Witold Aleksander Łuniewski

Data i miejsce urodzenia	15 stycznia 1881 Warta
Data i miejsce śmierci	21 stycznia 1943 Tworki
Zawód, zajęcie	lekarz psychiatra
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Witold Aleksander Robert Łuniewski (ur. 15 stycznia 1881 w Warcie, zm. 21 stycznia 1943 w Tworkach) – polski lekarz psychiatra. Docent psychiatrii sądowej i psychopatologii kryminalnej Instytutu Higieny Psychicznej i Uniwersytetu Warszawskiego, prekursor polskiej szkoły psychiatrii sądowej i psychiatrii penitencjarnej, założyciel i dyrektor szpitala psychiatrycznego w Warcie i dyrektor Szpitala Tworkowskiego (1919–1939). Współtwórca Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej. Wielki mistrz wolnomularskiej Wielkiej Loży Narodowej Polskiej.

Syn rejenta Hipolita Roberta Łuniewskiego (1845–1933) i Marii z Dłużniakiewiczów (1859–1916). Uczęszczał do gimnazjum w Kaliszu, po jego ukończeniu w 1900 rozpoczął studia medyczne na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Po strajku studenckim w 1905 i zamknięciu uczelni ukończył studia na Uniwersytecie w Kazaniu, składając egzamin państwowy w 1906. W 1907 przez kilka miesięcy pracował w klinice neurologiczno-psychiatrycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego u Jana Piltza. Z powodu choroby (gruźlica kręgosłupa) wyjechał do sanatorium w Davos, pracował tam również jako asystent Eugena Nienhausa i ogłosił pracę o zaburzeniach nastroju u gruźlików (Über die Ermüdbarkeit und Reizbarkeit der Tuberkulösen).

W 1908 odbył staż w klinice psychiatrycznej Uniwersytetu w Zurychu u Eugena Bleulera. Odbywał także staże u Emila Kraepelina. W 1909 powrócił do rodzinnego miasta, gdzie zorganizował szpital psychiatryczny. Uczestniczył w I Zjeździe psychiatrów, neurologów i psychologów polskich w październiku 1909 w Warszawie.

Podczas I wojny światowej, w latach 1915–1917, był działaczem POW w powiecie sieradzkim, na potrzeby organizacji użyczał swojego domu i pomieszczeń szpitalnych. Na przełomie 1918 i 1919 został internowany w niemieckich obozach jenieckich w Havelbergu i Lamsdorfie. Po powrocie w marcu 1918 ponownie włączył się w działalność niepodległościową^[1].

15 maja 1919 został powołany na stanowisko dyrektora szpitala tworkowskiego. Od 1920 do końca swojego urzędowania spisywał systematycznie kronikę Tworek. W kronice omawia ruch chorych, statystykę jednostek chorobowych, szczególne przypadki pacjentów, budżet i inwestycje szpitala, tematy posiedzeń naukowych i publikacji pisanych przez lekarzy Tworek oraz sylwetki niektórych kolegów^[2].

W okresie dwudziestolecia międzywojennego, zgodnie z koncepcją podwarszawskich „miast ogrodów”, rozbudował Szpital Tworkowski o kompleks budynków i park w stylu art déco. Stworzył pierwszy w Polsce specjalistyczny oddział obserwacji sądowo-psychiatrycznych. W okresie drugiej wojny światowej uchronił pacjentów Szpitala Tworkowskiego przed masową eksterminacją w ramach tzw. akcji T4.

W 1932 habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem Jana Mazurkiewicza. Należał do komitetu redakcyjnego „Rocznika Psychiatrycznego”.

9 czerwca 1910 ożenił się z lekarką psychiatrą Felicją Pożaryską (1885–1974). Nie mieli dzieci, wychowali troje sierot (w tym przyszłą etnograf Zofię Neymanową).

Jako pierwszy otrzymał tytuł honorowego obywatela Warty.

Był autorem około 50 prac naukowych. W czasie studiów wspólnie z Dobrowolskim przetłumaczył na polski podręcznik dermatologii Jessnera. W jego dorobku znajdują się dwie pozycje podręcznikowe – podręcznik psychopatologii (Warszawa, 1925) i wydany pośmiertnie w redakcji Stanisława Batawii Zarys psychiatrii sądowej (Warszawa, 1950).

Zmarł 21 stycznia 1943 w Tworkach. Został początkowo pochowany na przyszpitalnym cmentarzu, a później zgodnie z jego wolą trumnę przewieziono do Warty i złożono w rodzinnym grobie Łuniewskich^[2].

