Wasubandhu

वसुबन्भु

Mistrz Wasubandhu
Imię i nazwisko	Wasubandhu Kausika
Data i miejsce urodzenia	IV wiek Puruszapura
Data i miejsce śmierci	V wiek Ajodhja
Szkoła	Jogaczara
Nauczyciel	Dżajata
Następca	Manoratha
Zakon	mahajana

Wasubandhu (skt वसुबन्दु, chiń. Shiqin (世親), Tianqin 天親; kor. Sech'in 세친; jap. Sesshin; wiet. Thế Thân, Thiên Thân; tyb. dbyig gnyen དབྱིག་གཉེན་) – uczony i mnich buddyjski, razem ze swym bratem Asangą, jeden z założycieli buddyjskiej szkoły jogaczara. Wasubandhu jest jednym z najbardziej wpływowych filozofów w całej historii buddyzmu.

Idealistyczni mieszkańcy Indii w przeciwieństwie do praktycznych Chińczyków nie zajmowali się datowaniem wydarzeń. Dlatego trudno jest ustalić lata życia np. buddystów i to poczynając od samego Buddy.

Według Paramarthy Wasubandhu żył w 900 lat po mahaparinirwanie Buddy. Xuanzang uważał, że Wasubandhu żył 1000 lat po mahaparinirwanie Buddy, a jego uczniowie uważali, że 900 lat po niej. Ogólnie uważa się, że mahaparinirwana Buddy nastąpiła w pierwszych latach 400 r. p.n.e. Ponieważ nie wszyscy się z tym zgadzają, stąd rozbieżności w datowaniu narodzin i śmierci Wasubandhu.

Noul Pari i Shio Benkyō ustalili te daty jako 270 i 350 r. Steven Anacker zaproponował 316 i 396 r. Ui Hakuju umieścił go w IV wieku (320–400). Takakusu Junjirō i Kimura Taiken podają 420–500, Wogihara Unrai – 390–470, a Hikata Ryushō – 400–480.

Erich Frauwallner uważał, iż było dwóch Wasubandhów, starszy – żyjący w latach 320–380 i młodszy – żyjący w latach 400–480. Ta teoria nie utrzymała się, gdyż chińskie źródła, z których korzystał, okazały się fałszywe^[1].

Urodził się w Puruszapurze w państwie Gandhara. Miejscowość ta jest obecnie identyfikowana jako współczesny Peszawar w północno-zachodnim Pakistanie. Był o rok młodszy od swojego brata Asangi^[a]. Rodzina ojca bramina nosiła nazwisko Kausika. Ojciec był nadwornym kapłanem i autorytetem w tekstach Wed. Według różnych źródeł matka nosiła imię Wirińci lub Prasannasila. Najmłodszym, trzecim bratem był Wirińcziwatsa^[1].

Można założyć, że młody Wasubandhu był wprowadzony przez ojca nie tylko w tradycje bramaniczne, ale również poznał postulaty takich szkół jak njaja i wajsieszika, co uwidoczniło się później w jego logice.

W tym czasie w Gandharze dominującą szkołą buddyjską była wajbaszika zwana także sarwastiwadą. Wasubandhu został mnichem sarwastiwady i studiował głównie system tej szkoły. Był pod wielkim wpływem Maha-vaibhasa-abhidharma-siastra. Jednak z czasem zaczął wątpić w ważność i znaczenie metafizyki wajbaszików. Być może pod wpływem nauczyciela Manorathy^[b] zainteresował się naukami sautrantików, którzy odrzucali wszelkie nauki nie wyrażone słowami Buddy. Ponieważ najbardziej ortodoksyjne nauki wajbaszików kwitły w Kaszmirze, a wajbaszików gandharskich uważali za pół heretyków, Wasubandhu udał się do Kaszmiru, gdzie studiował u różnych nauczycieli przez cztery lata^[1].

Po powrocie do Puruszapury zaczął przygotowywać się do wielkiego projektu. Nie był wtedy związany z żadnym zakonem i mieszkał w małym prywatnym domu w centrum miasta. Utrzymywał się z wygłaszania wykładów dla szerokiej publiczności i słuchacze obdarowywali go. W dzień wykładał, a wieczorami pisał swoje dzieło. Zatytułował je Abhidharma-kosia (Skarb Abhidharmy)^[c]. W pracy tej Wasubandhu poddał analizie i sklasyfikował siedemdziesiąt pięć dharm, podstawowych czynników doświadczenia, dla celu osiągnięcia bodhi (oświecenia). Podzielił je na jedenaście typów („rupani”), a więc:

• materialne formy – czyli pięć organów zmysłów wraz z odpowiadającymi im przedmiotami zmysłów (zobacz ajatana bez umysłu)
• „awidźnapti-rupa”, czyli „gesty nie ujawniające zamiaru, intencji”.
• „czitta”, czyli „umysł”.
• dziesięć typów „mahabhumika”, czyli „głównych podstaw” – wola, pragnienia/pożądania, skupienie, uwaga itd.
• dziesięć typów „kusiala-mahabhumika”, czyli „korzystnych głównych podstaw” – wiara, energia/wigor, opanowanie, ahimsa, pogoda ducha itd.
• sześć typów „klesia-mahabhumika”, czyli „mentalnych zakłóceń głównych podstaw” – zamieszanie, nieostrożność, niepokój itd.
• dwa typy „akusiala-mahabhumika”, czyli „niekorzystnych głównych podstaw” – bezwstyd, niezażenowanie.
• dziesięć typów „paritta-klesia-mahabhumika”, czyli „drugorzędnych mentalnych zakłóceń głównych podstaw” – złość, wrogość, zazdrość, zarozumiałość itd.
• osiem typów „anijata-mahabhumika”, czyli „nieokreślonych głównych podstaw” – wyrzuty sumienia, arogancja, niechęć, wątpienie, odrętwienie itd.
• czternaście typów „czitta-wiprajukta-samskara-dharma”, czyli „ucieleśnione uwarunkowania niezwiązane z umysłem” – siła życiowa, narodziny, rozkład, nietrwałość itd.
• trzy typy „asamskrita-dharma”, czyli „nieuwarunkowanych dharm” – przestrzenność, zaprzestanie przez zrozumienie, zaprzestanie bez zrozumienia^[1].

W dziele tym Wasubandhu nie tylko je zdefiniował i poddał analizie wszelkie związki pomiędzy nimi, ale sprawdził także ich karmiczne jakości. Poza tym zajął się także teoriami przyczynowości, kosmologią, praktykami medytacji, teoriami postrzegania, karmą, odrodzeniem i cechami oświeconej istoty^[1].

Mimo wysokiej oceny pracy Wasubandhu przez sarwastiwadinów kaszmirskich, autor dzieła zaczął powątpiewać w ich idee i efektem była kolejna praca zatytułowana Abhidharma-kosia-bhaśja. Tekst ten zawierał krytykę dogmatów wajbaszików z punktu widzenia sautrantików. Spotkał się on z kilkoma krytycznymi tekstami, gdyż Wasubandhu obalił wiele teorii sarwastiwadinów, a poparł teorie sautrantików. Głównym punktem podziału stała się teoria natury dharm. Wajbaszikowie utrzymywali, że dharmy istnieją zarówno w przeszłości, teraźniejszości jak i przyszłości. Z kolei sautrantikowie utrzymywali, iż w obecnym momencie istnieją one tylko w „dyskretnych” i szczególnych momentach, w których rozładowują przyczynową skuteczność działania^[1].

Przez kilka lat po napisaniu Abhidharma-kosia-bhaśji Wasubandhu wiele podróżował. Po spędzeniu jakiegoś czasu w Szakali^[d] przybył ze swoimi nauczycielami do Ajodhji^[e], gdzie korzystał ze swojej sławy oraz trzymał się wiernie doktryny hinajany odrzucając możliwość, że mahajana może być także nauką Buddy. W ogóle nie poważał traktatów związanych z jogaczarą pisanych przez Asangę. Tybetański historyk Buston przytacza słowa Wasubandhu dotyczące dzieła Asangi Jogaczarabhumi: „Niestety Asanga przebywający w lesie, praktykował medytację przez dwanaście lat. Nie osiągnąwszy niczego przez tę medytację, wymyślił system tak trudny i ciężki, że mógł on być niesiony tylko przez słonia”. Asanga widział o nastawieniu brata i obawiał się, że ten użyje swojej inteligencji do zaatakowania mahajany. Udając chorobę wezwał Wasubandhu do przybycia do Purusapury^[f]. Na spotkaniu Wasubandhu poprosił Asangę o wyjaśnienie mu nauk mahajany i natychmiast przekonał się do nadrzędności myśli mahajany. Po dalszych studiach osiągnął natychmiastowe urzeczywistnienie równe doświadczeniu Asangi. Głęboko zawstydzony swoim poprzednim negatywnym stosunkiem do mahajany, Wasubandhu chciał sobie uciąć język, jednak brat przekonał go, aby zaczął go używać teraz dla nauczania mahajany^[1].

