Okoliczności budowy pierwszego soboru Przemienienia Pańskiego
Budowa soboru miała związek z wydarzeniami r. 1741. Dzięki poparciu pułków gwardyjskich Elżbieta, córka Piotra I, przeprowadziła zamach stanu i odsunęła od władzy Iwana VI i faktycznie rządzącą krajem regentkę, jego matkę Annę[2]. Elżbieta planowała wzniesienie cerkwi w sąsiedztwie gwardyjskich koszar od momentu przejęcia władzy. Autorem projektu świątyni, cerkwi Przemienienia Pańskiego z trzema ołtarzami, był Michaił Ziemcow. Budowa obiektu trwała od 1743 do 1754, w wymienionym roku budowla została poświęcona[3]. W 1796 car Paweł I nadał świątyni rangę soboru wszystkich jednostek gwardii[3].
Funkcjonowanie soboru w Rosji carskiej
W 1825 sobór został niemal całkowicie zniszczony przez pożar, z wnętrza wyniesiono jedynie niektóre cenne elementy wyposażenia. Car Aleksander I polecił natychmiastową odbudowę świątyni. Nowy projekt opracował Wasilij Stasow. Prace budowlane trwały od 1827 do 1828. Pięciokopułowy sobór utrzymany był w stylu klasycystycznym (styl empire). Z uwagi na związek soboru z wojskiem w jego wnętrzu znajdowały się sztandary pułkowe oraz przedmioty zdobyte w czasie wojen rosyjsko-tureckich, jak również gwardyjskie mundury carów Aleksandra I, Mikołaja I i Aleksandra II. Po śmierci tego ostatniego w zamachu zorganizowanym przez Narodną Wolę do soboru wstawiono szablę, którą miał przy sobie car w momencie ataku[3]. Ponadto wokół świątyni wzniesiono w latach 1832–1833 ogrodzenie z przetopionych zdobycznych armat tureckich[4]. Sobór nie podlegał strukturom eparchii petersburskiej, lecz protoprezbiterowi duchowieństwa armii i floty, sprawami gospodarczymi zarządzał ktitor wskazywany przez dowódcę Pułku Prieobrażenskiego, typowany spośród zasłużonych oficerów gwardii. Świątynią parafialną sobór stał się dopiero po rewolucji październikowej, w 1918[3].
W ZSRR
Sobór Przemienienia Pańskiego przez cały okres istnienia ZSRR pozostawał czynny[3], przez pewien czas należał do Żywej Cerkwi[5]. Najważniejsze elementy wyposażenia jego wnętrza również pozostały na swoim miejscu. Jedynie w czasie akcji konfiskaty kosztowności cerkiewnych ze świątyni wyniesiono większość cennych ikon, natomiast elementy wyposażenia związane z wojskiem trafiły do Muzeum Artylerii, a następnie do zbiorów Ermitażu[3].
Trzy ołtarze soboru poświęcone są Przemienieniu Pańskiemu, św. Klemensowi i św. Piotrowi, patriarsze Aleksandrii oraz św. Sergiuszowi z Radoneża. W świątyni znajduje się panikadiło na 120 świec[3].
