Teodor Ludyga

Zombek

Data i miejsce urodzenia	26 marca 1897 Brzozowice-Kamień, Niemcy
Data i miejsce śmierci	14 marca 1957 Chorzów, Polska
Przebieg służby
Lata służby	od 1916 do 1945
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, powstanie wielkopolskie drugie powstanie śląskie, trzecie powstanie śląskie, II wojna światowa
Odznaczenia

Teodor Jan Ludyga (ur. 26 marca 1897 w Brzozowicach-Kamieniu, zm. 14 marca 1957 w Chorzowie) – powstaniec śląski, oficer wywiadu wojskowego Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

Pochodził z rodziny górniczej. Był kuzynem Jana Ludygi-Laskowskiego^[1].

W 1916 założył pierwsze drużyny skautowe na Śląsku w Piekarach Śląskich i Szarleju^[2] ale wkrótce został powołany do armii niemieckiej i trafił na front do Francji, a następnie do Rumunii.

W 1919 zgłosił się do wojsk powstańczych w Wielkopolsce, gdzie służył w 10 Pułku Strzelców Wielkopolskich w stopniu podporucznika. W 1920 został odkomenderowany na Górny Śląsk, do sztabu Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. W drugim powstaniu śląskim był szefem VI oddziału łączności^[3]. W czasie trzeciego powstania śląskiego zajmował się sprawami personalnym w dowództwie Grupy Wschód w stopniu porucznika. W czerwcu 1921 był sygnatariuszem memoriału grupy oficerów do Wojciecha Korfantego, w którym żądali oni obsadzenia stanowiska Naczelnego Wodza przez górnoślązaka i wprowadzenia przymusowego poboru^[3]. W 1923 został zwolniony do rezerwy.

W latach międzywojennych prowadził w Katowicach drukarnię i skład papieru PAP. Według niektórych źródeł nawiązał wtedy współpracę z Ekspozyturą nr 4, Oddziału II Sztabu Generalnego w Krakowie i Katowicach, którą kierował wówczas kpt. Jan Żychoń^[1]. Z Żychoniem Teodor Ludyga przyjaźnił się od czasów powstań śląskich. W 1939 Ludyga został powołany na ćwiczenia oficerów rezerwy, w czasie których odbył przeszkolenie w Ekspozyturze nr 3, II Oddziału w Bydgoszczy. Tuż przed wybuchem drugiej wojny został awansowany do stopnia kapitana i zmobilizowany jako kierownik kancelarii w tejże Ekspozyturze^[4].

We wrześniu 1939 ewakuował się przez Rumunię do Francji. Tam przydzielono go do wojsk łączności, w których służył także po dalszej ewakuacji do Wielkiej Brytanii. Od końca 1942 został odkomenderowany do Sztabu Naczelnego Wodza, gdzie jego przełożonym był najpierw major Żychoń, a następnie pułkownik Witold Langenfeld^[1]. W Centrali Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza, Teodor Ludyga był kierownikiem Referatu Personalnego, Wydziału Ogólnego oraz pracownikiem Sekcji Łącznikowej A^[5][6].

W czasie wojny, w kraju pozostawała jego druga żona, Maria z Krupów i trójka dzieci, z których córka Krystyna zmarła, a syn Kazimierz ps. Leonidas (żołnierz oddziału AK Błyskawica) zginął pod Pieczonogami^[4]. W 1946 Teodor Ludyga dobrowolnie powrócił do Polski i został początkowo kierownikiem Składu Żelaza w Chorzowie, później w ramach rekompensaty za utracone mienie, otrzymał gospodarstwo rolne w Kłodnicy. Po powrocie wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej i wygłaszał w radiu audycje propagandowe oraz pisał artykuły w Trybunie Robotniczej, skierowane do Polaków pozostających poza granicami kraju. Doprowadziło to do próby zamachu na jego życie. Z niejasnych przyczyn został usunięty z PPR w 1947^[4][7].

W 1948 został aresztowany pod zarzutem przyjmowania łapówek, finalnie jednak został zwolniony za kaucją. Od 1949 zaczął ukrywać się planując wspólnie z żoną ucieczkę z Polski. UB udało się, poprzez informatorów umieszczonych w otoczeniu jego żony, natrafić na jego ślad i doprowadzić do aresztowania w październiku tego samego roku, pod zarzutem współpracy z wywiadem angielskim^[7]. Według materiałów zebranych w śledztwie, Ludyga nawiązał kontakt z łącznikiem z ambasady angielskiej już w 1946. Śledztwo toczyło się także w sprawie przyjmowania przez niego łapówek w czasie pracy w Składzie Żelaza. Ostatecznie śledczym nie udało się udowodnić Teodorowi Ludydze zarzutów szpiegostwa i śledztwo umorzono w lutym 1951, natomiast skazano go w tym samym roku na dwa lata więzienia za nadużycia urzędnicze. Aresztowano także jego żonę, Marię pod zarzutem nielegalnego obrotu walutą i w 1950 skazano w na rok więzienia^[4][7].

