Urszula Cierniak (ur. 3 grudnia 1964 w Częstochowie) – polska badaczka, doktor habilitowana nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa (prof. Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie), etnolog, specjalistka w zakresie starego obrzędu, kultury staroruskiej oraz religijności Słowian^[1].

Córka Jadwigi i Jana Grabowskich. Ukończyła klasę o profilu matematyczno-fizycznym w IV Liceum Ogólnokształcącym im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie^[2]. Uzyskała magisterium z filologii rosyjskiej z wyróżnieniem (1988) oraz etnologii (1991) na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

W 1995 roku obroniła na Uniwersytecie Jagiellońskim rozprawę doktorską: Literatura staroobrzędowców wobec kultury dawnej Rusi i procesu literackiego w Rosji czasów nowożytnych. W roku 2014 uzyskała na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa na podstawie rozprawy habilitacyjnej Wiara i władza. Wokół sporu o katolicyzm i chrześcijańską Europę w dziewiętnastowiecznej myśli i literaturze rosyjskiej oraz oceny ogólnego dorobku naukowego^[3].

Obecnie (2024) pracuje na Uniwersytecie im. Jana Długosza w Częstochowie, gdzie od 2019 roku kieruje Zespołem Badań Interkulturowych Europy Wschodniej na Wydziale Humanistycznym^[4]. Jest także Sekretarzem Komisji Kultury Słowian PAU (od 2019)^[5] oraz Członkiem Komisji do Badania Starego Obrzędu (Комиссия по исследованию старообрядчества) przy Międzynarodowym Kongresie Slawistów (od września 2008).

Badania naukowe Urszuli Cierniak skoncentrowane są wokół kultury staroruskiej, literatury i kultury duchowej mniejszości religijnych w Rosji oraz poza jej granicami, tradycjonalizmu i konserwatyzmu, konfliktów konfesyjnych oraz zderzenia kultur w literaturze rosyjskiej dawnej i nowej, kultura staroobrzędowców (także tych, którzy znaleźli się poza granicami Rosji). Ta ostatnia stała się tematem licznych artykułów oraz monografii Literacki wymiar kultury religijnej staroobrzędowców (Częstochowa 1997), w której po raz pierwszy zostały zbadane i przedstawione nieznane wcześniej rękopiśmienne utwory z przełomu XVII i XVIII wieku, pochodzące ze środowiska staroobrzędowców bezpopowców pomorskich^[6].

Drugi ważny obszar badań U. Cierniak to dzieje i przemiany Cerkwi prawosławnej w relacji do władzy państwowej oraz specyfika religijności Słowian wschodnich na tle sporów i polemik z chrześcijaństwem zachodnim. Problematyka ta znalazła odbicie w szeregu artykułów oraz w kolejnej monografii zatytułowanej Wiara i władza. Wokół sporu o katolicyzm i chrześcijańską Europę w dziewiętnastowiecznej literaturze i myśli rosyjskiej (Częstochowa 2013), której obiektem badawczym była m.in. myśl i literatura rosyjskich katolików pozostających na emigracji we Francji.

W horyzoncie badawczym Urszuli Cierniak są również liczni reprezentanci literatury i myśli rosyjskiej XIX i XX wieku oraz ich pisma teologiczne, a także proza egodokumentalna (autobiografie, listy, dzienniki, medytacje, zapiski religijne), rozprawy ujmujące antynomicznie prawosławie i chrześcijaństwo zachodnie.

U. Cierniak jest autorką 2 książek, redaktorką i współredaktorką 6, opublikowała 80 artykułów w monografiach i czasopismach naukowych

Badaczka aktywnie udziela się w towarzystwach i komisjach naukowych. Pełni funkcję sekretarza Komisji Kultury Słowian PAU oraz sekretarza redakcji pisma „Kultura Słowian. Rocznik Komisji Kultury Słowian PAU”. Była pomysłodawczynią i organizatorką czterech międzynarodowych konferencji naukowych z cyklu „Człowiek-Wiara-Kultura”^[7]. Prowadzi także działalność popularyzująca naukę na terenie Częstochowy dla młodzieży szkół średnich oraz dla dorosłych^[8]. Współpracuje z Muzeum Częstochowskim, Muzeum Pielgrzymowania, Ośrodkiem Kultury Filmowej „Iluzja”, Ośrodkiem Promocji Kultury „Gaude Mater”, organizacjami religijnymi.