Thomas-Morse TM-23 – prototypowy amerykański samolot myśliwski zaprojektowany i zbudowany w zakładach Thomas-Morse Aircraft w latach 1923-24 jako prywatna inicjatywa tej firmy. Samolot miał nowoczesną jak na ówczesne czasy konstrukcję, ale jego osiągi i własności pilotażowe nie były zadowalające i nie został on zamówiony przez United States Army Air Service (USAAS).

W czasie I wojny światowej firma Thomas-Morse osiągnęła spory sukces finansowy zdobywając znaczące kontrakty na samoloty S-4 i SH-4 o łącznej wartości ponad miliona dolarów, jeszcze w 1918 firma zatrudniała 1200 pracowników w mieszczących się w Ithace fabrykach^[1]. Zakończenie wojny przyniosło ze sobą anulowanie części kontraktów, ale w 1919 firma otrzymała zamówienie na 50 myśliwców typu Thomas-Morse MB-3^[1]. Wiadomo było wówczas, że USAAS planuje zamówić więcej tych udanych myśliwców i w zakładach Thomas-Morse przygotowano się do ich produkcji inwestując w narzędzia i materiały^[1]. Ostatecznie jednak kontrakt na budowę dwustu MB-3A został przyznany zakładom Boeinga które zaoferowały niższą cenę^[1]. Utrata intratnego kontraktu była dla Thomas-Morse poważną porażką z której firma już nigdy się do końca nie podniosła i był to początek powolnego upadku firmy^[1].

Pomimo utraty potencjalnego kontraktu w firmie panował optymizm co do jej przyszłości i postanowiono skoncentrować się na projektowaniu samolotów o konstrukcji metalowej^[1]. Zakłady Thomas-Morse miały długą tradycję projektowania nowoczesnych i nowatorskich myśliwców (np. Thomas-Morse MB-1 czy MB-2) i pomimo braku doświadczenie w projektowaniu konstrukcji metalowych oraz prawie chałupniczych metod produkcji, począwszy od 1921 w firmie zaprojektowano szereg samolotów które jednak nie przyniosły firmie sukcesu komercyjnego^[1]. Po nieudanych jednopłatach MB-9 (1921), MB-10 (1921) i TM-22 (R-5) (1922)^[2] w 1923 w Thomas-Morse został zaprojektowany myśliwiec przechwytujący TM-23^[2].

TM-23 został zaprojektowany jako tzw. alert pursuit^[2][3] czy alert interceptor^[4], szybki myśliwiec przechwytujący o dużej prędkości wznoszenia przeznaczony do obrony własnych lotnisk^[5][6], rok wcześniej powstał inny nieudany samolot o podobnym przeznaczeniu – Dayton-Wright XPS-1^[7]. Podobnie jak inne myśliwce Thomasa-Morse’a także TM-23 został zaprojektowany możliwie jak najkrótszy aby w taki sposób zmaksymalizować zwrotność samolotu^[8], samolot został zaprojektowany jako najmniejsza możliwa konstrukcja która mogła być napędzana silnikiem Curtiss D-12^[4].

Thomas-Morse TM-23 był jednosilnikowym, jednomiejscowym, dwupłatowym samolotem myśliwskim o konstrukcji całkowicie metalowej^[2][3][8].

Skrzydła samolotu miały równą rozpiętość i były całkowicie wolnonośne, ale w pierwszej wersji samolotu połączone były pojedynczym zastrzałem, który miał być usunięty w późniejszym czasie^[2][3].

Wewnętrzna konstrukcja kadłuba wykonana była ze stalowych rur, a sam kadłub kryty był aluminiową blachą falistą z wyjątkiem osłony silnika zrobionej z gładkiej blachy aluminiowej^[3][9][10].

Samolot miał wąski i krótki kadłub, a co się z tym wiązało małą i niewygodną kabinę pilota^[2]. Kabina była tak mała, że z wielkim trudem mieścił się w niej pilot z ubranym spadochronem, a pedały orczyka znajdowały się po dwóch stronach silnika^[2]. W późniejszym czasie zmieniono konstrukcję zarówno skrzydeł, jak i kadłuba^[11].

W pierwszej wersji samolot mierzył 5,07 m długości, a jego rozpiętość skrzydeł wynosiła 5,94 m^[3].

Samolot posiadał unikatowy system trymowania, zamiast tradycyjnego trymera na ogonie samolotu znajdowały się niewielkie dodatkowe powierzchnie sterowe ustawiane z kokpitu które służyły do wyważania samolotu w locie^[8]. Nietypowo była umieszczona także chłodnica silnika która była wbudowana w dolną część nosa samolotu^[8].

Samolot napędzany był chłodzonym wodą silnikiem rzędowym typu Curtiss D-12 o mocy 440 KM z dwupłatowym śmigłem^[9][3].

