System kontroli i certyfikacji rolnictwa ekologicznego – zbiór regulacji prawnych Unii Europejskiej i Polski w zakresie warunków niezbędnych podczas wszystkich etapów procesu produkcji żywności i obrotu handlowego żywnością z gospodarstw ekologicznych. Celem systemu jest zapewnienia bezpieczeństwa życia i zdrowia konsumentów w zakresie korzystających z produktów ekologicznych.

W rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym ustanowiono, że państwa członkowskie ustanawiają system kontroli i wyznaczają jeden lub kilka właściwych organów odpowiedzialnych za kontrole^[1].

Kontrole urzędowe powinny być przeprowadzane przy wykorzystaniu właściwych technik opracowanych w tym celu, łącznie z rutynowym nadzorem i bardziej intensywnymi kontrolami, takimi jak inspekcje, weryfikacje, audyty, pobieranie próbek i ich badanie.

Urzędowe certyfikaty oznaczają procedurę za pomocą której właściwy organ kontrolny upoważniony do takiego działania, przekazują w formie pisemnej, elektronicznej lub równoważnej zapewniają zgodność procesu produkcji żywności z obowiązującymi regulacjami.

W rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych określono, że charakter i częstotliwość przeprowadzania kontroli określa się na podstawie oceny ryzyka wystąpienia nieprawidłowości lub naruszeń zgodności z wymogami ustalonymi w rozporządzeniu^[2].

Przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) z 2007 r. stosuje się na wszystkich etapach produkcji, przygotowania i dystrybucji produktów oraz ich kontroli oraz stosowania oznaczeń odnoszących się do produkcji ekologicznej do następujących produktów pochodzenia rolnego (w tym pochodzących z akwakultury):

• żywe lub nieprzetworzone produkty rolne,
• przetworzone produkty rolne przeznaczone do spożycia,
• pasze,
• wegetatywny materiał rozmnożeniowy i nasiona do celów uprawy, oraz drożdże przeznaczone do spożycia lub używane jako pasze.

Za system kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym odpowiedzialne były do 2022 r. następujące organy i jednostki organizacyjne^[3]:

• Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, jako organ upoważniający jednostki certyfikujące do prowadzenia kontroli i wydawania certyfikatów;
• Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHAR-S) sprawuje nadzór nad jednostkami certyfikującymi oraz nadzór nad produkcją ekologiczną;
• Inspekcja Handlowa współpracuje z IJHAR-S przy sprawowaniu nadzoru nad jednostkami certyfikującymi oraz produkcją ekologiczną, w zakresie wprowadzania do obrotu detalicznego produktów rolnych;
• Inspekcja Weterynaryjna współpracuje z IJHAR-S przy sprawowaniu nadzoru nad jednostkami certyfikującymi oraz produkcją ekologiczną;
• Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa współpracuje z IJHAR-S przy sprawowaniu nadzoru nad jednostkami certyfikującymi oraz produkcją ekologiczną;
• upoważnione jednostki certyfikujące, akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicznego.

Główny Inspektor Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych jest uprawniony do sprawowania nadzoru nad jednostkami certyfikującymi oraz nad produkcją ekologiczną^[4].

Na podstawie ustawy o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych posiada następujące uprawnienia:

• dokonuje kontroli produktów rolnictwa ekologicznego pochodzących z krajów trzecich, w tym kontroli granicznej,
• gromadzi i przechowuje informacje o producentach.

W ramach nadzoru nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi Główny Inspektor IJHAR-S^[5]:

• przeprowadza analizy danych dostarczanych przez upoważnione jednostki certyfikujące;
• przeprowadza audytu i inspekcje jednostek certyfikujących w zakresie stosowania przez nie procedur kontrolnych, posiadanych środków technicznych i kwalifikacji posiadanych przez osoby prowadzące kontrole oraz dokonuje sprawdzenia dokumentów dotyczących kontroli;
• przekazuje jednostkom certyfikującym wnioski pokontrolne;
• może żądać od jednostek certyfikujących wszelkich dodatkowych informacji i danych związanych z wykonywanym nadzorem;
• może sprawdzić u producentów ekologicznych prawidłowość kontroli prowadzonej przez jednostki certyfikujące.

W ramach nadzoru nad jednostkami certyfikującymi i nadzoru nad produkcją ekologiczną Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych współpracuje z:

• Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów – w zakresie wprowadzania do obrotu detalicznego żywych lub nieprzetworzonych produktów rolnych oraz przetworzonych produktów rolnych przeznaczonych do spożycia;
• Inspekcją Weterynaryjną – w zakresie pasz;
• Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa – w zakresie wegetatywnego materiału rozmnożeniowego i nasion do celów uprawy.