4000 Mm przy prędkości 10 węzłów (7413 km przy prędkości 18,5 km/h)
Uzbrojenie
4 × Škoda K01 kal. 240 mm L/40 (2 × II) 12 × Škoda kal. 190 mm L/42 12 × Škoda kal. 66 mm L/45 4 × Škoda kal. 47 mm L/44 (szybkostrzelne) 2 × Škoda kal. 47 mm L/33 4 × Vickers kal. 37 mm 4 × km Schwarzlose kal. 8 mm
SMS Erzherzog Friedrich – przeddrednot zbudowany dla Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej w latach 1902–1907. Był drugim okrętem z typu Erzherzog Karl. Został zwodowany w 4 kwietnia 1904 roku i razem ze swoimi siostrzanymi okrętami utworzył III Dywizjon Pancerników.
Przez większość I wojny światowej okręt pozostawał w swoim porcie macierzystym w Puli, w obecnej Chorwacji, poza czterema zadaniami. W 1914 r. pancernik był częścią austro-węgierskiej flotylli, która została wysłana w celu eskorty dwóch niemieckich okrętów, SMS „Breslau” i SMS „Goeben”, w trakcie ich ucieczki z brytyjskiego terytorium Morza Śródziemnego. Okręt dopłynął na wysokość Brindisi zanim został odwołany do swojego portu. W maju 1915 r. okręt brał udział w ostrzale włoskiego miasta portowego Ankona. „Erzherzog Friedrich” wziął również udział w stłumieniu buntu członków załóg kilku krążowników pancernych stacjonujących w Kotorze w dniach 1–3 lutego 1918 roku. Okręt brał też udział w próbie przełamania blokady Cieśniny Otranto w czerwcu tego samego roku, lecz musiał się wycofać, kiedy drednot „Szent István” został zatopiony. Po wojnie „Erzherzog Friedrich” został przekazany Francji jako pryz. Został zezłomowany we Włoszech w 1921 roku.
Rzut z lewej burty i plan pokładu pancernika typu Erzherzog Karl
Wyporność pancernika SMS[a] „Erzherzog Friedrich” wynosiła 10 640 t. Miał 126,2 m długości całkowitej (124,35 m długości na linii wody), 21,78 m szerokości i 7,51 m zanurzenia. Załoga składała się z 37 oficerów i 703 marynarzy[1]. On i jego siostrzane okręty były ostatnimi i największymi przeddrednotami zbudowanymi przez Austro-Węgry, przerastając pancerniki typu Habsburg o około 2000 ton[2]. Okręt był napędzany za pomocą dwóch czterocylindrowych maszyn parowych potrójnego rozprężania[3]. Były one zasilane w parę przez 12 kotłów Yarrow opalanych węglem, rozmieszczonych w trzech kotłowniach[3]. Podczas rejsu maszynownia okrętów zapewniała 18 000 KM[2] (według innych źródeł 13 530 KM[3]) mocy, co pozwalało osiągnąć prędkość 20,5 węzła[2]. Było to o jeden węzeł więcej niż pierwotnie zakładano[4].
Uzbrojenie główne pancernika składało się z czterech dział Škoda K01 kal. 240 mm L/40, po dwa w dwóch wieżach artyleryjskich[5]. Działa te były austro-węgierskimi replikami dział Krupp C97 kal. 240 mm L/40, użytych na pancernikach typu Habsburg[6]. Maksymalny kąt podniesienia dział wynosił od -4° do +20°, a kąt ostrzału 150° na każdą burtę[5][6]. 45-kilogramowy ładunek prochu nadawał pociskom prędkość wylotową 725 m/s, co przy kącie podniesienia 9,15° dawało zasięg ok. 10 tysięcy metrów[6]. Szybkostrzelność wynosiła trzy do czterech strzałów na minutę[6]. Artylerię średniego kalibru stanowiło 12 dział Škoda kal. 190 mm L/42[7], zamontowanych w ośmiu pojedynczych kazamatach na burtach okrętu i w czterech pojedynczych wieżach artyleryjskich, po dwóch na każdej burcie[5]. Działa mogły wystrzeliwać 97-kilogramowe pociski przeciwpancerne na odległość 20 000 m przy maksymalnym podniesieniu lufy i prędkości wylotowej pocisku 800 m/s[5]. Szybkostrzelność wynosiła trzy strzały na minutę[7]. Okręt posiadał lekkie uzbrojenie do obrony przed torpedowcami. Było to 12 dział Škoda kal. 66 mm L/45[5][8]. Obronę przeciwlotniczą stanowiły cztery działka Vickers kal. 37 mm kupione od Wielkiej Brytanii w 1910 roku i zamontowane na pancerniku[9]. Pancernik był również wyposażony w dwie nadwodne wyrzutnie torpedowe kal. 450 mm, lecz były one rzadko używane[2][5].
