Viorica Agarici

Viorica Agarici
Popiersie Agarici na dworcu kolejowym w Roman
Popiersie Agarici na dworcu kolejowym w Roman
Pełne imię i nazwisko

Viorica Maria Ecaterina Ana Agarici

Imię i nazwisko urodzenia

Viorica Văsescu

Data i miejsce urodzenia

24 lutego 1886
Bukareszt

Data i miejsce śmierci

18 lutego 1979
Bukareszt

Zawód, zajęcie

pielęgniarka, działaczka społeczna

Narodowość

rumuńska

Małżeństwo

Ion C. Agarici

Dzieci

Gheorghe, Constantin, Vasile

Odznaczenia
Sprawiedliwy wśród Narodów Świata

Viorica Agarici (ur. 24 lutego 1886 w Bukareszcie, zm. 18 lutego 1979 tamże) – rumuńska pielęgniarka i działaczka społeczna, za pomoc udzieloną ofiarom pogromu w Jassach odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Życiorys

Młodość i okres przedwojenny

Viorica Maria Ecaterina Ana Văsescu urodziła się 24 lutego 1886 roku w Bukareszcie. Pochodziła z zamożnej rodziny o arystokratycznych korzeniach. Jej dziadek od strony ojca, Alexandru Văsescu, był parlamentarzystą oraz ministrem finansów w rządzie premiera Constantina A. Crețulescu. Zarówno jej rodzina od strony ojca, jak i rodzina od strony matki, posiadały rozległe majątki ziemskie w okolicach Botoszan i Roman. Miała dwoje rodzeństwa (siostrę i brata)[1].

Dzieciństwo spędziła w Paryżu, gdzie jej ojciec służył w rumuńskim poselstwie w randze attaché wojskowego. Uczęszczała do francuskiej szkoły podstawowej, a następnie, w latach 1900–1905, do eksperymentalnego podparyskiego instytutu La Ruche(inne języki)[1].

W 1910 roku zawarła związek małżeński z Ionem C. Agarici, z wykształcenia inżynierem agronomem. Z ich związku narodziło się trzech synów: Gheorghe (ur. 1911), Constantin (ur. 1912) i Vasile (ur. prawd. 1913)[1][a].

W 1927 roku jej mąż zmarł nagłą śmiercią. Rok później objęła stanowisko kierowniczki oddziału Rumuńskiego Czerwonego Krzyża w Roman[1].

II wojna światowa

 Osobny artykuł: Pogrom w Jassach.

28 czerwca 1941 roku, kilka dni po tym, gdy Rumunia u boku III Rzeszy przystąpiła do wojny z ZSRR, w Jassach rozpoczął się pogrom ludności żydowskiej. W ciągu trzech dni rumuńscy żołnierze, policjanci i cywile, wspierani przez stacjonujących w mieście Niemców, zamordowali około 13 tys. Żydów[2].

29 czerwca władze rumuńskie postanowiły ewakuować z miasta kilka tysięcy żydowskich mężczyzn, których przed masakrą oraz w jej trakcie uwięziono na terenie miejscowej komendy policji[3]. Pierwszy pociąg, w którym znalazło się od 2430 do 2530 Żydów, wyruszył z Jassów następnego dnia we wczesnych godzinach porannych[4]. Przez kolejnych kilka dni transport był odsyłany ze stacji do stacji. Tymczasem uwięzione w szczelnie zamkniętych wagonach ofiary cierpiały na skutek ścisku, głodu, pragnienia, upału i braku powietrza. Śmiertelność szybko przybrała zastraszające rozmiary[5].

3 lipca 1941 roku „pociąg śmierci” stanął w Roman[6]. Agarici przebywała w tym czasie na stacji kolejowej, gdzie wraz ze współpracownicami rozdawała napoje i przekąski udającym się na front żołnierzom. Usłyszawszy dobiegające z wagonów krzyki i jęki, postanowiła zainterweniować[7]. Do pilnującego wagonów policjanta miała się zwrócić słowami:[8]

Jeśli nie otworzy pan drzwi [do wagonów], sama je wyłamię. Może mnie pan zastrzelić, ale zamierzam pomóc tym nieszczęsnym ludziom.

Agarici udała się z interwencją do wojskowego komendanta stacji, następnie do dowódcy miejscowego garnizonu, a wreszcie do dowódcy okręgu wojskowego w Roman gen. Nicolae Tătăranu. Ten ostatni zgodził się, by udzieliła pomocy Żydom[1]. Na jej żądanie otwarto wagony i usunięto zwłoki zmarłych[7]. Razem z członkami RCK oraz ochotnikami zwerbowanymi spośród lokalnej społeczności żydowskiej dostarczyła więźniom wodę i żywność[8][9]. Niektórzy zostali także umyci i odwszawieni, aczkolwiek ze względu na brak ubrań na wymianę, w konsekwencji tych zabiegów pozostali nadzy[6][10]. Działania Agarici ocaliły życie kilkuset Żydom z „pociągu śmierci”[9].

