Tsendiin Dondogdulam

królowa Mongolii
Okres	od 1911 do 1923
Koronacja	16 grudnia 1911
Następca	Genepil
Dane biograficzne
Data urodzenia	1876
Data śmierci	1923
Mąż	Bogda Chan od 1911 do 1923

Tsendiin Dondogdulam (ur. 15 listopada 1876 w ajmaku chentejskim, zm. 14 stycznia 1923) – królowa małżonka Mongolii, pierwsza żona Bogda Chana.

Pochodziła z rodziny książęcej. Miała wielu braci i sióstr. Jej ród uchodził za potomków Czyngis-chana^[1].

Poznała Bogda Chana w 1895 podczas jego wizyty w klasztorze Erdenedzuu. Spotkali się rok później^[1], a następnie w 1900 w Amarbayasgalant^[2]. Dondogdulam była druhną najstarszej żony Jonon-wan Tsogbadrah, który towarzyszył wówczas Bogda Chanowi^[3].

Pobrali się w 1902. W Dondogdulam rozpoznano dakinię i manifestację Białej Tary (mong. Tsagaan Dar Eh). W 1903 na jego utrzymanie przeznaczono ajmak, a w Ułan Bator stworzono świątynię Eh-Daginin-aimgyin-khural. W 1911, po ogłoszeniu przez Mongolię niepodległości, otrzymała tytuł Ulsyn Eh Dagin (Matka Dakini Państwa)^[1].

Królowa adoptowała syna, Chubilgana Yalguusana Khutukhtę. Jego losy po rewolucji komunistycznej w 1921 nie są znane. Poza tym, zgodnie ze zwyczajem, małżonkowie adoptowali i wychowali wiele dzieci z rodzin, w których szybko umierało potomstwo. Jednym z nich był L. Murdorj, mongolski kompozytor. Wraz z mężem Dondogdulam zainicjowała powstanie i stworzyła rezydencję królewską, w której regularnie gościła artystów i rzemieślników. Pałac, dotąd rezydencja jedynie o znaczeniu religijnym, został przebudowany^[1].

Była świetnie wykształcona. Umiała pisać i czytać po mongolsku i tybetańsku. Miała umiejętności manualne^[4], haftowała, potrafiła malować. Prowadziła rytuały modlitewne, recytowała sutry buddyjskie. Miała dźwięczny głos^[4]. Jej nauczycielem był uczony lama Luvsandondov. Była pobożna^[1].

Była wrażliwą, pogodną i energiczną kobietą^[3]. Strzelała z łuku, łowiła ryby, wszędzie towarzyszyła mężowi^[5]. Świetnie jeździła konno. Mongołowie mówili o niej tylko jako o bogini. Była praktyczna, rozsądna, umiała zarządzać pałacem^[6]. Nie zależało jej na luksusach, choć 10% majątku Bogdo Chana, który kontrolował 25% bogactw Mongolii, należało do niej. W czasie letnich pobytów z mężem we wsi Khudon doiła krowy i wykonywała prace domowe^[1].

Według niektórych doniesień na przyjęciu wydanym na cześć przybycia Qing Amban Sando, przedstawiciela cesarza Mandżukuo, królowa odmówiła oddania mu pokłonu. Bogda Chan odpowiedział: Nie może ci się kłaniać, ponieważ jest moją królową. Dondogdulam wspierała męża w walce o niepodległość Mongolii. W 1921 zainspirowała go do walki o wolność po tym, jak na 40 dni trafili do aresztu domowego z inspiracji chińskich oddziałów republikańskich. W wyniku tajnej operacji specjalnych oddziałów mongolskich Bogda Chan został uwolniony, wypędził wojska chińskie i przywrócił monarchię absolutną oraz niepodległość Mongolii^[1].

W latach 1921–1922, w czasie rządów komunistów, Dondogdulam przeciwstawiała się ich działaniom mającym na celu zniszczenie kultury mongolskiej^[1].

Zmarła w wieku 49 lat z nieznanych przyczyn^[1]. Została skremowana w źródła rzeki Selb gol niedaleko Ułan Bator, gdzie często z mężem spędzała lato. Jej ciało zostało przetransportowane z honorami na wozie ciągniętym przez osiem koni i złożone w Dolinie Sharga Morit (Dolinie Gniadych Koni). Podobno w wyniku tego zabiegu na pobliskich przełęczach wyrosło osiem drzew, każde innego rodzaju. Istnieją do dziś^[4].

W wyniku komunistycznej propagandy m.in. w mediach, gdzie przedstawiana była (wraz z mężem) jako zła władczyni, gnębiąca poddanych, została zapomniana^[1].

Od czerwca 2011 w regionie, z którego pochodziła Dondogdulam, funkcjonuje miejsce pamięci poświęcony wybitnym mongolskim chankom^[1].

W grudniu 2018 w muzeum Pałacu Bogd Khana w Ułan Bator zorganizowano wystawę The Last Queen of Mongolia. Można było zobaczyć m.in. przedmioty należące do królowej. Wystawa powstała w wyniku działań Urzędu Kultury i Sztuki oraz Instytutu Historii i Archeologii Mongolskiej Akademii Nauk^[4].