Rzut karny (ang.penalty kick) – jeden ze stałych fragmentów gry w rugby league dyktowany przez sędziego w przypadku popełnienia przez zawodnika jednej z drużyn przewinienia opisanego w przepisach gry. Bezpośrednie uderzenie na bramkę – jeden ze sposobów wykonania rzutu karnego – stanowi także metodę zdobywania punktów w trakcie meczu.
Okoliczności przyznania rzutu karnego
Zawodnik przygotowujący się do oddania kopu z ziemi (place kick)Kopnięcie piłki ustawionej na podstawce
Rzut karny przyznawany jest przez sędziego jednej z drużyn w przypadku popełnienia przez zawodników drużyny przeciwnej przewinienia, niezależnie miejsca zdarzenia na boisku. Przepisy gry wymieniają wprost katalog zachowań, które skutkują podyktowaniem rzutu karnego. Są to[1][2]:
podłożenie nogi celem spowodowania upadku rywala, kopanie go lub uderzanie ręką[3],
celowe, nierozważne lub nieostrożne uderzenie rywala w głowę lub szyję w trakcie szarży lub jej próby[3],
atak na znajdującego się na murawie rywala, gdy pierwszy kontakt z nim następuje za pośrednictwem kolan[3],
zastosowanie niebezpiecznego rzutu w trakcie szarży (domniemywa się niebezpieczny charakter rzutu, gdy szarżowany gracz ląduje na głowie lub szyi),
umyślne naruszanie zasad gry mające charakter powtarzający się,
używanie wulgarnego lub nieprzyzwoitego słownictwa[3],
podważanie decyzji sędziego lub sędziego bocznego,
samowolny powrót na boisko bo jego tymczasowym opuszczeniu i pozostawaniu poza grą,
zachowanie sprzeczne z duchem gry, np. celowe opóźnianie gry,
umyślne przeszkadzanie w grze przeciwnikowi, który nie znajduje się w posiadaniu piłki (ang.obstruction)[4], w tym spóźniona szarża na zawodnika kopiącego piłkę,
atak w trakcie szarży przy wykorzystaniu barku lub ramienia bez próby złapania rywala (ang.shoulder charge)[5][6].
W australijskich rozgrywkach National Rugby League (NRL) wprost zabronione jest także:
stosowanie jakiegokolwiek zbędnego nacisku czy wykręcania stawów, w tym: uciskanie krtani (ang.grapple), dociskanie brody powalonego zawodnika do jego korpusu (ang.crusher tackle) czy stosowanie z dużą siłą dźwigni wobec stawu ramiennego (ang.chicken wing),
atak na nogi poniżej ud w stosunku do rywala powstrzymywanego przez co najmniej dwóch innych obrońców[2].
Prócz tego rzut karny stanowi sankcję w stosunku do szeregu innych przewinień wymienionych w różnych rozdziałach przepisów gry. Wśród nich znalazły się m.in.: celowe podanie lub upuszczenie piłki do przodu[7][8], wyrwanie piłki podczas szarży w sytuacji, w której zawodnik znajdujący się w jej posiadaniu atakowany jest przez dwóch obrońców[9][10] czy utrudnianie wznowienia gry poprzez play-the-ball[11][12].
W wyjątkowych okolicznościach, kiedy drużyna przeciw której popełniono przewinienie, uzyskała jednak na skutek akcji wyraźną korzyść faktyczną, sędzia powinien zezwolić na kontynuowanie gry poprzez zastosowanie przywileju korzyści[13][14].
Sposoby wykonania rzutu karnego
Szybkie wznowienie gry (tap kick)
Rzut karny wykonywany jest z miejsca wskazanego przez sędziego („znak”, ang.mark), które generalnie zbieżne jest z miejscem popełnionego przewinienia[13][14]. Gdy następuje ono poza linią boczną, „znak” wyznacza się na polu gry na wysokości przewinienia a w odległości 10 metrów od linii bocznej[13][14]. Podobnie w przypadku przewinienia popełnionego w polu punktowym „znak” wyznacza się na polu gry na szerokości przewinienia, w odległości 10 metrów od linii punktowej[15][16]. Gdy przewinienie popełniane jest przeciwko zawodnikowi kopiącemu piłkę, „znak” wskazuje się w miejscu, gdzie kopnięta piłka spadła lub została złapana na polu gry, a jeżeli nastąpiło to za linią boczną lub linią punktową, odpowiednio po przeniesieniu piłki 10 metrów na pole gry, licząc od punktu przekroczenia danej linii[13][14].
Co do zasady rzut karny wykonywany jest poprzez dowolne kopnięcie piłki. Przepisy gry wskazują w tym miejscu następujące możliwości: kopnięcie piłki rzuconej – przed jej zetknięciem się z ziemią (ang.punting), rzuconej – bezpośrednio po zetknięciu z ziemią („kop po koźle”, ang.drop kicking) czy ustawionej na ziemi np. na specjalnej podstawce (ang.place kicking)[17][18]. Zawodnik wykonujący kop z rzutu karnego może do niego przystąpić w każdym punkcie znajdującym się na linii – równoległej do linii bocznej – ciągnącej się od „znaku” do pola punktowego własnej drużyny[17][18]. W momencie wykonywania rzutu karnego wszyscy zawodnicy drużyny atakującej powinni znajdować się za piłką, podczas gdy wszyscy przeciwnicy muszą odsunąć się od piłki o 10 metrów w kierunku własnego pola punktowego[17][18]. W razie popełniania przez drużynę bez piłki dalszych przewinień, sędzia może jednorazowo przesunąć „znak” o 10 metrów w kierunku pola punktowego drużyny broniącej[13][14].
Niezależnie od techniki samego kopu, rzuty karne w rugby league można podzielić na kilka dalszych kategorii z uwagi na sposób rozegrania piłki. Pierwszym z nich jest bezpośrednie uderzenie na bramkę. W razie powodzenia (po kopnięciu, piłka nie dotykając żadnego z zawodników, przejść musi ponad poprzeczką oraz pomiędzy słupami[a]) drużyna wykonująca rzut karny otrzymuje dwa punkty[21][22]. Dopuszczalne jest kopanie na bramkę poprzez kop z ziemi lub po koźle[21][22], choć w praktyce nie spotyka się rzutów karnych wykonywanych poprzez „drop kick” z uwagi na ich większą trudność[23]. Kopanie na bramkę niedozwolone jest w jednym z wariantów rzutu karnego, „karnym odmiennym” (ang.differential penalty) przyznawanym za przewinienia techniczne popełnione podczas formacji młyna inne niż używanie wulgarnego lub nieprzyzwoitego słownictwa[13].
Popularnym sposobem wykonywania rzutów karnych jest kopanie piłki bezpośrednio w aut. Po takim zagraniu drużynie atakującej przyznawany jest rzut wolny w odległości 10 metrów od linii bocznej na wysokości miejsca, w którym piłka opuściła pole gry, choć nie bliżej niż 10 metrów od pola punktowego drużyny rywali[24][25]. W przeciwieństwie do rugby union, gdzie w takim przypadku nie jest dozwolone kopanie piłki ustawionej na ziemi[26], zasady gry w rugby league nie przewidują ograniczeń w zakresie sposobu wykonywania kopnięcia w aut[13][14].
Jako że za kopnięcie poczytuje się każdy kontakt piłki z nogą zawodnika poniżej kolana (z wyjątkiem pięty)[27], to choć możliwość taka nie została jednoznacznie uregulowana w przepisach gry, w praktyce dopuszcza się także szybkie jej rozpoczęcie. Polega ono na przyłożeniu piłki do uniesionej stopy (ang.tap, także tap kick czy quick tap; dosłownie „stuknięcie”), co zastępuje faktyczne kopnięcie piłki[28][b]. Możliwość taka jest jednak obłożona dodatkowymi obwarowaniami. W australijskich rozgrywkach NRL zgodnie z ogólnymi zasadami wznowienie musi nastąpić we wskazanym przez sędziego miejscu „znaku”, a żaden z zawodników drużyny atakującej nie może znajdować się na pozycji spalonej (przed piłką)[29]. Ponadto szybki rzut karny nie może być wykonany gdy „znak” został przesunięty przez arbitra w kierunku pola punktowego drużyny broniącej bądź gdy przypada w odległości do 10 metrów od jej linii punktowej. Niedopuszczalne jest także szybkie rozpoczęcie gry, gdy sędzia upomina lub poucza jednego z zawodników oraz gdy przewinienie, za które rzut karny został podyktowany, wynikało z niecofnięcia się po szarży o wymagane 10 metrów[30][29][31]. W przypadku szybkiego rozpoczęcia gry możliwa jest sytuacja, w której rywale nie zdążą cofnąć się o przepisowe 10 metrów. Jednak nie popełniają oni wówczas przewinienia, o ile umyślnie nie utrudniają drużynie przy piłce rozegrania akcji w sposób czy to czynny, czy też bierny[17][18].
Z uwagi na fakt, że zgodnie z przepisami rzut karny może być rozwiązany poprzez dowolne kopnięcie piłki, teoretycznie możliwe jest także uderzenie jej w taki sposób, że ta pozostanie w grze[17][18]. Biorąc jednak pod uwagę, że reguły rugby league w takich okolicznościach nie przyznają drużynie atakującej żadnej dalszej korzyści[32][33], zagranie takie stanowiłoby w istocie (podobnie jak analogiczne kopnięcie w grze otwartej) oddanie piłki drużynie przeciwnej podczas pierwszej z sześciu dozwolonych faz gry[34][35]. Dlatego też w praktyce kopy takie nie są stosowane, z wyjątkiem nieudanych, zbyt krótkich kopnięć w aut, które traktowane są jako błąd własny drużyny atakującej[36][37].
Sygnalizacja sędziego
Arbiter sygnalizujący przyznanie rzutu karnego
Przyznając rzut karny, sędzia daje sygnał gwizdkiem, jednocześnie odpowiednim gestem objaśniając rodzaj popełnionego przewinienia, a następnie wskazuje przekraczającego przepisy zawodnika. Bezpośrednio później arbiter zwraca się w kierunku drużyny, przeciwko której popełniono przewinienie i podnosi ku niej wyciągniętą rękę z dłonią nieco powyżej linii ramion ułożoną pod kątem prostym w stosunku do ziemi[38][39][40]. W przypadku „rzutu karnego odmiennego” (differential penalty) sędzia natychmiast po zakomunikowaniu rzutu karnego podnosi rękę pionowo do góry. Cała sygnalizacja powtarzana jest dwukrotnie, co powinno nastąpić w sposób płynny[38][39].
W przypadku gdy drużyna atakująca zdecyduje się kopać z rzutu karnego na bramkę, w razie powodzenia sędziowie liniowi ustawieni za słupami podnoszą swoje chorągiewki, a sędzia główny wznosi dłoń ponad głowę. Jeżeli natomiast uderzenie okaże się niecelne, arbiter główny może nakazać kontynuowanie gry poprzez okrężny ruch rękoma na wysokości klatki piersiowej z dłońmi skierowanymi od siebie. W tej samej sytuacji sędziowie liniowi machają chorągiewką przed sobą i poniżej pasa. Jeżeli dodatkowo po kopnięciu piłka przekroczyła linię końcową boiska, czubkiem chorągiewki powinni następnie dotknąć ziemi[41][42].
Jeżeli drużyna wykonująca kop zdecydowała się na przeniesienie piłki w aut, właściwy sędzia liniowy powinien wznieść chorągiewkę i stanąć w miejscu, w którym piłka opuściła pole gry[43][44].
