Szałwia hiszpańska (Salvia hispanica L.), zwana też chia – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych, pochodzący z centralnej i południowej części Meksyku oraz z Gwatemali[3]. Bardzo ceniony ze względu na swoje nasiona. Uprawiany przez Azteków już w czasach prekolumbijskich. Obecnie nadal powszechny w Meksyku i Gwatemali. Nasiona służą do przygotowywania odżywczych napojów i żywności. Słowo chia pochodzi od słowa chian w języku nahuatl, znaczącego „oleisty”. Obecna nazwa meksykańskiego stanu Chiapas pochodzi od chia – wody lub rzeki w języku nahuatl.
Morfologia
- Pokrój
- Roślina jednoroczna osiągająca 1 m wysokości[4].
- Liście
- Naprzeciwległe, o blaszce piłkowanej długości od 4 do 8 cm i szerokości od 3 do 5 cm[4].
- Kwiaty
- Fioletowe lub białe zebrane w okółkach na szczytach pędów[5].
- Owoce
- Rozłupnie zawierające owalne nasiona o długości około 2 mm. Mają one powierzchnię nakrapianą w kolorze czarnym, ciemnoszarym oraz białym[5].
Właściwości odżywcze
Wartość energetyczna 100 g nasion szałwii hiszpańskiej wynosi 486 kcal. Nasiona zawierają od 15 do 35% (najczęściej od 18,8 do 21,5%) białka, od 30 do 33% tłuszczów, 41% węglowodanów, 18–30% błonnika pokarmowego i 4–5% składników mineralnych[4]. Zawierają znaczny poziom przeciwutleniaczy (kwas chlorogenowy i kawowy oraz flawonoidy, w tym myrycetynę, kwercetynę i kemferol). Ponadto zawierają cenne dla zdrowia człowieka składniki mineralne: żelazo, magnez, cynk, fosfor, a także wapń i witaminy: E, B1, B3[6]. Olej z nasion chia zawiera bardzo wysokie stężenie kwasów tłuszczowych omega-3 – około 64%, a także kwasy tłuszczowe omega-6, które występują w korzystnym dla zdrowia i prewencji chorób stosunku do omega-3[5].
Nasiona chia nie zawierają glutenu, mykotoksyn i metali ciężkich. Sód zawierają w ilości 16 μg/100 g[4].
Zastosowanie
Szałwia hiszpańska odgrywała ogromną rolę w okresie przedkolumbijskim w społecznościach Indian, w tym Majów i Azteków. Nasiona spożywane były już co najmniej przed 5500 laty. Wykorzystywane były także do leczenia, do wyrobu kosmetyków i podczas rytuałów religijnych[4].
Z uwagi na wysoką wartość odżywczą, a w szczególności na znaczącą zawartość kwasu omega-3 α-linolenowego oraz cenne właściwości antyoksydacyjne, ziarna chia poleca się stosować w codziennej diecie[7]. Najczęściej są wykorzystywane jako składnik sałatek, jogurtów, pieczywa, deserów oraz koktajli.
Uprawa
Chia jest uprawiana w celach handlowych dla nasion bogatych w kwasy tłuszczowe omega-3. Uzyskuje się z nich około 25–30% oleju, w większości kwasu α-linolenowego. Obecnie szałwia hiszpańska uprawiana jest głównie w Australii, Meksyku, Paragwaju, Boliwii, Argentynie, Ekwadorze i Gwatemali. W 2008 r. Australia była największym na świecie producentem chia. Nasiona szałwii hiszpańskiej są sprzedawane najczęściej pod nazwą zwyczajową „Chia”, występują także pod kilkoma znakami towarowymi, w tym „Cheela Brand”, „Sachia”, „Anutra”, „Chia Sage”, „Salba”, „Tresalbio” i „Mila”. W 2009 r. Unia Europejska zatwierdziła nasiona chia jako produkt spożywczy, pozwalając na stosowanie ich jako dodatek stanowiący do 5% całkowitej masy chleba.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
- ↑ a b c d e Rahman Ullah1 & M. Nadeem, A. Khalique, M. Imran, S. Mehmood, A. Javid, J. Hussain. Nutritional and therapeutic perspectives of Chia (Salvia hispanica L.): a review. „Journal of Food Science and Technology”. 53, s. 1750–1758, 2016.
- ↑ a b c WayneW. Coates WayneW., Chia. Wszystko, co musisz wiedzieć o najbardziej odżywczej roślinie na świecie, 2016, ISBN 978-83-65442-22-2 . Brak numerów stron w książce
- ↑ AleksandraA. Musiał AleksandraA., Nasiona Chia – kalorie, zastosowanie i cudowne właściwości pokarmu Azteków, „BonaVita” [dostęp 2017-06-14] .
- ↑ Kargulewicz A. i inni. „Ziarna chia jako wartościowy produkt racjonalnej diety – zastosowanie w profilaktyce chorób metabolicznych”. Pielęgniarstwo polskie nr 1 (59) 2016.
Identyfikatory zewnętrzne:
