Słowo o Stalinie – panegiryczny poemat autorstwa Władysława Broniewskiego z 1949 roku, który ukazał się pierwotnie w antologii Strofy o Stalinie. Wiersze poetów polskich wydanej z okazji 70. rocznicy urodzin przywódcy ZSRR. Słowo o Stalinie powstało w trakcie jednego, trwającego trzy dni, rauszu alkoholowego w dniach 10–12 grudnia 1949 roku^[1].

Był to pierwszy utwór Broniewskiego poświęcony żyjącemu przywódcy politycznemu^[1].

Poemat podzielony jest na 9 części. Część I poświęcona jest w całości XIX wiekowi, w którym swój początek miała myśl marksistowska. Część tę cechuje nieuporządkowanie formalne, które może być zinterpretowane jako odzwierciedlenie panującego w tym okresie chaosu^[2].

Część II przywołuje rewolucję 1905 roku oraz rewolucję październikową, których sprawczość przypisywana jest Stalinowi.

W części III, traktującej o obronie Carycyna w okresie rewolucji (wojny domowej) i późniejszej obronie Staliningradu podczas II wojny światowej, wprowadzony zostaje popularny dla nurtu socrealizmu motyw rewolucji jako parowozu dziejów, który w poemacie powtarza się następnie kilkakrotnie.

Część IV opisuje rozwój technologiczny ZSRR za rządów Józefa Stalina oraz przywołuje groźbę wojny nuklearnej ze strony państw Zachodu.

W części V Stalin zostaje nazwany maszynistą rewolucji, natomiast już w części VI następuje jego pełne utożsamienie z rewolucją, która ostatecznie wygrywa – nastaje kres starego świata. Część VI jest jednocześnie zakończeniem głównego korpusu utworu^[3]. Następuje w niej największe nagromadzenie elementów pochwalnych.

Następne trzy części traktować można jako aneks do poematu. Część VII – poświęcona przyjaźni polsko-radzieckiej – jest jedyną, w której podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie.

Część VIII zasadniczo wyróżnia się na tle pozostałych, gdyż tworzy ją dziewięć zdań sformułowanych w sposób przypominający prasowe informacje bądź hasła wiecowe, które mają za zadanie uwydatnić znaczenie Stalina dla klasy robotniczej na całym świecie^[4]. Imię Stalina w tej strofie zostało każdorazowo napisane wersalikami.

Wieńcząca utwór część IX stanowi pochwałę postępu oraz Stalina, będąc jednocześnie wyrazem nadziei nastania trwałego pokoju.

Poemat uważany jest za jedno z najważniejszych i najlepszych dzieł polskiego socrealizmu^[5]. Zajął pierwsze miejsce w zamkniętym konkursie literackim ogłoszonym przez władze polskie z okazji urodzin Stalina, wygrywając m.in. z utworami Juliana Tuwima, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Zofii Nałkowskiej czy Jarosława Iwaszkiewicza^[6]. Do słów utworu Alfred Gradstein stworzył kantatę na chór męski^[7].

Choć pierwotnie poemat został pozytywnie przyjęty przez ówczesną krytykę, to na przestrzeni lat za sprawą zmiany realiów jego odbiór drastycznie się zmienił – Słowo o Stalinie stało się utworem kompromitującym autora^[8]. Dla samego Broniewskiego początkowo był to utwór niezwykle ważny, jednak z czasem zaczął wstydzić się jego powstania^[9].

• Pełny tekst poematu. [dostęp 2021-09-21].