Głównym jego zainteresowaniem cieszyła się wtedy obszerna 100000-wersowa Śatasāhasrikā. Jego najwcześniejsze prace mahajanistyczne, to prawdopodobnie komentarze do takich sutr jak Akszajamati-nirdesia-sutra i Dasia-bhumika-sutra. Po nich Wasubhandu napisał komentarze do innych sutr i traktatów mahajany: Sutry Awatamsaki, Sutry Nirwany, Sutry Wimalakirtiego i Sutry Śrimaladewi. Napisał również traktat o teorii widźniaptimatraty, czyli „tylko percepcji” oraz komentarze do Mahajanasamgrahy, Triratna-gotry, Amrita-mukhy i innych traktatów i prac mahajany. Wszystkie jego prace wykazywały najgłębsze zrozumienie nauk mahajany. Był tak płodnym pisarzem, że można założyć, iż pisał jedną pracę każdego roku^[g].

Wasubandhu zmarł w Ajodhji w wieku 80 lat.

Po napisaniu Abhidharmakosi Wasubandhu zaczął cieszyć się wsparciem ze strony dwóch władców z rodu Guptów Wikramaditji i jego następcy Baladitji, których zidentyfikowano jako Skandaguptę (pan. 455-467) i Narasimhaguptę (pan. 467-473). Pierwszą debatę odbył z gramatykiem Wasuratą, który był mężem młodszej siostry Baladitji, a Baladitja był tym, który wyzwał Wasubandhu. Debata została wygrana przez Wasubandhu. Inną jego słynną debatą było zwycięstwo nad przedstawicielem szkoły filozoficznej sankhja. Do debaty tej Wasubandhu przystąpił dodatkowo zmotywowany, gdyż jego nauczyciel Buddhamitra przegrał debatę z przedstawicielem tej szkoły Windhjawasinem, która odbyła się w Ajodhji. Za zwycięstwo Wasubandhu otrzymał od Ćandragupty II 300000 złotych monet. Wasubandhu przeznaczył te pieniądze na wybudowanie trzech klasztorów – jednego klasztoru mahajany, jednego – sarwastiwadinów i jednego -żeńskiego.

Sarwastiwadin Samghabhadra z Kaszmiru pragnął odbyć debatę z Wasubandhu. W tym celu napisał dwa traktaty; praca nad nimi zajęła mu dwanaście lat. Jednak Wasubandhu odmówił tłumacząc się swoim poważnym wiekiem: „Jestem już stary więc pozwolę ci mówić, co zechcesz. Dawno temu ta moja praca zniszczyła doktrynę wajbaszików (sarwastiwadinów). Nie ma potrzeby konfrontacji z tobą... Mądrzy ludzie będą wiedzieli, który z nas ma rację, a który błądzi”^[1].

Ogólne uwagi

Wasubandhu działał około 200 lat po Nagardżunie, w okresie kolejnego złotego wieku literatury buddyjskiej. Miał szczególną okazję do zapoznania się z właściwie wszystkimi religijnymi i filozoficznymi nurtami w buddyzmie i umiejętność swobodnego nawigowania pomiędzy nimi. Zaczął studiować od abhidharmicznych komentarzy znanych jako Vibhāṣā i podsumował je w dziele zatytułowanym jako Abhidharmakośa. Był zdolny do rozważania nauk sarwastiwadinów jak i sautrantików i opowiedział się za tymi ostatnimi. Nawet w początkowym okresie swojej działalności był już wystarczająco rozeznany i przekonany, że sarwastiwada nie może reprezentować ważnej rewolucji, którą Budda wprowadził na indyjską scenę filozoficzną. Jego skłonności ku sautrantikom spowodowały wrogie nastawienie ze strony słynnego eksponenta sarwastiwady – Sanghabhadry. Ich walka trwała do śmierci Sanghabhadry^[2].

Zasadniczo uważano, iż pomiędzy naukami Nagardżuny i Wasubandhu panuje konflikt, jednak – jak wykazał to Stefan Anacker^[3] – niezgoda panowała głównie pomiędzy VI-wiecznymi uczniami tych filozofów, a nie pomiędzy nimi^[4].

Przeszkodą w docenieniu wkładu Wasubandhu do historii buddyjskiej myśli było jego nawrócenie się na nauki jogaczary. Odrzucił wtedy nauki sautrantików, co nie świadczy jednak o tym, że stał się wyznawcą absolutnego idealizmu, a co próbują mu imputować tybetańscy komentatorzy. Problem wyniknął z powodu okaleczenia najbardziej wyrafinowanej pracy Wasubandhu Widźniaptimatratasiddhi (skr. Vijñaptimātratāsiddhi, pol. Ustanowienie zwykłego pojęcia), do czego doszło w rezultacie nieporozumień pomiędzy jego uczniami w VI i VII wieku^[4].

