Jan Ripper w Bugatti na serpentynie Międzynarodowego Wyścigu Tatrzańskiego w 1928 rokuNa trasie Wyścigu Tatrzańskiego (samochód Tatra, nieustalony zawodnik i rok)
Wyścig Tatrzański – samochodowo-motocyklowy wyścig górski organizowany corocznie w sierpniu w latach 1927–1931 przez Krakowski Klub Automobilowy, na odcinku górskiej szosy Łysa Polana – Morskie Oko o długości 7,5 km. Pierwszy wyścig rozegrano 14 sierpnia 1927 roku. Od 1928 roku był rozgrywany jako wyścig międzynarodowy, a za najlepszy czas przyznawano przechodnią Wielką Nagrodę Tatr. II Międzynarodowy Wyścig Tatrzański odbył się w roku 1929, a III wyścig w sierpniu 1930 roku. IV i ostatni Międzynarodowy Wyścig Tatrzański odbył się w sierpniu 1931 roku.
Organizacja zawodów
Pomysłodawcą i organizatorem wyścigu górskiego w Tatrach był Krakowski Klub Automobilowy (K.K.A). Była to pierwsza tego rodzaju impreza w Polsce[1]. Zawody rozgrywano na fragmencie drogi Oswalda Balzera – szosy Zakopane – Morskie Oko, o długości 7,5 km, ze startem przy 21 km i metą przy 28,5 km od Zakopanego[2]. Start odbywał się na Łysej Polanie w okolicy mostu na Białce[3]. Przeciętne wzniesienie na trasie wynosiło 4,2%, a maksymalne 6%[3]. Wyścig był ze startu zatrzymanego, samochody i motocykle startowały pojedynczo w ustalonej kolejności[3]. W ramach przygotowań zbudowano trybuny na 500 osób przy mecie, aczkolwiek zapewniały one tylko obserwację ostatniego kilometra trasy[1][4]. Służba łączności podawała na trybuny informacje o przejeździe zawodników przez punkty kontrolne na starcie, końcu prostej za Łysą Polaną, przy Wodogrzmotach Mickiewicza i wzniesieniu 1205 około półtora kilometra przed metą[4]. Samochody, którymi przybywali widzowie, parkowano między metą a Morskim Okiem oraz na Łysej Polanie[5]. W pierwszym roku dopuszczono do startu samochody turystyczne, wyścigowe i motocykle (solo i z wózkami), podzielone na kategorie pod względem pojemności silnika[2].
Wyścig Tatrzański (1927)
Zwycięzca pierwszych zawodów w 1927 – Henryk Liefeldt w wyścigowym Austro-Daimlerze
Pierwszy wyścig rozegrano 14 sierpnia 1927 roku. Do przyznania było 8 nagród dla motocykli i 24 dla samochodów[4]. Warunki były utrudnione przez deszcz padający tego dnia, który powodował, że trasa była śliska[4]. Sklasyfikowano 11 motocykli i 19 samochodów, w tym tylko dwa wyścigowe[4]. Zawodnik Krauze rozbił swój samochód Rolland-Pilain na barierce, a pasażer Tadeusza Rudawskiego, startującego motocyklem Indian z wózkiem bocznym, wychylił się i wypadł na zakręcie, raniąc się w twarz, przez co nie ukończyli wyścigu[4]. Wśród sklasyfikowanych zawodników były dwie kobiety: Hanka Schielowa na Tatrze i Janina Wrońska na motocyklu BSA z wózkiem[4][6].
Najlepszy czas ogółem (6 min 48,6 s) uzyskał Henryk Liefeldt na wyścigowym samochodzie Austro-Daimler, zdobywając nagrody przechodnie Automobilklubu Polskiego za najlepszy czas dnia, Miasta Krakowa za najlepszy czas samochodu wyścigowego, oraz firmy Bosch za najlepszy czas dnia osiągnięty na świecach tej firmy[4]. Drugi wynik – i zarazem najlepszy dla samochodów turystycznych, uzyskał niemiecki zawodnik von Wentzel-Mosau na Mercedesie (7 min 2 s), zdobywając m.in. nagrodę przechodnią K.K.A. za najlepszy czas samochodu turystycznego[4]. Kolejne czasy osiągnęli: Stanisław Szwarcsztajn (Austro-Daimler, 7 min 40 s), Szwajcar Robert Vetterli (Bugatti, 7 min 44,4 s) i Jan Ripper (Lancia, 7 min 45,2 s) – wszyscy na samochodach turystycznych[4].
