Ten artykuł od 2022-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji: Należy uźródłowić pewne sekcje, rozbudować je i poszerzyć lead artykułu.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Teoria mitu Jezusa – nazwa obejmująca trwające od XIX w. filozoficzne próby tłumaczenia genezy chrześcijaństwa z pominięciem osoby Jezusa, kwestionujące historyczność Jezusa. U podstaw takich założeń znajdują się współczesne kierunki filozoficzne (idealizm i materializm).

Teorie mitologiczne negują istnienie Jezusa, wywodząc początek chrześcijaństwa z historyzacją mitu. Postać Jezusa na podłożu mitu została wyimaginowana przez praewangelistów i skonkretyzowana przez ewangelistów. Przedstawicielem tego nurtu był Bruno Bauer.

Teorie te wyrosły na filozofii Hegla. David Friedrich Strauss nie negował istnienia Jezusa ani jego mesjańskiej świadomości, lecz był przekonany, że późniejsza interpretacja jego osoby miała charakter mityczny^[1]; twierdził, że starotestamentalne idee i legendy mesjanistyczne zostały przeniesione na Jezusa i w ten sposób Ewangelie upersonifikowały w nim ogólną ideę stosunku bóstwa do ludzkości.

Teorie te tłumaczyły powstanie chrześcijaństwa zmieszaniem idei z różnych religii i kultur (synkretyzm). W tym nurcie najwięcej zwolenników miał pogląd, że chrześcijaństwo wywodzi się z judaizmu, z jego mesjanizmu, z domieszką wpływów hellenistycznych. Niektórzy zwolennicy nurtu nie zaprzeczali istnieniu Jezusa, ale przeczyli jego cudownym mocom.

Teorie te głoszą, że Jezus jest personifikacją mitów związanych ze Słońcem, Księżycem oraz gwiazdami. Poglądy te powstały pod wpływem filozofii Hegla oraz zainteresowań mitologiami wschodnimi. Przedstawiciele: Arthur Drews, Ignacy Radliński, Jan Hempel.

Powstanie chrześcijaństwa tłumaczyły walką klas spowodowaną rażącą dysproporcją w I i II w. pomiędzy patrycjuszami a plebejuszami. Według tej teorii Jezus stał się symbolem wyzwoleńczych oczekiwań uciskanego ludu i dążeń do przemiany swojego losu. Przedstawiciele: Karl Kautsky, Rudolf Eisler.

Marksiści upatrują genezy chrześcijaństwa w bazie ekonomiczno-społecznej. Lenin w kwestii Jezusa opowiadał się za historyzacją mitu. August Bebel czy Joseph Dietzgen ukazywali Jezusa jako pierwszego komunistę. W ZSRR początkowo – w latach dwudziestych XX wieku – podążano za tradycją demitologizacji Jezusa historycznego, tworzoną w dziełach Straussa, Renana, Nietzschego, Binet-Sanglégo, wysuwając na plan pierwszy dwa główne motywy – choroby psychicznej i oszustwa. Znalazło to odzwierciedlenie w powieści Michaiła Bułhakowa „Mistrz i Małgorzata”, w której Jezus jest przedstawiony jako nieszkodliwy szaleniec. Pewną popularnością cieszyła się też koncepcja Jezusa jako reformatora społecznego, niemal prekursora ruchu rewolucyjnego (za Kautskim, Wellsem, Nikolskim). Dopiero na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych zwyciężyła w propagandzie opcja mitologiczna, czyli negowanie istnienia Jezusa^[2].

Badacze Pisma, którzy w oparciu o nowoczesne teorie hermeneutyki na nowo odczytali Nowy Testament, nie negowali z zasady istnienia Jezusa, lecz odrzucano przesłanie teologiczne w nich zawarte. Według nich istotne jest egzystencjalne znaczenie Słowa Bożego, a nie historia Jezusa. Przedstawiciele: Adolf Harnack, Rudolf Bultmann.

Teorie te nie negują bezpośrednio istnienia Jezusa, ale nie uznają zdarzeń z jego życia za element dziejowy. Teologia jest dla nich nauką o języku wiary.

• historyczność Jezusa
• Jezus Chrystus
• Bóg, którego nie było
• Richard Carrier

• Jezus Chrystus. Encyklopedia katolicka, tom VII, Lublin 1997