Teoria cykli hegemonicznych lub teoria długich cykli – teoria stosunków międzynarodowych, stworzona przez George’a Modelskiego. Powstała w oparciu o wcześniejsze teorie m.in. cykli ekonomicznych Kondratiewa i teorii systemów-światów Fernanda Braudela i Immanuela Wallensteina.
Założenia teorii
Głosi ona, że gdy jakieś mocarstwo osiąga rolę mocarstwa hegemonicznego, wyzwanie rzucają mu inne wielkie mocarstwa. Jedno z nich osiąga potęgę równą mocarstwu światowemu i chce zająć jego miejsce, co prowadzi do wojny hegemonicznej – czyli wojny o uzyskanie/utrzymanie statusu hegemona. Modelski stworzył specjalny indeks siły oparty głównie na potędze morskiej. Według Modelskiego w 1518 Portugalia osiągnęła pozycję hegemoniczna w polityce światowej. Rzuciła jej wyzwanie Hiszpania, osiągnąwszy uprzednio równorzędną wobec Portugalii pozycję drugiego światowego mocarstwa. Ten dwubiegunowy układ nie przetrwał, gdyż – co jest charakterystyczne dla teorii Modelskiego – „gdzie dwóch się bije tam trzeci korzysta” – a zatem państwem które osiągnęło pozycję hegemoniczną były Niderlandy (Holandia). W 1688 ta hegemonia została podłamana przez Francję, która z kolei została pokonana przez drugiego pretendenta do hegemoni Wielką Brytanię („I cykl brytyjski”). Mocarstwowej pozycji Wlk. Brytanii wyzwanie rzuciła Francja w postaci wojen napoleońskich. Z tego starcia po raz kolejny zwycięsko wyszła Wielka Brytania („II cykl brytyjski”). Zakończyły go dwie wojny światowe (1914-45) traktowane łącznie jako jeden wielki konflikt hegemoniczny, ale i tym razem główny rywal hegemona – Niemcy nie zwyciężyły. Prawdziwym zwycięzcą nie była jednak również W.Brytania, lecz USA. Po 1945 nowy porządek światowy określała rywalizacja dwóch supermocarstw – USA i ZSRR. Zatem okresy hegemoniczne miałyby trwać od 60 do 90 lat, a wojny (konflikty) hegemoniczne ok. 20 lat. Co ciekawe do tej pory w zasadzie żaden z rywali nie zastąpił hegemona a rolę mocarstwa światowego przejmował zwykle „tertius gaudens” („trzeci zyskujący”) będący nieraz głównym sojusznikiem hegemona (Anglia/Wielka Brytania – sojusznik Niderlandów przeciwko Francji, lub Stany Zjednoczone – jako sojusznik Wielkiej Brytanii przeciwko Niemcom). Jedynym wyjątkiem był rok 1815 kiedy Wielka Brytania ponownie rozpoczęła kolejny cykl hegemoniczny pokonując napoleońską Francję.
Fazy cyklu hegemonicznego:
- wojna hegemoniczna o globalnym (od XVI wieku) charakterze – decydująca o tym kto będzie hegemonem (ang. Macro – decision)
- dominacja – hegemonia mocarstwa światowego (execution)
- delegitymizacja – zakwestionowanie dominacji przez inne wielkie mocarstwa (Agenda-setting)
- dekoncentracja – utrata dominacji pod wpływem działań wschodzących mocarstw: potencjalnego rywala – który staje na czele koalicji mocarstw kwestionujących dotychczasowy ład (challenger), oraz sojusznika który zwykle wygrywa walkę o hegemonie w następnym cyklu
Długie cykle w historii
Ewolucja polityki globalnej[1][2]
Krytyka
Teoria długich cykli G. Modelskiego została poddana krytyce ze strony niektórych historyków i politologów zarzucających jej „cykliczność” i „schematyzm” na przestrzeni dziejów. Kwestionowana jest głównie teza o globalnej hegemonii Portugalii w XVI lub Niderlandów w XVII w. (podczas gdy w rzeczywistości to raczej Hiszpania za panowania Karola V i Filipa II była wiodącym mocarstwem światowym[4]), której nie można porównywać z rzeczywiście hegemoniczną pozycją Wielkiej Brytanii w połowie XIX, czy USA na przełomie XX/XXI wieku[5]. Niezrozumiałe jest też pomijanie wojen hegemonicznych o globalnym charakterze – jak wojna trzydziestoletnia i związana z nią wojna holendersko-portugalska (1602–1663), czy też wojna siedmioletnia (1757-1763), które również miały znaczący wpływ na losy świata.
Teoria długich cykli głosi że w systemie międzynarodowym istnieją tylko dwa główne mocarstwa: hegemon i pretendent do hegemonii, który rzuca mu wyzwanie. Steven E. Lobell twierdzi że jest to uproszczenie, gdyż w praktyce hegemon musi stawić czoła kilku rosnącym w siłę rywalom w różnych obszarach świata[6][7].
Pomimo tych zastrzeżeń teoria jest uznawana za interesującą analizę procesów dziejowych dzięki oferowanym przez nią możliwościom badawczym oraz ponadczasowemu spojrzeniu[8].
Supercykle
Polski badacz Andrzej Gałganek stworzył syntezę teorii systemów-światów Wallensteina i teorii długich cykli Modelskiego ujmując proces dziejowy jako synchronizację procesów politycznych i ekonomicznych w postaci tzw. „supercykli”[9].
| SUPERCYKL |
Początek |
Przedział zwrotny |
Zamknięcie
|
| 1) 1494-1713 |
wojny włoskie (1494-1516) |
wojna hiszpańsko-holenderska (1580-1609) |
wojny Ludwika XIV (1688-1713)
|
| 2) 1713-1945 |
wojny Ludwika XIV (1688-1714) |
wojny francuskie (1792-1815) |
I i II wojny światowe (1914-1945)
|
| 3) 1945 – trwa nadal |
zimna wojna (1946-1989) |
– |
–
|
Zobacz też
Przypisy
- ↑ http://faculty.washington.edu/modelski/LCGPeolss.htm LONG-CYCLES IN GLOBAL POLITICS.
- ↑ Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 340–341.
- ↑ Według George Modelski: Long Cycles in world Politics, Seattle -London, 1973.
- ↑ Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 23 – przypis 59.
- ↑ http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/ Filozofia – Historia, hegemonia kapitalizm.
- ↑ Hiszpania w latach 1621–1640 – Niderlandom, Anglii, Francji, Turcji i Szwecji; Wielka Brytania w latach 1889–1912 i 1919-1932 – Francji, Rosji, USA, Niemcom i Japonii.
- ↑ Steven E. Lobell The Challenge of Hegemony Grand Strategy, Trade, and Domestic Politics University of Michigan Press, 2003.
- ↑ Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 344.
- ↑ Andrzej Gałganek: Zmiana w globalnym systemie międzynarodowym. Supercykle i wojna hegemoniczna, Poznań 1992, s. 68, 73–74.
Bibliografia
- George Modelski, Long Cycles in World Politics (Seattle: University of Washington Press, 1987).
Linki zewnętrzne
.svg){kind=small}