Zawody częściowo transmitowało Polskie Radio, co stanowiło pionierskie przedsięwzięcie polskiej radiofonii, aczkolwiek transmisja trwała jedynie w godzinach od 13.30 do 15.30, nie obejmując całych przedłużających się zawodów[1][7].
Jan Ripper w wyścigowym Bugatti z nagrodami zdobytymi w 1928 roku, w tym Wielką Nagrodą Tatr (waza)
Po pierwszym wyścigu, Krakowski Klub Automobilowy zorganizował kolejną edycję 19 sierpnia 1928 roku już jako międzynarodowy wyścig otwarty[3]. Po raz pierwszy jako nagroda za najlepszy czas została ustanowiona przechodnia Wielka Nagroda Tatr – srebrna waza[3]. Przygotowania objęły m.in. wygładzenie nawierzchni, poszerzenie i wyprofilowanie zakrętów oraz budowę dwóch trybun, na mecie i tzw. Wancie[5]. Polskie Radio zamontowało w strefach widzów głośniki nadające informacje i muzykę z płyt[5]. Samochody były podzielone tym razem na kategorie samochodów sportowych i wyścigowych, dzielące się na klasy w zależności od pojemności silnika[b]. Samochody sportowe musiały odpowiadać przepisom międzynarodowym, osiągać odpowiednią wagę minimalną i być wyposażone m.in. w błotniki i zakrywany dach („budę”) oraz obsadzone przez odpowiednią dla klasy liczbę pasażerów, względnie zabierać balast po 60 kg[3]. Określono też czasy maksymalne przejazdu dla poszczególnych klas. W dniach 15–18 sierpnia można było odbywać treningi[3].
Zgłoszonych było 26 samochodów, wystartowały 22, w tym 5 wyścigowych[8]. Dwa samochody zderzyły się podczas treningu rano i nie wystartowały[5]. Zawody rozpoczęto o godzinie 14, przy dobrej pogodzie[5]. Jan Meyer dwukrotnie startował, prowadząc Fiata sportowego, a następnie wyścigowego[5]. Publiczność szacowano na ponad 6 tysięcy i prawie tysiąc samochodów[5].
Najlepszy czas uzyskał polski kierowca Jan Ripper na wyścigowym Bugatti (silnik 1500 cm³ z kompresorem) – 5 min 47,41 s, bijąc zarazem rekord trasy Henryka Liefelda[5]. Drugi był mistrz Polski Henryk Liefeldt na wyścigowym Austro-Daimlerze (3000 cm³) – 6 min 02,33 s, a trzeci Szwajcar Robert Vetterli, również na wyścigowym Bugatti – 6 min 17,37 s[8]. Otrzymali oni trzy nagrody w klasyfikacji ogólnej, ponadto przyznano zawodnikom nagrody za zwycięstwa w poszczególnych klasach[8]. Najlepszy z samochodów sportowych uzyskał piąty ogólny czas: Szwarcsztajn na Bugatti (3000 cm³ z kompresorem) – 6 min 28,18 s[5]. Z nagród przechodnich, Ripper otrzymał Wielką Nagrodę Tatr i puchar Automobilklubu Polskiego za najlepszy czas dnia oraz nagrodę Miasta Krakowa za najlepszy czas samochodu wyścigowego, a Szwarcsztajn nagrodę K.K.A. za najlepszy czas samochodu sportowego[8].
Stanisław Szwarcsztein w samochodzie Bugatti, 1929Przed wyścigiem - rozładunek samochodu Bugatti, 1929
Drugi wyścig międzynarodowy odbył się 11 sierpnia 1929 roku, po raz pierwszy pod patronatem prezydenta Rzeczypospolitej[11]. Wystartowało 17 samochodów, sklasyfikowano 15[11]. Sam wyścig odbywał się w trudnych warunkach atmosferycznych, podczas burz. Kilka osób zostało porażonych piorunem[11]. Podczas wyścigu kierowca Gerhard na samochodzie Voisin rozbił się za Wodospadami Mickiewicza, a Romer na Alfa Romeo wypadł z trasy, lecz dojechał do mety poza klasyfikacją[11]. Dodatkowo samochód Mercedes Niemca hrabiego Arco-Zinneberga został rozbity podczas treningów w przeddzień wyścigu i nie wziął w nim udziału[11].