Dostępny sanskrycki tekst tego dzieła zaciemnia chińskie i tybetańskie wersje, które powstały po dokonaniu zniszczeń w oryginalnym tekście, prawdopodobnie przez takich komentatorów jak Sthiramati i Dharmapala, którzy odpowiadają za zniekształcenie nauk Wasubandhu w kierunku absolutnego idealizmu. W tym istniejącym sanskryckim tekście trzeba zwrócić uwagę na dwie rzeczy: brak wstępnego akapitu w komentarzu Wasubandhu do Wimśatiki (pol. Dwadzieścia wersów) i całkowity brak komentarza Wasubandhu do Trimśiki (pol. Trzydzieści wersów), który został zastąpiony przez komentarz Sthiramatiego^[4].

Dokładne wgłębienie się w ten tekst wykazuje, że Wasubandhu nie był metafizycznym idealistą, o czym świadczy między innymi bardzo rozważna terminologia. Dlatego też był w stanie czytać teksty Buddy bardziej odpowiednio od pewnych idealistycznych naśladowców. Na przykład: Budda nigdy nie uważał takich terminów jak „citta” (myśl), „mano” (umysł) i „widźniana” (świadomość) za synonimy. Tak samo uważał Wasubandhu. Natomiast w chińskich i tybetańskich wersjach określenia te (i np. także „widźniapti” (wskazówka, sugestia itp.) są potraktowane jako synonimy (skr. paryāya). Co więcej, w tych tekstach wprowadzono często pojawiający się termin w Lankawatarze – „citta-mātra” (pol. zwykła myśl) – który w ogóle nie pojawia się w pracach Wasubandhu. Wszystko to zrobiono, aby uczynić z niego absolutnego idealistę^[5].

Dzieła Wasubandhu zawierają nauki różnych szkół buddyjskich i nie buddyjskich, przytaczane w celu przedyskutowania i ewentualnego obalenia. To między innymi właśnie z jego dzieł można się dowiedzieć, jakie doktryny i jakie szkoły filozoficzne panowały w okresie jego życia.

Główną szkołą buddyjską są wajbaszikowie, znani także jako sarwastiwadinowie, głównie z Kaszmiru i Gandhary. Obok nich byli watsiputrijasowie, sautrantikowie (zwani także darsztanikami). Są również przedstawione niebuddyjskie, ortodoksyjne hinduistyczne szkoły w rodzaju sankhji i njai wajsiesziki. Ze szkół buddyjskich, z którymi Wasubandhu szczególnie się nie zgadzał, trzeba wymienić pudgalawadę, czyli „personalistów” buddyjskich^[6].

Trzeba podkreślić mistrzostwo Wasubandhu, który tak całkowicie pobił swoich przeciwników, że jego szkoła – jogaczara – stała się po jakimś czasie, a na pewno w IX wieku, dominującą tradycją buddyjską.

• The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion. Stephan Schuhmacher i Gert Woerner (red.). Boston: Shambala, 1989. ISBN 0-87773-433-X. Brak numerów stron w książce
• David J. Kalupahana. A History of Buddhist Philosophy. Continuities and Discontinuities. University of Hawaii Press. Honolulu. 1992. Str. 304. ISBN 0-8248-1402-9
• Edward Conze. Buddhist Thought in India. Three Phases of Buddhist Philosophy. Ann Arbor Paperback. Ann Arbor, Michigan. 1970. Str. 302. ISBN 0-472-06129-1
• Paul Williams. Mahāyāna Buddhism. The Doctrinal Foundations. Routledge. New York. 1989. Str. 317. ISBN 0-415-02537-0
• Red. Ian P. McGreal. Great Thinkers of the Eastern World. The Major Thinkers and the Philosophical and Religious Classics of China, India, Japan, Korea, and the world of Islam. HarperCollins Publishers. New York. 1995. Str. 505. ISBN 0-06-270085-5
• David Snellgrove. Indo-Tibetan Buddhism. Indian Buddhists & Their Tibetan Successors. Vol. One & Two. Shambala. Boston. 1987. Str. 640. ISBN 0-87773-311-2 Vol. One, ISBN 0-87773-379-1 Vol. Two

• Biografia i życie Vasubandhu (ang.)