Służba
SMS „Erzherzog Friedrich” podczas rejsu
Czas pokoju
W 1908 roku „Erzherzog Friedrich” razem ze swoimi siostrzanymi okrętami odbył rejs po zachodnim Morzu Śródziemnym, zatrzymując się podczas swojej podróży w Barcelonie, Gibraltarze, Tangerze, Maladze oraz na Korfu. Pancerniki typu Erzherzog Karl odbyły jeszcze dwa rejsy po Morzu Śródziemnym: w 1909 i 1910 roku[10].
I wojna światowa
W momencie wybuchu I wojny światowej okręt był przypisany do III Dywizjonu Pancerników Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej[2]. Pancernik został zmobilizowany w celu eskorty SMS „Goeben” i SMS „Breslau” podczas ich ucieczki. Niemieckie krążowniki próbowały wyrwać się z Cieśniny Mesyńskiej, która była otoczona przez brytyjskie okręty i uciec do Turcji. Ich ucieczka powiodła się. Kiedy austro-węgierska flota była na wysokości Brindisi na południu Włoch, okręty zostały odwołane[11]. W towarzystwie innych austro-węgierskich jednostek, „Erzherzog Friedrich” wraz z dwoma „bliźniakami” wziął udział w bombardowaniuAnkony 24 maja 1915 roku. Okręty zużyły 24 pociski przeciwpancerne kal. 240 mm ostrzeliwując stacje przekaźnikowe i semaforowe oraz 74 pociski kal. 190 mm do bombardowania włoskich baterii obrony wybrzeża i innych instalacji portowych[2].
1 lutego 1918 roku wybuchł bunt wśród załóg krążowników pancernych stacjonujących w Kotorze, włączając to załogi SMS „Sankt Georg” i SMS „Kaiser Karl VI”. Dwa dni później do portu przybyły trzy pancerniki typu Erzherzog Karl i asystowały w jego tłumieniu. Po spacyfikowaniu buntu krążowniki „Sankt Georg” i „Kaiser Karl VI” zostały wycofane ze służby, a pancerniki typu Erherzog Karl zostały na stałe przeniesione do portu w Kotorze[12]. Admirał Miklós Horthy planował na poranek 11 czerwca atak na siły brytyjskie blokujące Cieśninę Otranto; trzy pancerniki typu Erzherzog Karl i cztery typu Tegetthoff miały osłaniać krążowniki typu Novara. Plan zakładał powtórzenie sukcesu rajdu przeprowadzonego rok wcześniej. Horthy chciał zniszczyć flotę blokującą cieśninę poprzez zwabienie brytyjskich okrętów do krążowników i mniejszych jednostek, które były osłaniane przez działa pancerników, w tym typu Erzherzog Karl. Jednak rano 10 czerwca drednot „Szent István” został storpedowany i zatopiony przez włoski kuter torpedowy. Horthy uznał, że element zaskoczenia został stracony i odwołał operację[13]. Miało to być ostatnie zadanie bojowe, w którym wziął udział „Erzherzog Friedrich”. Resztę wojny okręt spędził w porcie w Puli[14].
Niedługo po zakończeniu wojny pancernik „Erzherzog Friedrich” został przejęty przez nowo utworzone Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów, lecz później przekazany Francji w ramach reparacji wojennych. Złomowano go we Włoszech w 1921 roku[2].
Uwagi
↑"SMS" oznacza "Seiner Majestät Schiff", czyli po niemiecku "Okręt Jego Wysokości"
Ryan Noppen: Austro-Hungarian Battleships 1914–1918. T. 193. Botley, Oxford, UK: Osprey Publishing, 2012, seria: New Vanguard. ISBN 978-1-84908-688-2. OCLC769990390. (ang.).
R.U.S.I. journal. T. 50. Royal United Services Institute for Defence Studies, 1901. (ang.).
Anthony Sokol: The Imperial and Royal Austro-Hungarian Navy. Annapolis: United States Naval Institute, 1968. OCLC462208412. (ang.).
Alex Lakatos: Erzherzog Karl Class. [w:] Erzherzog Karl Class Battleships-Austria Hungary [on-line]. battleships-cruisers.co.uk. [dostęp 2016-06-21]. (ang.).