Najlepszy czas uzyskał ponownie Jan Ripper na wyścigowym Bugatti – 6 min 06,45 s, a drugi był ponownie Henryk Liefeldt na wyścigowym Austro-Daimlerze (mocniejszy model, niż w poprzednim roku) – 6 min 16,915 s[11]. Na skutek trudnych warunków, nie pobito rekordu trasy, aczkolwiek padły cztery rekordy kategorii[11].
Alfred Liptay w samochodzie sportowym BugattiZwycięzca w 1930 roku Hans Stuck w wyścigowym Austro-DaimlerzeMaria Koźmianowa na trasie w samochodzie Austro-Daimler
III Międzynarodowy Wyścig Tatrzański odbył się 24 sierpnia 1930 roku[12]. Od tego roku wyścig stał się jednymi z zawodów Mistrzostwa Górskiego Europy[12]. Po raz pierwszy też wprowadzono nagrody pieniężne, w ufundowaniu których Krakowskiemu Klubowi Automobilowemu pomagały inne polskie automobilkluby[12]. Mimo to, zainteresowanie zawodników zagranicznych było umiarkowane, częściowo z powodu kolizji terminów z innymi imprezami[12].
Wyścig rozgrywano w międzynarodowych konkurencjach samochodów wyścigowych i sportowych oraz dostępnych tylko dla zawodników polskich kategoriach samochodów turystycznych i motocykli. Zgłoszono 20 samochodów i 13 motocykli, a ostatecznie wzięło udział 16 samochodów (4 wyścigowe, 9 sportowych i 3 turystyczne) oraz 12 motocykli[13]. Liczbę widzów szacowano na ponad 10 tysięcy i ponad tysiąc przybyłych samochodów[12]. Wśród zawodników brały udział dwie kobiety: Maria Koźmianowa na samochodzie Austro-Daimler i Janina Wrońska na motocyklu BSA[12].
Najlepszy czas osiągnął startujący po raz pierwszy austriacki kierowca Hans Stuck na wyścigowym Austro-Daimlerze (5 min 23,795 s), ustanawiając zarazem nowy ogólny rekord konkursu[12]. Drugi był Jan Ripper na Bugatti, bijąc swój rekord w kategorii samochodów wyścigowych do 1500 cm³ i zarazem poprzedni rekord konkursu. Czeski kierowca Schmidt na Amilcarze pobił natomiast ogólny rekord samochodów sportowych, osiągając czwarty czas zawodów. Z kierowców samochodów jedynie Henryk Liefeldt na Austro-Daimlerze nie ukończył wyścigu, gdyż omijając nieostrożnego widza, przy wychodzeniu z zakrętu, zaczepił o barierkę i uszkodził samochód[12]. Nie ukończył wyścigu z powodu wypadku także jeden motocyklista Tadeusz Głuchowski[13].
Hans Stuck zdobył m.in. przechodnią Wielką Nagrodę Tatr, nagrodę prezydenta Rzeczypospolitej za najlepszy czas dnia i nagrodę pieniężną 6000 zł[13]. Jan Ripper otrzymał po raz trzeci Nagrodę Miasta Krakowa za najlepszy czas dnia w kategorii wyścigowej, uzyskując ją tym samym na własność, oraz 2500 zł za drugie miejsce w kategorii wyścigowej[13]. Florian Schmidt otrzymał po raz drugi Nagrodę K.K.A. za najlepszy czas w kategorii sportowej i 5000 zł[13].
Adolf Szczyżycki na sportowym samochodzie Wikov, 1931 rokHenryk Liefeldt w wyścigowym Austro-Daimlerze, 1931 rok
IV Międzynarodowy Wyścig Tatrzański odbył się 16 sierpnia 1931 roku, w takiej formule jak poprzednio[14]. Wyścig spotkał się z większym zainteresowaniem zawodników zagranicznych, których wystartowało 12, w tym najbardziej znany wówczas niemiecki kierowca Rudolf Caracciola[14]. Liczbę widzów szacowano na około 20 tysięcy i dwa tysiące przybyłych samochodów[14]. Komandorem zawodów był Bolesław Macudziński[14].