Ponowne aresztowanie Ludygi nastąpiło w 1952 roku pod zarzutem współpracy z II Oddziałem oraz działań „na szkodę ruchu robotniczego”. Wobec braku dowodów śledztwo umorzono w październiku 1953^[4].

Po wyjściu z więzienia Teodor Ludyga prowadził introligatornię w Chorzowie i pomagał żonie w prowadzeniu sklepu Ars Christiana w Bielsku-Białej.

Zmarł w Chorzowie w 1957 i pochowany został na Cmentarzu Północnym w Warszawie.

• Krzyż Niepodległości
• Złoty Krzyż Zasługi

• Jan Ludyga-Laskowski, Materjały do historji Powstań G. Śląskich Tom I 1919-1920, Księgarnia Polska Katowice 1925.
• Józef A. Gawrych, Hotel Lomnitz: z tajemnic szefa wywiadu, Śląska Spółdzielnia Wydawnicza Lechita Katowice 1947.
• Stanisław Baczyński, Bolesław Woszczyński, Najnowsze dzieje Polski: materiały i studia z okresu 1914-1939, Tajne organizacje wojskowe na Górnym Śląsku w latach 1918-1921 na tle sytuacji ogólnej, PWN Warszawa 1968.
• Jan Ludyga-Laskowski, Zarys historii trzech Powstań Śląskich 1919-1920-1921, PIW Warszawa 1973.
• Robert K. Daszkiewicz, Harcerstwo polskie poza granicami kraju od zarania do 1930 roku w relacjach i dokumentach, KUL Lublin 1983.
• Z dziejów harcerstwa śląskiego, Wydawnictwo Śląsk Katowice 1985.
• Michał Heller, Polskie organizacje młodzieżowe na Śląsku Cieszyńskim, Pamiętnik Cieszyński, Tom 9, Polskie Towarzystwo Historyczne Cieszyn 1994.
• Andrzej Pepłoński, Wywiad Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939-1945, AWM Warszawa 1995.
• Edward Długajczyk, Wywiad polski na Górnym Śląsku 1919-1922, Katowice 2001
• J.S. Ciechanowski, Polsko-brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej, t. 2, wybór dokumentów, Warszawa 2005
• Wywiad i kontrwywiad wojskowy II RP pod redakcją Tadeusza Dubickiego, tom I, LTW Łomianki 2010.
• Wojciech Skóra, Porwania jako element konfrontacji wywiadów Polski i Niemiec na odcinku pomorskim w okresie dwudziestolecia międzywojennego, [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 1, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2012, s. 141-166.
• Łukasz Ulatowski, Polski wywiad wojskowy w 1939 roku. Struktura organizacyjna, składy osobowe, personel, budżet, mob., Academia 2013.
• Edward Długajczyk, Pechowcy. Księga afer szpiegowskich na terenie Górnego Śląska w okresie międzywojennym, Agencja Wydawnicza Almar Leszno 2013.
• Zbigniew Bereszyński, Jan Wyglenda i jego rodzina wśród meandrów historii politycznej, Studia Śląskie vol. LXXV, PIW, Instytut Śląski w Opolu Opole 2014.
• Monika Wnuczek, Działania prowadzone przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach przeciwko kpt. Teodorowi Ludydze, byłemu pracownikowi Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, Zimowa Szkoła Historii Najnowszej, IPN Warszawa 2014.
• Wojciech Skóra, Ekspozytura nr 3 Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza w Bydgoszczy we wrześniu 1939 r. Organizacja, działania, ewakuacja i próba bilansu, [w:] Wrzesień 1939 r. z perspektywy służb specjalnych II Rzeczypospolitej, red. R. Majzner, Radomsko 2017, s. 257-286
• Zbigniew Bereszyński, Teodor Ludyga i jego perypetie z komunistycznym aparatem bezpieczeństwa, Śląski Almanach Powstańczy, vol. V, IPNWarszawa 2019.

• Łukasz Ulatowski, Polski wywiad wojskowy w 1939 roku. Struktura organizacyjna, składy osobowe, personel, budżet, mob.
• Zimowa szkoła historii najnowszej. Referaty.