Samochodowe płyny chłodzące – płyny stosowane w samochodowych układach chłodzenia zamiast wody, charakteryzujące się znacznie niższą od wody temperaturą krzepnięcia i wyższą temperaturą wrzenia. Wytwarzane są na bazie glikolu etylenowego lub glikolu propylenowego w kilku odmianach, różniących się składem i przeznaczeniem (np. w wersji szczególnie zalecanej dla chłodnic wykonanych z aluminium). Lepszymi właściwościami charakteryzuje się glikol etylenowy, ale coraz szerzej jest stosowany glikol propylenowy. Wynika to z dużej toksyczności glikolu etylenowego oraz nietoksyczności propylenowego. Płyny z glikolem propylenowym wymagają dodatków antykorozyjnych w większej ilości i o lepszej jakości oraz wymagają substancji zapobiegających wzrostowi drobnoustrojów (w glikolu etylenowym z powodu toksyczności zjawisko takie nie zachodzi), co zwiększa ich koszt.
Inne bazy to alkohole (metanol, etanol) i glicerol. Alkohole obecnie nie są stosowane, ponieważ z powodu ich parowania płyny szybko traciły właściwości. Natomiast glicerol ma właściwości podobne do glikolu propylenowego (nieco gorsze) i obecnie jest czasem stosowany jako dodatek do płynów z glikolem etylenowym pozwalający na zmniejszenie zawartości toksycznego glikolu.
Płyny chłodnicze sprzedawane są najczęściej w postaci gotowego roztworu wodnego lub koncentratu do rozcieńczenia (np. w stosunku 1:1) z wodą destylowaną lub zdemineralizowaną. Zawierają domieszki zapobiegające pienieniu się płynu, powstawaniu kamienia kotłowego, korozji, uszkodzeniom gumowych elementów układu chłodniczego itp. Gęstość typowego płynu wynosi około 1,070-1,080 g/cm³, temperatura zamarzania około –35 °C, współczynnik pH około 7,5-8,5, temperatura wrzenia powyżej 106 °C.
W czasach PRL najpowszechniej stosowany był płyn Borygo, produkowany do dziś przez zakłady Boryszew na Boryszewie w Sochaczewie (dawn. Boryszew ERG, obecnie Boryszew SA). Nazwy handlowe innych podobnych i podobnie działających płynów do chłodnic to m.in. Petrygo, Paraflu (rekomendowane dla samochodów marek włoskich, np. FIAT, Lancia, Alfa Romeo), DynaGEL, Qal i innych.
Płyny do chłodnic są szkodliwe dla człowieka (zob. zatrucie glikolem etylenowym). Do zatrucia dochodzi najczęściej wskutek wypicia tego płynu sprzedawanego pokątnie jako alkohol etylowy nieznanego pochodzenia.
Klasyfikacja
Ze względu na zastosowane dodatki antykorozyjne (i inne) płyny dzielone są na:
POAT (Poly Organic Acid Technology) (lub Phosphate Organic Acid Technology).
IAT to płyny zawierające sole nieorganiczne (krzemiany, fosforany, borany) tworzące na powierzchniach metalowych warstwę ochronną. Płyny te były stosowane najwcześniej i są najtańsze. Wady to możliwość uszkadzania chłodnic aluminiowych, możliwość uszkadzania pompy chłodzenia (wskutek grubości osadów) i niska trwałość (maksymalnie 2 lata eksploatacji).
OAT to płyny zawierające kwasy organiczne (np. kwas sebacynowy, kwas 2-etyloheksanowy, pochodne kwasu benzoesowego) tworzące na powierzchniach metalowych warstwę ochronną. Płyny te charakteryzują się podwyższoną trwałością (co najmniej 5 lat eksploatacji) i kompatybilnością z chłodnicami aluminiowymi. Wady to możliwość uszkadzania lutów ołowiowych (starsze samochody) oraz uszczelek wykonanych z niektórych typów tworzyw. Ryzyko to wynikało z działania kwasu 2-etyloheksanowego, dlatego też nowsze płyny mają zmniejszoną zawartość tego kwasu, albo też został on wyeliminowany (w płynach POAT), co jednak zwiększa koszt płynu.
HOAT to płyny zawierające kwasy organiczne i krzemiany (czasami stosowana jest nazwa SiOAT) tworzące na powierzchniach metalowych warstwę ochronną. Płyny te charakteryzują się podwyższoną trwałością (5 lat eksploatacji) i kompatybilnością z różnymi materiałami. Współcześnie większość płynów jest produkowana w tej technologii.
NOAT to odmiana płynów HOAT (czasami niewyróżniana), w której zamiast krzemianów stosowane są azotany, a NMOAT zawierają dodatkowo związki molibdenu. Płyny te są bardzo trwałe (co najmniej 7 lat eksploatacji) i kompatybilne z różnymi materiałami, ale kosztowne (tańsze od POAT). Płyny tego typu są stosowane w niektórych pojazdach typu maszyny budowlane, duże samochody ciężarowe etc.
POAT to odmiana płynów OAT (czasami niewyróżniana) pozbawiona całkowicie kwasu 2-etyloheksanowego (zastąpiony innymi substancjami). Płyny te są bardzo trwałe (co najmniej 7 lat eksploatacji) i kompatybilne z różnymi materiałami, ale kosztowne. W tej technologii produkowane są wszystkie płyny na bazie glikolu propylenowego.
Do starszych silników stosuje się płyny z dodatkami krzemianowymi (IAT). W nowszych albo tzw. płyny zawierające dodatki organiczne (OAT) albo hybrydowe (HOAT). Nie powinno się też przesadzić w drugą stronę: dodatki organiczne rozpuszczają lut ołowiu stosowany w chłodnicach starszego typu i dlatego nie można stosować płynu z dodatkami OAT do starszych aut. W doborze płynu pomocna może być klasyfikacja stworzona na potrzeby samochodów marki VW:
Płyny chłodnicze są barwione w celu łatwiejszej lokalizacji przecieków i uniknięcia przypadkowego spożycia. Czasami spotykane jest stwierdzenie, że barwa pozwala łatwo zidentyfikować typ płynu (IAT — zielona i niebieska, OAT — różowa, jasnoczerwona lub pomarańczowa, HOAT — niebieska, niebiesko-zielona, ciemnoczerwona lub fioletowa; SiOAT — różowa), które obecnie nie jest już prawdziwe. Płyny POAT mogą być czerwone lub niebieskie a niektóre zielone (np. płyny z glikolem polipropylenowym).
Podział ze względu na zawartość krzemianów
płyn typu G11, zawartość krzemianów 500-680 mg/l
płyn typu G12/G12+, nie zawiera krzemianów
płyn typu G12++/G13, zawartość krzemianów 400-500 mg/l[2].
Niezalecane jest mieszanie płynów zawierających krzemiany z płynami niezawierającymi krzemianów. Nie wolno mieszać płynów starszej generacji G11 (kolor niebieski, zielony) z płynami klasy G12 (czerwony, pomarańczowy) i G12+ (fioletowo-czerwony, fioletowo-różowy)[3]. Nie zaleca się stosowania bez krzemianowych płynów OAT: G12 i G12+ jeśli nie rekomenduje tego producent pojazdu, z uwagi na ryzyko rozszczelnienia układu lub nawet uszkodzenia uszczelki pod głowicą.
