Sytuacja graniczna – sytuacja w życiu człowieka, która ze względu na swój bardzo osobisty charakter oraz niemożność zastępstwa i przeskoczenia jej stawia człowieka w prawdzie wobec samego siebie, rozjaśnia ludzką egzystencję^[1]. Termin ten został zdefiniowany i spopularyzowany przez Karla Jaspersa^[2]. Jaspers uważał, że poczucie winy, śmierć, walka to jedne z sytuacji granicznych w życiu codziennym człowieka^[1].

Charakterystyczne dla sytuacji granicznych jest to, że wytrącają nas z równowagi, wyrywają nas z naszych nieautentycznych identyfikacji oraz z więzi społecznych. Zmuszają one również do rozjaśnienia ludzkiej egzystencji oraz znalezienia nowych sposobów komunikowania się^[3]. Można to porównać do poczucia oświecenia w Zen^[4]. Hans-Georg Gadamer uznał sytuację graniczną za odkrywcze spotkanie z filozoficznym Innym^[5]. W obliczu lęku wynikającego z uprzedniej wiedzy o śmierci może on w równym stopniu okazać się szansą na rozwój wynikający z sytuacji granicznej^[6].

Psychoanalizę można postrzegać jako ustrukturyzowaną sytuację graniczną^[7], ramy psychoanalityczne w szczególności zapewniające doświadczenie ostateczności i granic może wzmocnić ludzki rozwój umysłowy i postrzeganie rzeczywistości^[8].