Wyścig rozpoczął się o godzinie 14 startem motocyklistów, następnie kolejno samochodów turystycznych, sportowych i wyścigowych. Udział wzięło aż 21 motocykli (sklasyfikowano 18) i 19 samochodów, w tym dwa turystyczne, osiem sportowych i dziewięć wyścigowych[14]. Jeden samochód turystyczny jechał ponadto poza konkursem, uzyskując jednak najlepszy czas tej kategorii. Trasa była śliska po całonocnym i porannym deszczu, co spowodowało niewielką liczbę pobitych rekordów, w tym brak pobicia najlepszego czasu zeszłych zawodów[14].
W ogólnej klasyfikacji zwyciężył Rudolf Caracciola na Mercedesie (5 min 29,870 s), bijąc także ogólny rekord samochodów sportowych. Drugi wynik uzyskał Niemiec Max von Arco-Zinneberg na wyścigowym Austro-Daimlerze (5 min 51,630 s), a trzeci, słabszy o jedynie cztery setne sekundy, Polak Stanisław Hołuj na wyścigowym Bugatti (były zawodnik motocyklowy)[14].
Wyścig w 1931 roku był ostatnim Wyścigiem Tatrzańskim organizowanym na trasie do Morskiego Oka. Główny wpływ na to miał kryzys gospodarczy z początku lat 30., połączony z działaniami polskich władz, które wprowadziły w tym okresie podatki od luksusu i opłaty na Fundusz Drogowy od posiadania samochodów. Spowodowało to wielki spadek liczby sprzedawanych samochodów, jak również spadek liczby samochodów używanych w Polsce. W związku z tym duże firmy samochodowe nie dostarczały już nowych samochodów w celach reklamowych, zwłaszcza luksusowych sportowych marek, a niewielu prywatnych właścicieli było stać na zapewnienie odpowiednich samochodów do wyścigu[16]. Wyścig był również przedmiotem krytyki części publicystów pod kątem ochrony przyrody[17].
Uwagi
↑Źródło: Bolesław J. Kachel: W Tatrach, „Przegląd Samochodowy i Motocyklowy” nr 22/1927, s. 22-23 (przy przeliczeniu ułamków zwykłych na dziesiętne), z uwzględnieniem dodatkowych informacji z B. J. K. Wielki wyścig tatrzański. „Szofer Polski”. s. 6-7. oraz brzmienia imion i nazwisk zawodników według komunikatów automobilklubu i innych źródeł. Brak jest dostępnych informacji o zwycięzcach kategorii – podział według pojemności silnika w cytowanym źródle nie pokrywa się z kategoriami z regulaminu.
↑Klasa I obejmowała grupy A (ponad 8000 cm³) i B (do 8000 cm³); klasa II: grupę C (do 5000 cm³); klasa III: grupę D (do 3000 cm³); klasa IV: grupę E (do 2000 cm³); klasa V: grupę F (do 1500 cm³); klasa VI: grupę G (do 1100 cm³); klasa VII: grupy H (do 750 cm³), I (do 500 cm³) i J (do 350 cm³) (Regulamin Międzynarodowego Wyścigu Tatrzańskiego organizowanego przez Krakowski Klub Automobilowy dnia 19 sierpnia 1928 roku).
↑Marjan Krynicki: Międzynarodowy Wyścig Tatrzański s.417 błędnie podaje, że samochody Hanomag należały do klasy „do 1100 cm³”, a kolejne do klasy „1100 cm³”, gdyż według regulaminu, klasa H/I, w której startowały Hanomagi, obejmowała samochody o pojemności skokowej silnika do 750 cm³, a kolejna klasa G – do 1100 cm³ i tak dalej.
↑Jako zawodnik była zgłoszona Fabryka Samochodów „Tatra”.
↑Na podstawie Marjan Krynicki. Międzynarodowy Wyścig Tatrzański. „Auto”. Nr 9. IX, wrzesień 1930.brak numeru strony i Oficjalny komunikat z III Międzynarodowego Wyścigu Tatrzańskiego. „Auto”. Nr 9. IX, s. 5-8 wkładka, wrzesień 1930. W przypadkach rozbieżności, podano wartości z komunikatu.
↑Zawodnikiem był Jerzy Żochowski, kierowcą Gaston Marechal.
