Powierzchnia Rogalińskiego Parku Krajobrazowego wynosi obecnie 12 682,7 ha[1].
Historia
Ślady osadnictwa człowieka na terenie Parku sięgają IX w. p. Ch., występują w nim liczne stanowiska archeologiczne z przełomu Starożytności i Średniowiecza, związane z brodem przez Wartę i bagna nadwarciańskie. Obecne wsie założone zostały w okresie pełnego Średniowiecza, lecz nie zachowały pierwotnego układu urbanistycznego[2]. W połowie XVII w. po okresie zniszczeń wywołanych wojnami i klęskami naturalnymi rozpoczął się okres osadnictwa emigrantów z Niemiec i Niderlandów, zakładających nowe osady w miejscach dotychczas niezasiedlonych, bagnistych lub lesistych[3].
Gwałtowny spadek lesistości regionu nastąpił w wyniku osadnictwa w latach 1400–1523 – gdy powierzchnia lasów zmniejszyła się o ok. 30% – i został pogłębiony w latach 1600–1800 o kolejne 20%[4]. Pod koniec XVIII wieku administracja pruska wprowadziła planowane zagospodarowanie lasów i sztuczne odnowienia lasów wyciętych, a w II Rzeczypospolitej przejęte zostały zasady gospodarki leśnej wypracowane w Wielkopolsce w okresie zaborów[5].
W XVIII wieku na obszarze obejmującym Park prowadzono rozległe prace melioracyjne, tworząc system kanałów i uregulowanych cieków z obiektami wodnymi, odwadniających nieliczne tereny podmokłe[6]. W XIX wieku rząd pruski przeprowadził prace regulacyjne rzeki Warty, znacznie skracając jej bieg na odcinku od Śremu do Poznania poprzez budowę przekopów likwidujących zakola, zwężenie i pogłębienie toru wodnego[7]. Częste powodzie oraz zmienny przebieg nurtu rzeki uniemożliwiły intensywna gospodarkę rolną w szerokiej dolinie Warty, co przyczyniło się do zachowania jej naturalnego krajobrazu[8].
Powstanie Parku
W 1904 roku niemiecki botanikFritz C.I. Pfühl wskazał na potrzebę ochrony unikatowego skupiska dębów w Rogalinie[9]. W 1948 roku ochrona objęto zarówno żywe jak i martwe drzewa wokół Rogalina, tworzące największe w Polsce skupisko dębów szypułkowych[10][9][11][12].
Celem ochrony terenów Poznańskiego Przełomu Warty w latach 1958 i 1964 utworzono rezerwaty Krajkowo i Goździk Siny w Grzybnie. Rozważane w latach 1976-87 przyłączenie części doliny Warty pod Rogalinem do Wielkopolskiego Parku Narodowego nie doszło do skutku[13]. W 1994 r. utworzono Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Łęgi Rogalińskie, a w 1997 roku – park krajobrazowy[14].
W latach 1999–2000 w Parku utworzono dodatkowe obszary ochrony pozostałości ekosystemów w postaci użytków ekologicznych. W 2007 r. Park i jego otoczenie włączone zostało do sieci Natura 2000 poprzez utworzenie obszaru ochrony siedlisk Rogalińska Dolina Warty (PLH300012)[15] oraz strefy ochrony ptaków Ostoja Rogalińska (PLB300017)[14][16].
Centralną część Parku stanowi dolina rzeki Warty i słabo zaznaczone obniżeniami terenu dochodzące do niej dopływy oraz kanały i rowy melioracyjne. Po obydwu stronach doliny rozpościera się terasa zalewowa przechodząca w morenę płaską, a po zachodniej stronie doliny – ostatecznie w pagórkowatą morenę czołową[23].
Wzdłuż doliny Warty, głównie na odcinku Krajkowo–Rogalinek występują liczne starorzecza[7]. Lewymi dopływami Warty na terenie Parku są Kanał Szymanowo-Grzybno, Kanał Mosiński i Wirynka[24]. Na wschód i północ od granicy Parku przez ciąg jezior rynnowych przepływa lewy dopływ Kopli – Głuszynka[25][26] Sezonowy cykl wahań poziomu wody na Warcie od końca lat 80. XX wieku regulowany jest przez zbiornikJeziorsko, natomiast wahania pływów na Głuszynce i Kanale Mosińskim są naturalnie niewielkie[27]. Poza starorzeczami na terenie Parku nie występują naturalne zbiorniki wodne, zbiorniki sztuczne w postaci stawów i zalanych wyrobisk są niewielkie[28].
Geologia
Rzeźba terenu Parku powstała ostatecznie ok. 14 tysięcy lat temu w końcowym okresie zlodowacenia północnopolskiego. W schyłkowej fazie zlodowacenia poznańskiego występowało silnie topnienie lądolodu, tworzące terasy doliny Warciańsko-Odrzańskiej oraz występujące w niej sandry, naniesione z piasków i żwirów rzecznych[29][30].
Klimat
Park znajduje się w śląsko-wielkopolskim regionie klimatycznym. Charakteryzuje się trwającym przeciętnie 210-220 dni okresem wegetacyjnym z największa liczbą dni słonecznych (ponad 50 rocznie) i małą liczbą dni pochmurnych (mniej niż 130) oraz małymi opadami (mniej niż 500 mm rocznie). Przeważają wiatry zachodnie. Park leży w obszarze największym deficytów wodnych[31], stepowienie Wielkopolski i obniżanie poziomu wód gruntowych negatywnie wpływa na stan zdrowotny dębów[32][33].
Walory naturalne
Flora
Najczęściej występującymi w Parku drzewami są sosna oraz dąb, rzadziej brzoza, a w południowej części Parku także graby. Przeważają mieszane lasy sosnowo-dębowe oraz środkowoeuropejski bór sosnowy, występuje też świetlista dąbrowa. Wzdłuż doliny Warty charakterystyczne dla Parku są skupiska dębów szypułkowych – pozostałość porastających Wielkopolskę lasów. Bezpośrednio nad brzegami Warty występuje wierzba i topola, a wzdłuż pozostałych cieków występuje jesion, olsza i wiąz[34]. Naturalny układ roślinności w dolinach rzeki został najsilniej przekształcony działalnością człowieka, wzdłuż rzeki występują liczne łąki[35]. W lasach Parku występują liczne gatunki mchów i porostów oraz grzybów[36].
Inwentaryzacja w latach 2007–2008 wykazała istnienie w Parku ponad 960 dębów o obwodzie pnia większym niż 300 cm[40]. Stan dębów jest zróżnicowany, na ogół są to jednak drzewa wiekowe, gdyż na używanych jako pastwiska łąkach młode drzewa nie miały szans rozwoju. Negatywnie na drzewa wpływa obniżanie poziomu wód gruntowych, działalność człowieka i szkodników[41].
Fauna
Zróżnicowaniu fauny Parku pomaga naprzemienne występowanie różnorodnych siedlisk[39]. Cieki i zbiorniki wodne umożliwiają życie większości typowych dla Wielkopolski gatunków ślimaków i małż, przy czym ok. 20% z nich to gatunki rzadkie[36]. W parku istnieją dogodne warunki dla występowania licznych gatunków bezkręgowców żerujących w martwych drzewach[42][30]. W dębach Parku żerują chronione gatunki takie jak: kozioróg dębosz[43][11], pachnica dębowa i jelonek rogacz[33].
Rezerwat przyrody „Krajkowo” utworzono w 1958 roku celem ochrony krajobrazu łęgów i starorzeczy warciańskich[45] oraz ochrony ptaków, m.in. czapli siwej[19]. Częste zalewanie Rezerwatu wodami powodziowymi sprzyja powstawaniu lasu łęgowego. Ponad 50% zadrzewienia Rezerwatu obejmuje dąb szypułkowy, występujący w pojedynczo w postaci 200-300 letnich drzew o dużych rozmiarach. W zachodniej części rezerwatu popularna jest sosna zwyczajna, a duże rozmiary osiągają też wiązy i wierzby. Dąb szypułkowy ze względu na odporność na powodzie był celowo sprowadzany na nadbrzeża Warty w ramach gospodarki leśnej. Rezerwat stanowi ostoje ptactwa, liczne gatunki drapieżne zlatują się celem żeru[46].
Rezerwat „Goździk Siny” utworzony został w 1964 roku na wale wydmowym ze stromo nachylonym stokiem północnym, celem ochrony rzadkiego w Polsce goździka sinego. Las porastający rezerwat to przykład subkontynentalnego boru sosnowego świeżego, z dominującą sosną przemieszaną z brzozą i dębem bezszypułkowym. Goździk siny występuje na szczycie wydmy i jej południowym stoku[47].
Przez Park przebiega 7 znakowanych szlaków rowerowych[50] i dwa znakowane szlaki konne w Rogalinie i z Wiórka do Sasinowa[51].
Walory kulturowe
Dęby rogalińskie stały się symbolem Wielkopolski. Najsłynniejsze są trzy rosnące w części angielskiej przypałacowego parku rogalińskiego „Lech”, „Czech” i „Rus” o obwodach 635, 726 i 926 cm oraz „Edward” o obwodzie 650 cm rosnący na jego skraju, na zboczu doliny Warty.
W kwietniu 2019 posadzono w pobliżu mostu prowadzącego na dziedziniec pałacowy w Rogalinie sadzonkę dębu szypułkowego sklonowaną z dębu „Rus” (materiał pobrano w 2014). Przy okazji tych działań określono wiek „Rusa” na 800-850 lat[52].
↑BeataB.RaszkaBeataB., Rogaliński Park Krajobrazowy, KrzysztofK.Kasprzak, wyd. II, Poznań: Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury, 2011, s. 5, ISBN 978-83-62717-24-8.
↑ abPiotrP.MaluśkiewiczPiotrP., Warto zobaczyć w Lasach Państwowych – Wielkopolska, Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2014, s. 11, ISBN 978-83-63895-32-7.
↑Wiesław Biegański, Słynny dąb Rus sklonowany, w: Prasowa Powiatowa 17., nr 3(45)/2019, s.2, ISSN 2544-3925
Bibliografia
Beata Raszka, Krzysztof Kasprzak Rogaliński Park Krajobrazowy Poznań 2011, ISBN 978-83-62717-24-8, Wyd. II, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury
Piotr Maluśkiewicz Warto zobaczyć w Lasach Państwowych – Wielkopolska, Warszawa 2014, ISBN 978-83-63895-32-7, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych