Srebrnikowate (Proteaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu srebrnikowców (Proteales). Należy do niej ok. 1615[2]–1750[3] gatunków zebranych w około 79[3]–80[2] rodzajów. Rośliny te występują głównie na półkuli południowej, z centrami zróżnicowania w Australii i południowej Afryce. Nieliczne rodzaje obecne są na Madagaskarze, w strefie międzyzwrotnikowej Azji, Afryki, Ameryki Południowej i Środkowej[4]. Jedynie w Australii i na sąsiadujących z nią wyspach występują wszyscy przedstawiciele 5 podrodzin wyróżnianych w obrębie srebrnikowatych, a tylko dwie z nich mają przedstawicieli na innych kontynentach[2].
Rośliny z tej rodziny zasiedlają zwykle sawanny i są roślinami drzewiastymi, twardolistnymi, przystosowanymi do susz, wysokich temperatur i często też do pożarów lub wymagających wręcz działania ognia dla otwarcia owoców (np. banksjaBanksia). Kwiaty zapylane są przez owady, ptaki i torbacze[4]. Rzadko występuje mykoryza[5]. Często srebrnikowate są bioakumulatoramiglinu, a ich korzenie wydzielają kwasy organiczne, co pozwala im korzystać z zasobów fosforu niedostępnych dla innych roślin[6].
Krzewy i drzewa o drewnie z szerokimi promieniami drzewnymi i pędach zwykle bruzdowanych[2] wznoszących się lub płożących[3]. Rzadko rośliny mają pędy nadziemne zielne (rodzaj Stirlingia[5]), ale wówczas trwałe, zdrewniałe korzenie[3], często biegnące tuż pod powierzchnią gruntu i tworzące odrosty[4]. Charakterystyczne dla roślin z tej rodziny są korzenie proteoidowe (nie występują tylko w rodzaju Persoonia[5]) – tworzące gęste, nierozgałęziające się korzenie boczne pokryte włośnikami, zamierające po kilku miesiącach[4][3]. Pędy pokryte są charakterystycznymi włoskami tworzonymi przez trzy komórki[3], z których szczytowa jest pojedyncza lub dwudzielna, a u nasady włoska znajduje się zagłębiona w epidermie komórka w kształcie torusa[2][3].
Zimozielone[5], skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe i okółkowe, pozbawione przylistków, z ogonkami u nasady często zgrubiałymi[3][2]. Blaszka całobrzega lub w różny sposób wcinana, często też kolczasta[2], pojedyncza lub rzadziej złożona[5] – pierzasto pojedynczo lub podwójnie, rzadko złożona dłoniasto[3][2]. Blaszka jest zwykle twarda, skórzasta i pierzasto użyłkowana[3]. U większości przedstawicieli liście właściwe są silnie zredukowane w stosunku do młodocianych[4], czasem zredukowane są do cierni[5]. Aparaty szparkowe są silnie wgłębione, u wielu rodzajów występuje też silne, pilśniowate owłosienie liści[4].
Podstawowy schemat budowy kwiatów jest jednolity – występuje pojedynczy okółek czterech listków okwiatu, cztery pręciki rozwijają się naprzeciwlegle względem nich (nitki pręcików często są szerokie i przyrośnięte do okwiatu[6]), zalążnia górna (rzadko wpół dolna[3]) powstaje z jednego owocolistka (często o brzegach niezupełnie zrośniętych[6][7]), u jej nasady występuje pierścieniowaty miodnik, czasem wykształcający się w formie czterech gruczołków lub łusek. W zalążni rozwijają się dwa lub więcej zalążków wzdłuż brzegów owocolistka[4][2]. Kwiaty wyrastają w kątach liści lub na szczytach pędów pojedynczo lub zebrane w różnorodne typy kwiatostanów – grona, wiechy, główki, baldachy, wierzchotki – gęste (zazwyczaj[7]) lub luźne, proste lub złożone, często szyszkokształtne[3] i często też kwiaty osadzone są parami[5]. U nasady poszczególnych kwiatów lub ich par występują czasem przysadki pojedyncze lub dwie, kwiaty mają symetrię promienistą, rzadziej słabo grzbiecistą, listki okwiatu pozostają wolne lub w różnym stopniu zrastają się w rurkę[3][7], często mocno wydłużoną[4], są zwykle żywo zabarwione[7]. W kwiatach grzbiecistych jeden z listków okwiatu wznosi się z kierunku osi kwiatu, a pozostałe w różnym stopniu się odwijają[4].
Rodzina grupuje rośliny o wyraźnie izolowanej pozycji systematycznej i w różnych systemach klasyfikacyjnych włączana jest do własnego (monotypowego) rzędu srebrnikowców Proteales i często nadrzędu srebrnikopodobne Proteanae[4][5]. Analizy molekularne wskazały na powiązanie filogenetyczne tych roślin z lotosowatymiNelumbonaceae i platanowatymiPlatanaceae, przy czym ze względu na znaczące różnice między współczesnymi ich przedstawicielami często utrzymywana jest wysoka ranga taksonomiczna tych grup (np. w systemie Takhtajana z 2009)[5]. W systemach APG łączone są one w jednym rzędzie Proteales (od systemu APG III z 2009 poszerzonego o sabiowateSabiaceae)[2]. W systemie Ruggiero i in. (2015) rząd Proteales tworzy jeden z 18 nadrzędów okrytonasiennych – srebrnikopodobne Proteanae i obejmuje rodziny zgodnie z systemem APG III (2009)[1].
W obrębie rodziny wiele tradycyjnie wyróżnianych rodzajów wymaga zmian w ujęciu w celu nadania im monofiletycznego charakteru[3]. Rodzina dzielona jest na 5 podrodzin[2][3], czasem 7[5]. Kladem bazalnym w obrębie jest podrodzina Bellendenoideae obejmująca jeden, monotypowy rodzaj Bellendena[2][3].
Rodzina była zróżnicowana i licznie obecna we florze Gondwany, stąd skamieniałości (głównie pyłek) tych roślin znajdowane są w skałach datowanych na kredę we współczesnej Australii, Patagonii i na Półwyspie Antarktycznym[2]. Niektóre współczesne australijskie rodzaje datowane są na ponad 60 milionów lat (np. banksja), podczas gdy rodzaje południowoafrykańskie różnicowały się stosunkowo niedawno[3]. W kontekście współczesnego zasięgu zaskakujące było to, że liczne skamieniałości roślin przypisywane do tej rodziny znajdowane były także na półkuli północnej[4], później znaleziska te zweryfikowane zostały jako reprezentujące rodzaj komptoniaComptonia z woskownicowatych[8].
↑ abMichael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28](ang.).
↑ abcdefghijklmnopqrstuMaarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 225-226. ISBN 978-1842466346.
↑ abcdeAlicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 592-593. ISBN 83-214-1305-6.
↑Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 131-132. ISBN 83-7079-778-4.
↑Hoot, S.B. & Douglas, A.W. (1998). Phylogeny of the Proteaceae based on atpB and atpB-rbcL intergenic spacer region sequences. Australian Systematic Botany 11. p. 301-320
_(cropped).jpg)
.JPG)