Mimo iż działała z pobudek humanitarnych, wielu mieszkańców Roman postrzegało jej postawę jako „niepatriotyczną”, a wręcz „zdradziecką”. Stała się obiektem gwałtownych ataków[11]. Ostatecznie w 1943 roku[1] była zmuszona zrezygnować z kierowania oddziałem RCK i przeprowadzić się do Bukaresztu[8].

Losy powojenne

Wystąpiła jako świadek na procesie sprawców pogromu w Jassach, który toczył się w 1948 roku przed trybunałem ludowym w Bukareszcie[1].

Po przejęciu przez komunistów władzy w Rumunii wszystkie należące do niej nieruchomości, w tym dom w Roman i mieszkanie w Bukareszcie, zostały znacjonalizowane. Uznana za „wroga klasowego”, była zmuszona osiąść w Roman, a jednocześnie władze nałożyły na nią zakaz zmiany miejsca zamieszkania. Jej dwóch starszych synów zostało uwięzionych. Utrzymywała się z udzielania korepetycji z języków niemieckiego, francuskiego i angielskiego[1]. Ponadto przez wiele lat wspierała ją materialnie Federacja Gmin Żydowskich w Rumunii (Federaţia Comunităţilor Evreieşti din România)[7].

Dopiero w 1965 roku uzyskała pozwolenie na przeprowadzkę do Bukaresztu, gdzie mieszkał jej najmłodszy syn. Zmarła 18 lutego 1979 roku i spoczęła na stołecznym cmentarzu Bellu[1].

Upamiętnienie

3 stycznia 1983 roku została pośmiertnie odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”[7].

Po przemianach politycznych 1989 roku została upamiętniona także w ojczyźnie. W 1994 roku ukazała się książka autorstwa Mariusa Mircu, poświęcona jej osobie i dokonaniom[9]. Na dworcu kolejowym w Roman odsłonięto jej popiersie dłuta Florina Mircei Zaharescu. Jej imieniem nazwano również jedną z ulic w Roman, a w 2011 roku nadano jej pośmiertnie honorowe obywatelstwo tego miasta. W tym samym roku, z inicjatywy Federacji Gmin Żydowskich w Rumunii, tablica upamiętniająca czyny Agarici została odsłonięta na jej grobie na cmentarzu Bellu[1].

Uwagi

  1. ↑ Niektóre źródła podają, jednakże błędnie, iż jej synem był Horia Agarici(inne języki) – słynny rumuński as myśliwski okresu II wojny światowej. W rzeczywistości była ona jego ciotką.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j Viorica Agarici, „eroina din gara Roman”, a fost comemorată. Curaj și dăruire, în slujba Crucii Roșii. ziarpiatraneamt.ro, 2023-07-03. [dostęp 2024-01-12]. (rum.).
  2. ↑ Mędykowski 2018 ↓, s. 300–306.
  3. ↑ Ioanid 1993 ↓, s. 135.
  4. ↑ Ioanid 1993 ↓, s. 137.
  5. ↑ Ioanid 1993 ↓, s. 137–141.
  6. ↑ a b Ioanid 1993 ↓, s. 141.
  7. ↑ a b c d Agarici Viorica (1886-1979). db.yadvashem.org. [dostęp 2024-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  8. ↑ a b c Goda 2022 ↓, s. 178–179.
  9. ↑ a b c Gilbert 2015 ↓, s. 298.
  10. ↑ Mędykowski 2018 ↓, s. 303–304.
  11. ↑ The report of the International Commission on the Holocaust in Romania. Ch. 11: Solidarity and Rescue. yadvashem.org, 2004-11-11. [dostęp 2023-12-20]. (ang.).

Bibliografia

  • Martin Gilbert: The Righteous. London: Transworld Digital, 2015. ISBN 978-1-4090-1069-2. (ang.).
  • Norman J.W. Goda: The Holocaust: Europe, the World, and the Jews, 1918–1945. New York: Routledge, Taylor & Francis Group, 2022. ISBN 978-0-429-83986-3. (ang.).
  • Radu Ioanid. The Holocaust in Romania: The Iasi Pogrom of June 1941. „Contemporary European History”. 2 (2), 1993-07. ISSN 0960-7773. (ang.). 
  • Witold Mędykowski: W cieniu gigantów. Pogromy 1941 r. w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej. Jerozolima: 2018. ISBN 978-965-90038-0-8.