Zakład Karny w Goleniowie^[1]

Państwo	Polska
Adres	72-100 Goleniów Grenadierów 66
Rodzaj	zakład karny
Jednostka nadrzędna	OISW Szczecin
Przeznaczenie	typu zamkniętego dla mężczyzn recydywistów penitencjarnych
Pojemność	1039
Data powstania	ok. 1880
Położenie na mapie Goleniowa Zakład Karny w Goleniowie[1]
Położenie na mapie Polski Zakład Karny w Goleniowie[1]
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Zakład Karny w Goleniowie[1]
Położenie na mapie powiatu goleniowskiego Zakład Karny w Goleniowie[1]
Położenie na mapie gminy Goleniów Zakład Karny w Goleniowie[1]
53°34′27″N 14°50′09″E/53,574050 14,835790

Zakład Karny w Goleniowie – jednostka typu zamkniętego dla mężczyzn recydywistów penitencjarnych z oddziałami:

• dla tymczasowo aresztowanych;
• terapeutycznym;
• dla skazanych zakwalifikowanych do odbywania kary w warunkach zakładu typu półotwartego*
• dla skazanych zakwalifikowanych do odbywania kary w zakładzie karnym typu zamkniętego pierwszy raz odbywających karę
• dla osadzonych stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa jednostki (od grudnia 2002 r.).
• dla skazanych kobiet zakwalifikowanych do odbywania kary w zakładzie karnym typu zamkniętego pierwszy raz odbywające karę oraz recydywiski, a w przypadku skazanych kobiet zakwalifikowanych do odbywania kary w zakładzie karnym typu półotwartego – dla skazanych pierwszy raz odbywających karę oraz młodocianych^[2]

Budynek wpisany jest do rejestru zabytków pod nr rej.: A-128 z 11.07.2003:

Obiekt po raz pierwszy pojawił się na mapach z lat 80. XIX wieku, zachowane sytuacyjne plany budowy kompleksu datowane są na rok 1846. Na terenie o powierzchni 6,53 ha znajdują się budynki więzienne z końca XIX i przełomu XIX i XX wieku, które przetrwały w niezmienionym stanie do czasów obecnych. Trzy z nich zawierają architektoniczne elementy neogotyckich sklepień, łuków i rozet. W czasie II wojny światowej przetrzymywano tutaj antyfaszystów, po jej zakończeniu więzienie wykorzystano do osadzenia zbrodniarzy wojennych. W latach 1946–1947 na terenie jednostki powstało Przedsiębiorstwo Obróbki Metalu zatrudniające więźniów. Nazwę „Zakład Karny” więzienie przybrało w roku 1965, zaś przeznaczenie zakładu dla wielokrotnie karanych zmieniono w latach 70. XX wieku.

Z początkiem lat 90. jednostka przechodziła remont i po nim oddano do użytku pięć kondygnacji oddziałów mieszkalnych, salę gimnastyczną oraz nowoczesną izbę chorych^[3].

W grudniu 2002 w ZK w Goleniowie uruchomiono oddział dla osadzonych stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa jednostki pod nazwą oddział dla niebezpiecznych. Oddział całodobowo monitorowany za pomocą urządzeń elektronicznych^[3].

26 czerwca 2003 dokonano odbioru pozostałej części pawilonu B wraz z placami spacerowymi. W latach 2004–2005 zakończono przebudowę i remont pawilonu centralnego wraz z infrastrukturą do jego zasiedlenia. W tym samym czasie wyremontowano i zmodernizowano kompleks gospodarczy. Powstała nowoczesna i ekologiczna kotłownia oraz kuchnia spełniająca wymogi systemu^[3].

W wyniku protestów we wrześniu 1989 więźniowie zatrudnieni w zakładzie POMET okupowali hale produkcyjne i dachy hal w przedsiębiorstwie. Kolejna fala niepokojów nastąpiła z chwilą, gdy sejm RP rozpoczął prace nad ustawą amnestyjną. Według wstępnego projektu miała ona wyłączać recydywistów. Jednakże niektórzy posłowie z OKP podtrzymywali w więźniach nadzieję, że jednak obejmie ona recydywistów. W tym czasie faktycznie władzę w więzieniu przejęli więźniowie. Administracja SW była politycznie ubezwłasnowolniona przez nową ekipę rządową.

7 grudnia 1989, po wiadomościach telewizyjnych (kiedy to poinformowano, że amnestia nie obejmuje recydywistów), więźniowie z paw. „C” odebrali funkcjonariuszom SW (oddziałowym) klucze od cel i wypuścili wszystkich skazanych. Podobna sytuacja wystąpiła w paw. „B”. Następnie przystąpili do budowania barykad w korytarzach i przy drzwiach wejściowych do pawilonów oraz przygotowali zapory ogniowe i broń. Wzmocnione siły znajdowały się poza pawilonami mieszkalnymi, w tym w administracji. Takie rozlokowanie sił doprowadziło do tego, że skazani z dużą łatwością opanowali 2 pawilony mieszkalne.

W godzinach nocnych z 7/8.12.1989r. funkcjonariusze przystąpili do szturmu na zbuntowane pawilony. Skazani podpalili zapory ogniowe. W kierunku funkcjonariuszy SW poleciały zaostrzone metalowe i drewniane piki, śruby, mutry, dachówki i cegły. Pierwotnie funkcjonariuszom udało się odbić z rąk skazanych I i II kondygnację paw. „C”. Po kolejnych 3 godzinach walk sytuacja wróciła do poprzedniego stanu. SW została wyparta z paw. „C”. Od godzin rannych 8 grudnia do około 6 rano 9 grudnia trwały walki pozycyjne.

9 grudnia 1989, w godzinach rannych, po prezentacji siły przez oddziały milicyjne, w tym komandosów, oraz wezwaniu komendanta wojewódzkiego Policji w Szczecinie do poddania się, zbuntowani skazani złożyli broń i rozebrali barykady oraz ugasili zapory ogniowe. W wyniku buntu całkowicie zniszczono pawilon „C” i „B” oraz „Sz”. W czasie buntu, w wyniku samosądu skazanych zginął 1 skazany, wielu zostało rannych. Po stronie SW było wielu rannych. straty finansowe oszacowano na kwotę 10 mld („starych”) złotych.

Na terenie Zakładu Karnego znajdują się następujące budynki wpisane w roku 2003 do Rejestru Zabytków (nr rej.: A-128):

• budynek administracyjny z bramą, 3 ćw. XIX
• budynek ze świetlicą, 3 ćw. XIX
• pawilon więzienny A, 3 ćw. XIX
• pawilon więzienny B, XIX/XX
• pawilon więzienny C, 1910–1920
• pawilon więzienny D, XIX/XX
• budynek z wieżą (szpital i kaplica), 3 ćw. XIX
• budynek-łącznik, XIX/XX

• ZK Goleniów w Ogólnopolskim Portalu Służby Więziennej