. W 1999 roku spółka została włączona do Konsorcjum Cywilnoprawnego Śląsk[2].
Od 2002 roku spółka została postawiona w stan likwidacji[2].
Kopalnia zakończyła eksploatację w 2009 roku[23] w związku z wyczerpaniem zasobów złoża[24].
Po zaprzestaniu wydobycia rozpoczęto likwidację wyrobisk poprzez zatopienie (na skutek wyłączenia pomp odwadniających) otamowanych części kopalni od połowy 2010 roku[20]. Wszystkie szyby, wraz z głównym szybem Włodzimierz, zostały zaadaptowane na piezometry w celu obserwacji procesu zatapiania[24].
Pozyskane podczas kopalnianej eksploatacji próbki geologiczne zostały przekazane przez likwidowaną kopalnię w 2011 roku do Muzeum w Chrzanowie[25]. Akta kopalni za lata 1961–2004 przekazano do Archiwum Państwowego w Katowicach[26].
Spółka została zlikwidowana oficjalnie w 2013 roku[2].
Po zamknięciu kopalni, około 2014 roku firma z Chrzanowa pozyskiwała odpady poflotacyjne z rekultywowanego kopalnianego osadnika (wcześniej stawu osadowego)[27]. Po kopalni Matylda pozostał szyb Józef zamieniony w ujęcie wody[28].
Wydobycie
Około 1993 roku wydobycie wynosiło łącznie około 2,1 mln ton rudy[29]. Około 1997 roku wydobycie wynosiło łącznie około 2,3 mln ton rudy, zawierającej 3,5% metalicznego cynku i 1,5–2% metalicznego ołowiu[3].
W procesie technologicznym uzyskiwano rocznie również kilkaset tysięcy ton tzw. dolomitu płukanego[30]. W 2007 roku udział Zakładów Górniczych Trzebionka w krajowej produkcji kruszyw naturalnych łamanych wyniósł około 2%[31].