Planowane uzbrojenie które nigdy nie zostało zainstalowane miały stanowić dwa nieruchome, strzelające do przodu karabiny maszynowe, jeden o kalibrze 12,7 i jeden kalibru 7,62^[3].

Pierwsze kołowanie samolotu wykazało, że samolot nie reagował na ster kierunku i powierzchnia statecznika pionowego została zwiększona przed pierwszym lotem^[2]. Pierwszy lot odbył się w nieoczekiwany sposób kiedy podczas kołowania samolot podskoczył na niewielkim wzniesieniu i siedzący za sterami Paul Wilson zdał sobie sprawę, że nie będzie w stanie zatrzymać samolotu przed końcem pasa startowego^[2]. Samolot zrobił tylko jedno okrążenie lotniska i okazał się bardzo trudny w pilotowaniu, w czasie lądowania samolot kapotował uszkadzając przy tym śmigło i górne skrzydło^[2].

Po wypadku samolot został naprawiony przy czym jego górne skrzydło zostało przesunięte 30 cm do przodu co częściowo wyeliminowało problemy z jego zbyt „ciężkim nosem”, ale samolot nadal charakteryzował się kiepskimi właściwościami pilotażowymi^[2]. W tej wersji samolot nie zdołał także osiągnąć teoretycznie wyliczonej prędkości maksymalnej mającej wynosić 205 mil na godzinę (330 km/h) osiągając 257 km/h w locie poziomym^[2]. Loty wykazały także poważne problemy z chłodzeniem silnika, i pomimo że konstrukcja nie rokowała większych nadziei na przyszłość, samolot był oblatywany przez kilka następnych miesięcy^[2].

Po zakończeniu tej fazy testów samolot został całkowicie przebudowany^[3][9]. Z pierwszej wersji samolotu niezmieniona została tylko mieszcząca silnik część dziobowa, kadłub przed kabiną pilota został wydłużony o 20 cali (50 cm), a samonośne skrzydła zostały zastąpione standardowymi wówczas skrzydłami z zastrzałami^[11]. Powiększono rozpiętość i powierzchnię nośną skrzydeł, lotki został przeniesione z górnego na dolne skrzydło i powiększono powierzchnie sterowe ogona^[3]. Zmieniono także położenie chłodnicy która została przeniesiona z dzioba samolotu pod kadłub^[12].

W tej wersji samolot mierzył 6,60 m długości, a jego rozpiętość skrzydeł została zwiększona do 8,12 m^[3].

Po zmianach samolot osiągnął maksymalną prędkość 190 mil na godzinę (305 km/h), ale nadal był trudny w pilotażu^[11]. Po oblataniu go w Ithaca samolot został przekazany do bazy USAAS McCook Field, gdzie w czasie jego pierwszego lotu w marcu 1926 doszło do awarii chłodnicy oleju^[11]. W rękach pilotów USAAS samolot wykonał jeszcze tylko cztery loty^[11], krytykowano jego własności pilotażowe oraz dużą prędkość lądowania^[3][8].

Po zakończeniu testów USAAS samolot został zwrócony do Ithaci gdzie został rozłożony na części^[11]. Samolot nie został przyjęty przez USAAS i nie otrzymał oficjalnego oznaczenia wojskowego, jego konstrukcja została całkowicie sfinansowane przez Thomasa-Morse’a, koszt projektu wyniósł 77 tysięcy dolarów^[13].

• Peter M. Bowers: Forgotten Fighters/2 and Experimental Aircraft U.S. Army 1918–1941. Arco Publishing, 1971. ISBN 978-0668024037. Brak numerów stron w książce
• William A. Green, Gordon Swanborough: The Complete Book of Fighters: An Illustrated Encyclopedia of Every Fighter Aircraft Built and Flown. Londyn: Smithmark Publishers, 1994. ISBN 0-8317-3939-8. Brak numerów stron w książce
• John Wegg: General Dynamics Aircraft And Their Predecessors. Annopolis: Naval Institute Press, 1990. ISBN 0-87021-233-8. Brak numerów stron w książce
• William Wagner: Reuben Fleet And the Story of Consolidated Aircraft. Fallbrook, CA: Aero Publishers, 1976. ISBN 978-0-8168-7950-2. Brak numerów stron w książce

• Zdjęcie samolotu. flickr.com, kolekcja San Diego Air and Space Museum Archive. [dostęp 2012-10-03]. (ang.).
• Zdjęcie samolotu. flickr.com, kolekcja San Diego Air and Space Museum Archive. [dostęp 2012-10-03]. (ang.).
• Zdjęcie samolotu. flickr.com, kolekcja San Diego Air and Space Museum Archive. [dostęp 2012-10-03]. (ang.).
• Trzy rzuty samolotu w zmienionej wersji. valka.cz. [dostęp 2012-10-03].