• Krzyż Niepodległości (7 lipca 1931)^[3]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)^[4]
• Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1937)^[5]
• Krzyż Kawalerski Orderu Orła Białego (Jugosławia)^[6]

W 1989 został patronem szpitala psychiatrycznego w Warcie (obecnie Wojewódzki Szpital Psychiatryczny w Warcie).

• Przypadek hemiplegiæ alternans z umiejscowieniem w półkulach mózgowych. Czasopismo Lekarskie 7, s. 245–254, 1905.
• Über die Ermüdbarkeit und Reizbarkeit der Tuberkulösen: Psychologisch-experimentelle Studie. Leipzig: J. A. Barth, 1909.
• Über die Ermüdbarkeit und Reizbarkeit der Tuberkulösen. Journal für Psychologie und Neurologie 12, 1909.
• Zagadnienie poczytalności. Nowiny Lekarskie 35 (6), s. 365–372, 1923.
• Wiadomości początkowe z psychopatologji ogólnej. Warszawa, 1925.
• Przypadek pozbawienia życia trojga ludzi z motywów urojeniowych. Rocznik Psychjatryczny 4, s. 45–64, 1926.
• Ustawa o małżeństwie w świetle dezyderatów psychiatrii sądowej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 3 (12), s. 591–592, 1926.
• Psychoza szałowo-posępnicza w kazuistyce sądowo-psychjatrycznej. Rocznik Psychjatryczny 7, s. 1–53, 1928.
• Psychopatja ustrojowa w teorji i praktyce sądowo-psychjatrycznej. Rocznik Psychjatryczny 11, s. 65–85, 1929.
• O nowej redakcji artykułów polskiej Legis Ferendae, dotyczących niepoczytalności, t.zw. poczytalności zmniejszonej i poczytalności w stanach upojenia. Rocznik Psychjatryczny 13, s. 90–124, 1930.
• Uczucia moralne i znaczenie samoistnego ich braku w patologji psychiki ludzkiej. Rocznik Psychjatryczny 18/19, s. 231–307, 1932.
• Patologja charakteru w oświetleniu sądowo-cywilnem. Rocznik Psychjatryczny 20, s. 179–187, 1933.
• W sprawie liczby narkomanów i ich jakości ustrojowej. Rocznik Psychjatryczny 21, s. 218–232, 1933.
• Psychjatryczno-społeczne znaczenie narkomanji. Medycyna 8 (5), s. 153–156, 1934.
• Zagadnienie pozbawienia płodności w polskim projekcie ustawy eugenicznej. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 12 (41, 42), s. 785–787, 804–806, 1935.
• Społeczno-psychiatryczne motywy hamowania rozrodu. Rocznik Psychjatryczny 29/30, s. 37–55, 1937.
• Hamowanie rozrodu oligofreników. Rocznik Psychjatryczny 31, s. 70–85, 1938.
• Zarys psychiatrii sądowej: część ogólna. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1950.

• Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 185. [dostęp 2021-08-11].
• Handelsman J.: Witold Łuniewski (1881–1943). Próba profilu biograficznego. Polski Tygodnik Lekarski 3 (18), 545–549, 1948.
• Zakrzewski T.: Łuniewski Witold Aleksander Robert (1881–1943), [w:] Polski Słownik Biograficzny tom 18. PAU, 1973 s. 570–571.
• Skoczkowski J.: W 40 rocznicę śmierci docenta dr med. Witolda Łuniewskiego, twórcy polskiej szkoły psychiatrii sądowej (1881–1943). Psychiatria Polska 18 (5), s. 497–501, 1984.
• Barbara Cichecka: Pierwszy honorowy obywatel miasta Warty – doc. dr Witold Łuniewski (W 40-tą rocznicę śmierci). Na Sieradzkich Szlakach 8 (4), s. 12–14, 1993.
• Majchrzyk Z.: Witold Łuniewski 1881–1943. Postępy Psychiatrii i Neurologii 7 supl. 3 (8) s. i–iii, 1998.
• TadeuszT. Nasierowski TadeuszT., JonathanJ. Britmann JonathanJ., Freemasonry and psychiatry in Poland, „History of Psychiatry”, 23 (3), 2012, s. 329–341, DOI: 10.1177/0957154X11428539, ISSN 0957-154X  (ang.).

• Historia Szpitala Tworkowskiego
• Publikacje Witolda Łuniewskiego w bibliotece Polona