Strzemię (Larysza, Lawszow, Ławszowa, Strepa, Strzemieniowie, Strzemieńczyk, Zarosie, Zarosze, Zaroszyc, Zaroże) – polskiherb szlachecki, noszący zawołanie Ławszowa. Występował głównie w ziemi krakowskiej, sandomierskiej, lubelskiej, poznańskiej i na Rusi. Jeden z najstarszych herbów polskich. Według legendy herb pochodzi z końca X wieku.
W 1359 w lasach Płoniny na Wołoszczyźnie, w klęsce poniesionej przeciwko armii mołdawskiej, chorągiew Strzemieńców miała wpaść w ręce nieprzyjacielskie[1].
Najwcześniejsze źródło heraldyczne wymieniające herb to datowane na lata 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae polskiego historyka Jana Długosza, który uznaje go za rdzennie polski. Zapisuje on informacje o herbie wśród 71 najstarszych polskich herbów szlacheckich we fragmencie: "Strzemyenyowye strepe ceruleum in campo rubeo defert Genus Polonicum et in iram et effusionem sanguinis procliuum, quod in trucidacione beati Stanislai, Cracoviensis episcopi, magnum asseritur fremitum fecisse et exciuisse et ob id in eam diem nullo honore, nullo officio vel magistratu functum est"[2].
Gdy Bolesław Chrobry król polski, ruskie prowincye wojną przyciskał, trafiło się jednemu z kawaleryi, że w samej utarczce, koń pod nim
szwankowawszy, nie tylko że szyję złamał, ale też i nogę rycerzowi w strzemieniu uplątał. Przypada w tem nieprzyjaciel już jak na pewny
obłów (...), kawaler(...), strzemię i z rzemieniem urwawszy, nieprzyjacielowi orężem się składa, tak silno z nim się ścinając, że go
trupem położył, na konia potem wsiadłszy (...) drugi go adwersarz najeżdża tak nagle, że czasu tyle nie miał, żeby był szabli na niego
dobył: przetoż strzemieniem na rzemieniu wiszącym, tak go w twarz dobrze ugodził, że mu ją nim srodze zranił, i pojmawszy go królowi
swemu oddał, za co w herbie strzemię nosić, i jemu i sukcessorom jego pozwolił Bolesław Chrobry.
Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Lista nazwisk herbownych pochodzi z Herbarza polskiego Tadeusza Gajla[3]. Jest to dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Strzemię. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę.
Niemal niezmienionego wizerunku herbu Strzemię używa Szczucin w nawiązaniu do Chwalibogów.
Herbgminy Czarnożyły zawiera złote strzemię. To godło oraz barwa czerwona nawiązuje do herbu Brzostowskich – dawnych właścicieli Czarnożył. Z kolei herbgminy Korzenna przypomina, że Korzeńscy wywodzą się z tej miejscowości.
Odmiany herbu
Odmiany herbu Strzemię
Herb Brzostowskiech Wariant poprzedniego
Juliusz Karol Ostrowski przytacza jeszcze odmiany numerowane II-VI, ale są to raczej różne przedstawienia Strzemienia na przestrzeni wieków, odmiany tarczy, maniery itp.[4]:
Strzemię II – tarcza gotycka, strzemię z krzyżem u góry, pole niewiadome – wizerunki z pieczęci Bienia Wojsławicza z Łososiny, 1304.
Strzemię III – w polu czerwonym strzemię srebrne – wizerunek z Herbarza Arsenalskiego.
Strzemię IV – na tarczy strzemię, pole niewiadome, hełm, labry, klejnot – strzemię trzymane między dwiema łapami w zgiętymi łokciach. Wizerunek z pieczęci Mikołaja Taszyckiego z Lusławic, podsędka, potem sędziego ziemskiego krakowskiego z 1533.
Strzemię V – tarcza gotycka, godło - jakby litera A na belce stojąca - wizerunek z pieczęci Jana Bieńkowskiego, podsędka krakowskiego z 1534.
Strzemię VI – godło na renesansowym kartuszu, brak barw. Jest to wizerunek z herbarza Ambrożego z Nysy.
↑Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007. ISBN 978-83-60597-10-1. Brak numerów stron w książce
↑Juliusz Karol Ostrowski: Księga herbowa rodów polskich. T. 1,2. Warszawa: Główny skład księgarnia antykwarska B. Bolcewicza, 1897. Brak numerów stron w książce
Bibliografia
Zygmunt Celichowski: Jan Długosz, "Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae.Z kodeksu kórnickiego.". Poznań: Zygmunt Celichowski, 1885.
