Szachy – poemat heroikomiczny Jana Kochanowskiego zadedykowany Janowi Krzysztofowi Tarnowskiemu. Utwór opublikowano w Krakowie pomiędzy 1562 a 1566 rokiem (drukarnia Macieja Wirzbięty[1]), powstał najprawdopodobniej podczas pobytu poety w Padwie lub we wczesnym okresie dworskim. Pierwowzorem utworu był włoski poemat Marca Girolamo Vidy Scacchia ludus (Gra szachowa, 1527).
Poemat przełożył prozą na język francuski Frédéric Alliey w 1851, a w 1787 ukazały się fragmenty Szachów w języku niemieckim. Egzemplarz drugiego wydania Szachów (z 1585) przechowywany jest w Bibliotece Kórnickiej[1].
Fabuła utworu
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
| 8 | | 8 |
| 7 | 7 |
| 6 | 6 |
| 5 | 5 |
| 4 | 4 |
| 3 | 3 |
| 2 | 2 |
| 1 | 1 |
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
Pozycja figur na szachownicy w końcowym fragmencie poematu Kochanowskiego. Posunięcie czarnych
[2].
Król duński Tarses chciał wydać za mąż swoją córkę Annę, nie mógł jednak dokonać wyboru wśród kandydatów. Ostatecznie pozostali dwaj najwytrwalsi rycerze: Fiedur i Borzuj. Aby nie doprowadzić do krwawego pojedynku nakazał im rozegrać partię szachów o rękę królewny. Rozgrywka toczyła się przez wiele dni. Serce królewny skłaniało się wyraźnie w kierunku Fiedura, jednakże ten zaczynał przegrywać. Dziewczyna zakradła się więc nocą do pokoju z szachownicą, aby zmienić położenie figur, ale okazało się, że komnata jest pilnie strzeżona. Ostatecznie więc udzieliła rady kochankowi, doprowadzając dzięki temu do zwycięstwa:
- I rzecze: "Dobry Rycerz jest od zwady,
- Popu też nieźle zachować od rady;
- Dać za miłego wdzięczną rzecz nie szkodzi,
- Piechota przedsię jako żywo chodzi".
- Obróci Rochu na Króla rogami,
- Sama wynidzie zalawszy się łzami.
Anna polecała więc swojemu wybrańcowi, aby poświęcił wieżę, a grał pionkami zachowując skoczka i gońca. Takie rozwiązanie problemu było znane już w średniowiecznej tradycji szachowej jako problemat Dilaram[2]. Dla czytelnika współczesnego Kochanowskiemu podpowiedź królewny była zrozumiała, jednak współcześnie – ze względu na rozwój szachów, a zwłaszcza terminologii tej gry – jest już trudna do odczytania[2].
Konstrukcja poematu
Vida umieścił akcję swojego poematu na górze Olimp, gdzie partię szachów rozgrywali Apollo i Merkury (zwycięzca gry). Włoski poeta zastosował chwyt polegający na skontrastowaniu reguł przynależnych eposowi bohaterskiemu o rodowodzie homerycko-wergiliańskim z niskim tematem – rozgrywką szachową. Kochanowski uzyskał ten efekt poprzez rozbudowane opisy scen batalistycznych pomiędzy drewnianymi figurami szachowymi (od wersu 139 do 454). Narrator, emocjonalnie zaangażowany w toczącą się walkę, jest (podobnie jak w poemacie Vidy) utożsamiany z autorem – poetą[3]. Natomiast rozbudowany wątek romansowy odróżnia poemat Kochanowskiego od licznych naśladowców włoskiego twórcy[4].
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Janusz Pelc: Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13133-0.
- Piśmiennictwo staropolskie: hasła osobowe A-M. oprac. zespół pod kierunkiem Romana Pollaka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
- Jerzy Ziomek: Renesans. Wyd. XI – 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13843-1.
Linki zewnętrzne
.jpg)
