Reakcja odwracalna – reakcja złożona, która w szerokim zakresie parametrów zewnętrznych (np. ciśnienie, temperatura, stężenia reagentów) może równocześnie zachodzić w dwóch przeciwnych kierunkach, zgodnie z tym samym równaniem[1][2], przy czym szybkości obu reakcji prostych (cząstkowych, elementarnych, izolowanych) są różne i zmieniają się w czasie wraz ze zmianami stężeniareagentów. W przypadku, gdy energia nie jest dostarczana z zewnątrz (reakcja zachodzi samorzutnie), większą szybkość ma ta z obu reakcji elementarnych, która przybliża układ termodynamiczny, jakim jest środowisko reakcji, do stanu równowagi (np. stanu o najmniejszej entalpii swobodnej, gdy p, T = const)[3][4].
Tak zdefiniowana reakcja odwracalna zwykle nie jest procesem odwracalnym z punktu widzenia termodynamiki chemicznej (nie jest możliwy powrót do początkowego stanu układu i jego otoczenia)[4].
Historia
Pojęcie reakcji odwracalnej zostało wprowadzone przez Bertholleta w 1803 roku. Zaobserwował on osady węglanu sodu na obrzeżach słonych jezior położonych w skałach wapiennych w Egipcie[5] powstałe w wyniku reakcji:
2NaCl + CaCO 3 → Na 2CO 3 + CaCl 2
Berthollet rozpoznał, że jest to reakcja odwrotna do dobrze znanej reakcji:
Na 2CO 3 + CaCl 2 → 2NaCl + CaCO 3
Przed Bertholletem przyjmowano, że reakcje zachodzą w jednym kierunku. Berthollet zrozumial, że obecność dużej ilości soli „popycha” reakcję skierowaną w drugą stronę[6].
W 1864 roku Waage i Guldberg sformułowali prawo działania mas, które ilościowo opisało obserwację Bertholleta. W latach 1884 i 1888 Le Chatelier oraz Braun sformułowali regułę przekory, która rozszerzyła tę samą ideę na wpływ czynników innych niż stężenie na pozycję równowagi.
